2019 جىلدىڭ 13 اقپانى كۇنى قر ۇلتتىق مۋزەيىنىڭ 5 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي «ۇرجارلىق ساۋەگەي ايەل مەن قايتا ورالعان قازىنالار: كونسەرۆاتسيالاۋ مەن قايتا قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارىنىڭ قورىتىندىلارى» اتتى كورمەسى سالتاناتتى تۇردە اشىلدى. اتالمىش شارا مەملەكەت باسشىسى ن. نازارباەۆتىڭ «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» ماقالاسىنان تۋىندايتىن مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋ اياسىندا قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن وتكىزىلىپ وتىر.

ۇلتتىق مۋزەي زالداردى رەەكسپوزيتسيالاۋ باعىتىنداعى كەڭ ماسشتابتاعى جۇمىستاردى قولعا الدى. جاڭادان رەەكسپوزيتسيادان وتكەن «التىن زالىنا» «بەرەل»، «تاسارىق»، «اۋليەكول»، «تۇيەتاس»، «قاراقابا»، «ايان» جانە تاعى دا باسقا وتە سيرەك كەزدەسەتىن ارتەفاكتىلەر قويىلعان.زالدىڭ ەڭ باستى ەكسپوناتى –«ۇرجارلىق ساۋەگەي ايەل» دەگەن اتقا يە بولعان ب.ز.د. IV-III عاسىرلاردا جەرلەنگەن تەڭدەسى جوق ابىز-ايەل.

كورمەنىڭ اشىلۋ سالتاناتىندا ءسوز العان قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى مادەنيەت جانە ونەر ىستەرى دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى ءابىل جولامان: «بۇل اشىلعان زال شالقار دالامىزدان تابىلعان قۇندىلىقتارعا ارنالدى. مۇندا قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن تابىلعان ءتۇرلى جادىگەرلەر جيناقتالعان. بۇل زال قر مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ارىستانبەك مۇحامەديۇلىنىڭ تىكەلەي مۇرىندىق بولۋىمەن اشىلىپ وتىر. مۇنداعى ەكسپوناتتار قازاقتىڭتاريحى 15-16 عاسىردان ەمەس، سوناۋ ەرتە كەزەڭنەن قالىپتاسقاندىعىن كورسەتەتىن ناقتى ايعاقتار بولماق. قازاقستاننىڭ شىعىس وڭىرىنەن تابىلعان «ءۇرجار حانشايىمى» بۇگىنگى كورمەنىڭ باستى ەكسپوناتى بولىپ وتىر. بۇل ۋاقىتشا كورمە ەمەس، تۇراقتى كورمە. سول سەبەپتەن ءبىزدىڭ عانا ەمەس، بۇكىل قازاق ەلىنىڭ كوزايىمىنا، ۇلكەن جاۋھارىنا اينالۋىنا نيەتتەسپىن.بۇل زال ەلىمىزدىڭ ۇلىلىعىن ودان ءارى ايعاقتاي بەرەدى دەگەن سەنىمدەمىن»، – دەدى.

2013 جىلى شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ ءۇرجار اۋدانى اۋماعىندا ارحەولوگ تيمۋر سماعۇلوۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن جۇرگىزىلگەن قازبا جۇمىستارى ناتيجەسىندە ەل مەن جەر تاريحى تاعى دا قۇندى دەرەكتەرمەن تولىقتى.قورعاننىڭ 1,7 مەتر تەرەڭدىگىنەن جاس قىزدىڭ مۇردەسى قويىلعان تاس ساركوفاگ شىقتى. مىقتى تاس قابىرعالارمەن قورشالعان قورعاننان جاس قىزبەن بىرگە قويىلعان كەراميكالىق جانە اعاش ىدىستارمەن، قوي سۇيەگىمەن قاتار التىن اشەكەيلى باس كيىم تابىلدى.قاڭقا سۇيەكتەرىندە جاسىل جانە كوك ءتۇستى ماتانىڭ قالدىقتارى ساقتالعان. بۇلاردىڭ بارلىعى بۇگىنگى كۇنگە جاقسى ساقتالعان كۇيىندە جەتىپ وتىر. ەڭ باستى نازار اۋدارتاتىنى – وسىمدىك ىسپەتتەس ورنەكتەرمەن جانە زوومورفتى ايشىقتار – قيال-عاجايىپ جانۋارلاردىڭ سۋرەتتەرىمەن ورنەكتەلگەن شوشاق التىن باس كيىم.

