اي سوڭىندا الەم قازاقتارىنىڭ ءتورتىنشى قۇرىلتايى وتەتىنى بەلگىلى بولدى. مۇنداي جاڭالىقتى دا جاقىندا دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى تورالقا توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى تالعات ماماشەۆتىڭ «تۇركىستان» گازەتىنە بەرگەن «بۇل قۇرىلتاي بۇرىنعىدان وزگەرەك» دەگەن تاقىرىپتاعى سۇحباتىنان وقىپ بىلدىك. سۇحباتتا تالعات اسىلۇلى: «مامىر ايىندا الەمدەگi قازاقتاردىڭ باسىن قوسىپ، مۇڭ-مۇقتاجىن تىڭداۋدى جانە پروبلەمالارىن شەشۋ جولدارىن قاراستىرۋدى ءجون ساناپ وتىرمىز.

قۇرىلتايدى اشاتىن سالتاناتتى جيىندا ەلباسى قاتىسىپ، بايانداما جاسايدى دەپ جوسپارلانعان. جالپى قۇرىلتايدىڭ ماقساتى - وسى بەس جىلداعى جاسالعان جۇمىستاردى قورىتىندىلاپ، الداعى مiندەتتەردi ايقىنداۋ. سونىمەن قوسا، اۋقىمدى مادەني شارالار وتكiزبەكشiمiز. ءداستۇرلi قولونەر شەبەرلەرiنiڭ كورمەسiن ۇيىمداستىرامىز. اقىندار ءمۇشايراسى وتەدi. قازاقستان ونەر شەبەرلەرiنiڭ گالا-كونتسەرتi جانە شەتەلدەن كەلگەن ونەرپازدارىمىزدىڭ كونتسەرتi ۇيىمداستىرىلادى.

اي سوڭىندا الەم قازاقتارىنىڭ ءتورتىنشى قۇرىلتايى وتەتىنى بەلگىلى بولدى. مۇنداي جاڭالىقتى دا جاقىندا دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى تورالقا توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى تالعات ماماشەۆتىڭ «تۇركىستان» گازەتىنە بەرگەن «بۇل قۇرىلتاي بۇرىنعىدان وزگەرەك» دەگەن تاقىرىپتاعى سۇحباتىنان وقىپ بىلدىك. سۇحباتتا تالعات اسىلۇلى: «مامىر ايىندا الەمدەگi قازاقتاردىڭ باسىن قوسىپ، مۇڭ-مۇقتاجىن تىڭداۋدى جانە پروبلەمالارىن شەشۋ جولدارىن قاراستىرۋدى ءجون ساناپ وتىرمىز.

قۇرىلتايدى اشاتىن سالتاناتتى جيىندا ەلباسى قاتىسىپ، بايانداما جاسايدى دەپ جوسپارلانعان. جالپى قۇرىلتايدىڭ ماقساتى - وسى بەس جىلداعى جاسالعان جۇمىستاردى قورىتىندىلاپ، الداعى مiندەتتەردi ايقىنداۋ. سونىمەن قوسا، اۋقىمدى مادەني شارالار وتكiزبەكشiمiز. ءداستۇرلi قولونەر شەبەرلەرiنiڭ كورمەسiن ۇيىمداستىرامىز. اقىندار ءمۇشايراسى وتەدi. قازاقستان ونەر شەبەرلەرiنiڭ گالا-كونتسەرتi جانە شەتەلدەن كەلگەن ونەرپازدارىمىزدىڭ كونتسەرتi ۇيىمداستىرىلادى.

قۇرىلتاي 3 كۇنگە جوسپارلانعان. بiزدiڭ بولجامىمىزشا، 32-34 ەلدەن قازاقتار كەلەدi. بiر كۇندi سپورتقا ارناۋدى ءجون كورiپ وتىرمىز. ونداعى ماقساتىمىز - 10-12 فۋتبول كومانداسىن جاساقتاپ، حالىقارالىق فۋتبول تۋرنيرiن ۇيىمداستىرۋ. ەۋروپادان 2 كوماندا كەلەدi. سونىمەن قوسا، ۇلتتىق سپورت تۇرلەرiن ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا كوكپار، قىز قۋ، اۋدارىسپاق، توعىزقۇمالاق سەكiلدi ۇلتتىق سپورت تۇرلەرiنەن دە جارىستار وتكiزبەكپiز. ەۋروپاداعى قازاقتار جىل سايىن وزدەرiنiڭ كiشi قۇرىلتايىن وتكiزەدi. وسى قۇرىلتاي اياسىندا فۋتبول تۋرنيرiن وتكiزەدi. ەۋروپانىڭ ون ەلiنەن كوماندا كەلەدi.» («تۇركىستان» 14-ءساۋىر، 2011ج.) دەپتى.

