الماتىدا قاتتى جەر سىلكىنىسى بولۋ مۇمكىندىگى كوپتەن بەرى ايتىلىپ كەلەدى. دەرەكتەرگە كوز جۇگىرتسەك، 1887 جىلى 8-9 بالل شاماسىندا جەر سىلكىسىنى بولىپ 236 ادامنىڭ ءومىرى قيىلىپتى. 1889 جىلى كۇشى 7-8 بالل، 1911 جىلى 8-9 بالل جەر سىلكىنىسى بولىپ 44 ادام قايتىس بولادى. جاپوندىق ماماندار وسى ءۇش جەر سىلكىنىسىن ساراپتاي كەلىپ ءدال بۇگىنگى كۇنى سونداي دەڭگەيدە جەر سىلكىنسە، الماتىدا ادام ايتقىسىز احۋال ورىن الىپ، 25 مىڭ ادامعا دەيىن شىعىن بولاتىنىن بولجاپ وتىر. ماماندار قاۋىپتىڭ الدىن الۋدىڭ ءبىر جولى رەتىندە تۇرعىنداردىڭ اراسىندا ءتۇسىندىرۋ-ساقتاندىرۋ شارالارىن وتكىزۋدى ۇسىنادى. بىراق، كوپتى كورگەن، جەر سىلكىنىسىنەن تالاي زارداپ تا شەككەن جاپونيا مەن ءوز ەلىمىزدىڭ بىلىكتى ماماندارىنىڭ ءسوزىن قۇلاعىنا ءىلىپ وتىرعان بيلىك جوق. ماسەلەن، 13 ماۋسىمدا الماتىدا جەر سىلكىندى. بىرەۋلەر كۇشى 2 بالل بولدى دەسە، ەندى بىرەۋلەر 4 باللعا دەيىن جەتتى دەسەدى. اقپارات نەگە بۇلاي ءارتۇرلى؟ سەبەبى، بيلىك جەر سىلكىنگەننىڭ ءوزىن جۇرتتان جاسىرعىسى كەلدى. بيلىكتىڭ «سۇيكىمدى» بەينەسىن جاساۋدان جالىقپايتىن تەلەارنالار مەن گازەتتەردىڭ بىرەۋى دە ادام ومىرىنە قاۋىپتى تابيعات قۇبىلىسى تۋرالى جاق اشىپ ءلام دەمەدى. توتەنشە جاعدايلار جونىندەگى قىزمەتتىڭ جۇرتتان مۇنداي اقپاراتتى جاسىرۋىنىڭ ءوزى قىلمىسقا پارا-پار.

الماتىدا قاتتى جەر سىلكىنىسى بولۋ مۇمكىندىگى كوپتەن بەرى ايتىلىپ كەلەدى. دەرەكتەرگە كوز جۇگىرتسەك، 1887 جىلى 8-9 بالل شاماسىندا جەر سىلكىسىنى بولىپ 236 ادامنىڭ ءومىرى قيىلىپتى. 1889 جىلى كۇشى 7-8 بالل، 1911 جىلى 8-9 بالل جەر سىلكىنىسى بولىپ 44 ادام قايتىس بولادى. جاپوندىق ماماندار وسى ءۇش جەر سىلكىنىسىن ساراپتاي كەلىپ ءدال بۇگىنگى كۇنى سونداي دەڭگەيدە جەر سىلكىنسە، الماتىدا ادام ايتقىسىز احۋال ورىن الىپ، 25 مىڭ ادامعا دەيىن شىعىن بولاتىنىن بولجاپ وتىر. ماماندار قاۋىپتىڭ الدىن الۋدىڭ ءبىر جولى رەتىندە تۇرعىنداردىڭ اراسىندا ءتۇسىندىرۋ-ساقتاندىرۋ شارالارىن وتكىزۋدى ۇسىنادى. بىراق، كوپتى كورگەن، جەر سىلكىنىسىنەن تالاي زارداپ تا شەككەن جاپونيا مەن ءوز ەلىمىزدىڭ بىلىكتى ماماندارىنىڭ ءسوزىن قۇلاعىنا ءىلىپ وتىرعان بيلىك جوق. ماسەلەن، 13 ماۋسىمدا الماتىدا جەر سىلكىندى. بىرەۋلەر كۇشى 2 بالل بولدى دەسە، ەندى بىرەۋلەر 4 باللعا دەيىن جەتتى دەسەدى. اقپارات نەگە بۇلاي ءارتۇرلى؟ سەبەبى، بيلىك جەر سىلكىنگەننىڭ ءوزىن جۇرتتان جاسىرعىسى كەلدى. بيلىكتىڭ «سۇيكىمدى» بەينەسىن جاساۋدان جالىقپايتىن تەلەارنالار مەن گازەتتەردىڭ بىرەۋى دە ادام ومىرىنە قاۋىپتى تابيعات قۇبىلىسى تۋرالى جاق اشىپ ءلام دەمەدى. توتەنشە جاعدايلار جونىندەگى قىزمەتتىڭ جۇرتتان مۇنداي اقپاراتتى جاسىرۋىنىڭ ءوزى قىلمىسقا پارا-پار. ال،  «جەر سىلكىنىسىنە شىداي المايتىن عيماراتتار قانداي؟» دەگەن سۇراققا ماماندار بىلاي جاۋاپ بەرەدى: «ەڭ قاۋىپتى باسپانالار سامان كىرپىشتەن سوعىلعان ۇيلەر، سوسىن كىرپىشپەن اپتالعان اعاش ۇيلەر، ءۇشىنشى 1998 جىلعا دەيىن سالىنىعان تەمىر-بەتوننان قۇراستىرىلعان ۇيلەر، وسىلاي رەتىمەن كەتە بەرەدى. العاشقى ءۇش كاتەگورياداعى باسپانالاردا نەگىزىنەن قازاقتار تۇرادى. دەمەك، باياعى سورلى قازاق ەلدەن بۇرىن قىرىلىپ قالادى دەگەن ءسوز. بيلىك حالقىنان قاجەتتى اقپاراتتى جاسىرىپ جۇرتتىڭ قاتەرگە باسىن بايلاپ وتىر. الماتى قالاسىنىڭ اكىمى احمەتجان ەسىموۆ پەن الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى سەرىك ۇمبەتوۆ ەكەۋىنىڭ  سەنبى كۇنى بولعان جەر سىلكىنىسىنىڭ اسەرىن بىلۋگە   دۇيسەنبىدە ارەڭ قولدارى ءتيدى. سەنىمدى ءبىر دەرەك كوزىنە سۇيەنسەك، سەرىك ۇمبەتوۆ جۇما، ياعني ماۋسىمنىڭ 12 كۇنى الماتىعا كەلىپ الاتاۋ شيپاجايىنداعى مونشاعا بۋلانىپ، ەرتەسىندە ەلىنە قايتپاي قالعان كورىنەدى. تالدىقورعاننىڭ تاپ ىرگەسىندەگى تەكەلى قالاسىندا قابىرعالارى قاق ايرىلعان ۇيلەردى بارىپ كورۋگە اسىقپاعان سەبەبى دە سودان بولسا كەرەك،  اكىمدەر وسىلاي ەتسە، وڭگەلەرگە نە جورىق؟!
جالپى الماتى قالالىق توتەنشە جاعدايلار جونىندەگى قىزمەتتىڭ جۇمىسى سىن كوتەرمەيتىنى ءجيى ايتىلىپ ءجۇر. مىسال كەرەك پە؟ مىنە، كۇنى كەشە قالانىڭ ءدال ورتالىعىنداعى بىلايعى جۇرت «ماتالار ءۇيى» دەپ اتاپ كەتكەن «قىزىل تاڭ» ساۋدا ءۇيى ورتكە وراندى. جالىن ءتىلى لاپ ەتە قالعاندا-اق ءورت سوندىرۋشىلەرگە حابار تۇسكەن. ىلە-شالا ەكى ءورت سوندىرگىش ماشينا كەلىپ جەتەدى. بۇل كەزدە جەرتولەدەگى قويما جانىپ جاتقان. ماسقارا بولعاندا كەلگەن ەكى ماشينادا دا سۋ بولماي شىقتى. ءسويتىپ جۇرت ءارى-ءسارى بولىپ ابدىراپ تۇرعان 25-30 مينۋتتا ءورت ءتىلى ءبىرىنشى قاباتقا كوشكەن. قوسىمشا كۇش كەلىپ ءورتتى سوندىرۋشىلەر ىسكە كىرىسكەندە ءبارى كەش ەدى. ءبىر عاسىرعا جۋىق قالانىڭ كوركىنە ءار بەرىپ كەلگەن تاريحي عيماراتتىڭ ءاپ-ساتتە ءىشى تىپ-تيپىل بولىپ جانىپ، سىرتقى قاڭقاسى عانا قالدى. ساۋلەت ەسكەرتكىشلەرىنىڭ قاتارىنا جاتقىزىلعان بۇل عيماراتتى بيىل قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن قازىنادان قىرۋار قارجى بولىنگەن ەدى. مىنە، قايران قارجى وسىلايشا وتقا ورانىپ جانىپ كەتتى.
وسىندايدا ادامعا ءارتۇرلى وي كەلەدى. مۇمكىن عيماراتتىڭ تۇگى قالماي جانىپ كەتۋىنە الدەكىمدەر مۇددەلى بولعان شىعار. قولايلى جەردە ورنالاسقان عيماراتقا كوز سۇزۋىشلەر از ەمەس ەدى. سولاردىڭ نۇسقاۋىمەن العاشقى جەتكەن ماشينالار سۋسىز كەلۋى مۇمكىن-اۋ. بۇل ەندى جاي كۇماندى وي عانا. الايدا، جەل سوقپاسا ءشوپتىڭ باسى قيمىلدامايتىنى بەلگىلى عوي.