قر ۇلتتىق مۋزەيى ديرەكتورىنىڭ م.ا. الماز نۇرازحان: «1969 جىلى ەسىك قالاسىنان تابىلعان «التىن ادامنان» كەيىن، 50 جىلدىڭ ىشىندە

كۇنى كەشە تابىلعان «ەلەكە سازى» التىن ادامىن قوسقاندا،قازاقستان وڭىرىنەن 7 التىن ادام تابىلدى. مۇنىڭ بارلىعى ءبىزدىڭ ەرتە زاماندا ءومىر سۇرگەن رۋحى مىقتى، مادەنيەتى زور حالىقتىڭ ۇرپاعى ەكەنىمىزدى كورسەتەدى. 2013 جىلى تابىلعان «ءۇرجار حانشايىمى» بۇگىنگى كورمەنىڭ باستى ەكپوناتى بولماق»، - دەدى.

ارحەولوگيا ەسكەرتكىشتەرىن ساقتاۋ – ارحەولوگيالىق ولجالاردى كونسەرۆاتسيالاۋ جانە رەستاۆراتسيالاۋ، سونداي-اق تۇتاس كەشەندەر مەن كونە زاتتاردى قالپىنا كەلتىرۋ.

ەسىمى دۇنيەجۇزىنە تانىمال عالىم قىرىم التىنبەكوۆتىڭ رەستاۆراتسيالىق زەرتحاناسى – ەلىمىزدە جانە شەتەلدە كەڭىنەن تانىلعان ارحەولوگيا سالاسىنداعى ەڭ ءىرى عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعى بولىپ تابىلادى. زەرتحانا ۇجىمىنىڭ جوعارى كاسىبي دەڭگەيى مەن ۇلكەن عىلىمي-پراكتيكالىق تاجىريبەسىنىڭ ارقاسىندا ساۋەگەي ايەلدىڭ سىرت كيىمى مەن ماساق پىشىندەس باس كيىمى تولىق قايتا قالپىنا كەلتىرىلدى.

كورمەگە كونسەرۆاتسيالاۋ جانە قايتا قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلگەن ساق ءداۋىرى مەن ورتا عاسىرلىق كەزەڭدى قامتيتىن وزگە دە جادىگەرلەر ۇسىنىلىپ وتىر.

ولاردىڭ ىشىندە – XIV عاسىردىڭ تۋىندىسى التىن زەرلى جىبەك ماتا، IX-XII عاسىردىڭ قىلىشى، VIII عاسىردان جەتكەن قورامساق، VIII عاسىرعا ءتان ەر-تۇرمان مەن باسقا دا ات ابزەلدەرى بار.

ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارى ناتيجەسىندە تابىلعان بۇل جادىگەرلەر مىڭداعان جىلدار بويعى قازاقستاندى مەكەندەگەن ادامزاتتىڭ ماتەريالدىق جانە رۋحاني ءومىرىن ناسيحاتتايدى. ارحەولوگيالىق تۇپنۇسقالار باعزى زامانداردان تامىر تارتقان زاماناۋي قازاق مادەنيەتىنىڭ قالىپتاسۋ نەگىزىنە تۇجىرىم جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

كورمە بارىسىندا مۋزەي قوناقتارى كورەرمەن نازارىنا وتاندىق رەستاۆراتسيالىق زەرتحانادا قايتا جاڭعىرتىلىپۇسىنىلىپ وتىرعان ەجەلگى قازاقستان تاريحى مەن ۇلى دالا مادەنيەتىنىڭ ماتەريالدىق ەسكەرتكىشتەرىن تاماشالادى.

Abai.kz