بۇل قۇرىلتايدىڭ بۇرىنعىدان «وزگەرەك» بولاتىن ءجونى دە بار ەكەن. سەبەبى، ءۇش-اق كۇندە وتە شىعاتىن وسىداي ۇلان-اسىر مەرەكەلىك شارالاردان كەيىن، الەمدەگى قازاقتاردىڭ باسىن قوسقانىمىزبەن، "مۇڭ-مۇقتاجىن تىڭداپ، پروبلەمالارىن شەشۋ جولدارىن قاراستىرۋعا" ۋاقىت تابىلمايتىن سياقتى.  مۇمكىن ونداي جوسپار اتىمەن جوق تا شىعار. ولاي ايتۋىمىزدىڭ سەبەبى، الەم قازاقتارى اي سايىن  باس قوسىپ جاتقان جوق. بۇيىرسا، بەس جىلدا ءبىر كەلەتىن ۇلى ءدۇبىرلى قۇرىلتايدى جۇرتقا ۋاقىتىندا جارنامالاپ، ۇلتىمىز ءۇشىن ەڭ وزەكتى دەگەن ماسەلەلەردى قوعام تالقىسىنا سالىپ، ەلەپ-ەكشەپ، شەشۋ جولدارىن تاۋىپ، قۇرىلتايدىڭ قاراۋىنا ۇسىنساق قالاي جاراسار ەدى! بىراق قۇرىلتاي تاقىرىبىنا ارنالعان القالى باس قوسۋ اتىمەن بولعان جوق. قۇرىلتايدىڭ وتەتىندىگىنەن دە قالىڭ قاۋىم بەيحابار كۇيدە قالدى. مۇنى ت.ماماشەۆ مىرزا قۇرىلتاي الدىندا قىزا تۇسەتىن قوعامدىق پىكىردەن  بويتاسالاۋ ءۇشىن ادەيى جاساپ وتىرعاندىعى تۇسىنىكتى.

ال، بۇرىنعى قۇرىلتايلارعا اسىرەسە، الەم قازاقتارىنىڭ تۇڭعىش قۇرىلتايىنا تۇتاس رەسپۋبليكا تابانىنان تىك تۇرىپ دايىندالىپ ەدى. ۇلى قۇرىلتايدىڭ قارساڭى دا ۇلتىمىز تاريحىندا ماڭگىلىككە التىن ارىپتەرمەن جازىلاتىن ايتۋلى ۋاقيعالارعا تولى بولدى. ەلىمىز بوداندىقتان بوستاندىققا شىقتى. جات جۇرتتا جۇرگەن ءبىز، قازاقستان تاۋەلسىزدىك جاريالاعاندا باقىتتان باسىمىز اينالىپ، توبەمىز كوككە ەكى-اق ەلى جەتپەي قالعان ەدى. ەندىگى ارمان -تاۋەلسىز قازاق توپىراعىنا قالاي جەتۋ بولاتىن. كەشىكپەي ونىڭ دا كوكجيەگى كورىندى. 1991-جىلى 31- جەلتوقساندا قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ  «قازاق راديوسى» ارقىلى  شەتەلدەردەگى قازاقتارعا ارناپ: «قىمباتتى وتانداستار! ەجەلگى اتامەكەننەن جىراقتاپ قالعان سىزدەردى كەشەگى كۇنگە دەيىن اتا-بابا جەرىنە قايتا كەلە الامىز با دەگەن سۇراقتىڭ الاڭداتىپ كەلگەنىن مەن جاقسى بىلەم. تۋعان جەردىڭ ءتۇتىنى دە ىستىق دەيدى حالقىمىز. قانداس باۋىرلارىمىزدى بايىرعى اتا قونىسىنا تارتۋ ماقساتىندا ادام پراۆاسى تۋرالى ەل ارالىق ەرەجەلەردى باسشىلىققا الا وتىرىپ، قازاقستان ۇكىمەتى: «باسقا رەسپۋبليكالاردان جانە شەتەلدەردەن سەلولىق جەرلەردە جۇمىس ىستەۋگە تىلەك ءبىلدىرۋشى بايىرعى ۇلت ادامدارىن قازاقستاندا قونىستاندىرۋدىڭ ءتارتىبى مەن شارتتارى تۋرالى» ارنايى قاۋلى قابىلداندى. سوندىقتان، اتامەكەنگە كەلەمىن دەۋشى اعايىنعا جول اشىق. اتا-بابا ارۋاعى الدارىڭىزدان جارىلقاسىن!» دەگەن جان تەبىرەنتەرلىك، جۇرەك جاردى ءسوزىن ەستىگەندە، راديو قابىلداعىشتى قۇششاقتاپ قۋانىشتان اعىل-تەگىل جىلاعانىم ءالى ەسىمدە.

ول كەزدە «قازاق راديوسىن» قالت جىبەرمەي تىڭداپ، ەلدەن جەتكەن گازەت-جۋرنالداردى وبىرلانا وقيتىنبىز. تۇڭعىش قازاق قۇرىلتايىنىڭ قارساڭىندا جاسالىپ جاتقان قىزۋ دايىندىق، ەلدەگى اعايىننىڭ ىقىلاس-پەيىلى ءبىزدى عالامات ءتاتتى سەزىمدەرگە بولەيتىن. 1992-ءنشى جىلدىڭ كۇزىندە دۇركىرەپ وتكەن دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ تۇڭعىش قۇرىلتايى جانە سوعان سايكەس قۇرىلعان دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنا بايلانىستى حاباردى كۇنبە-كۇن ەستىپ، ءبىلىپ وتىردىق.

ويلاپ كورسەك، العاشقى قۇرىلتايدىڭ ۇلكەن جەتىستىگىنىڭ ءبىرى -دۇنيە ءجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى قۇرىلعالى دا سىناپتاي سىرعىپ ون توعىز جىل وتە شىعىپتى. تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 20 جىلدىق تاريحىن تارازىلار تۇستا،ءبىر ءسات وتكەنىمىزگە ءۇڭىلىپ، اتالعان قاۋىمداستىقتىڭ دا كەشەگىسى مەن بۇگىنىنە وي كوزىمەن قاراعانىمىز ماقۇل.

دۇنيە ءجۇزى قازاقتارىنىڭ تۇڭعىش قۇرىلتايى سان عاسىرعا سوزىلعان بوداندىقتان سوڭ، تۇتاس الەم قازاقتارىنا عالامات رۋحاني سىلكىنىس تۋدىرعان تاريحي ۋاقيعا بولدى. اتا-بابامىز ارمانداعان وسى كۇنگە دەيىن وتارشىلدىق ۇستەمدىك تۇسىندا ءبىزدىڭ تۋعان  حالقىمىز ءوز باسىنان قانداي ناۋبەتتەردى وتكەرمەدى؟! بۇل تۋرالى تۇڭعىش قۇرىلتايدا ەلباسى: «ارينە، بوداندىقتىڭ اتى-بوداندىق. پاتشالىق رەسەيدىڭ وتارشىلدىعى باسقا ەلدەردىڭ وتارشىلدىعىنان اسىپ تۇسپەسە، كەم تۇسكەن جوق. ۇلانقايىر دالامىز يمپەريانىڭ مەنشىگىنە اينالدى. ءدىنىمىز تارىك، ءتىلىمىز عارىپ، مادەنيەتىمىز مۇشكىل، ءوزىمىز مىسكىن حالگە ۇشىرادىق. ءوز جەرىمىزدە ءوزىمىز قىرعىنعا ۇشىراپ، ءوز جەرىمىزدە ءوزىمىز قۋعىنعا تۇستىك. مىڭداعان جاندار قىرىلىپ، مىڭداعان جاندار اتاجۇرتىن تاستاپ كەتۋگە ءماجبۇر بولدى. رەسپۋبليكانىڭ ۇلتتىق قۇرامىنا تاياۋ ارادا دۇزەپ بولماستاي، وراسان نۇقسان كەلتىرىلدى; جەر قۇنارى ازىپ، اتامەكەن توزىپ كەتتى. كەربەز سۇلۋ كوكشەتاۋداعى سەكسەن كولدىڭ سانى ازايىپ، ايدىندى ارالىمىز تارتىلدى، اباي تۋعان شىڭعىستاۋدى قىرىق جىل بويى سەمەي اتوم پوليگونىنىڭ سىناقتارى سىلكىنتىپ تۇردى، سارىارقانىڭ شالعىنى ازىپ، جەر جاناتى جەتىسۋدىڭ جايلاۋى جۇدەدى». («تاۋەلسىزدىكتىڭ بەس جىلى» 52-, 53-بەتتەر) دەپ مۇڭ شاققان بولاتىن. شىنىندا، وتارشىلدىق ۇستەمدىك تۇسىندا قايىس نوقتا ما، تەمىر نوقتا ما بوداندىق قامىتىن كيگەن حالقىمىز اتىپ-اسۋ مەن قۋدالاۋدان كوز اشقان جوق. اسىرەسە، وتكەن جيىرماسىنشى عاسىر تۇتاس قازاقتى تورعايداي توزدىرىپ، قىناداي قىرعان قاسىرەتتى كەزەڭدەرگە تولى بولدى. شىعىستا گيمالايدان باتىستا بەرلينگە دەيىن، وڭتۇستىكتە تارىمنان سولتۇستىگى يتجەككەنگە دەيىنگى جارتى الەم بەيۋاز حالقىمىزدىڭ قانىمەن بويالدى. وسىنداي ۇلتتىق قاسىرەتتەن سوڭ قايتا  قاۋىمداسقان  قازاق ۇلتى ءوزىنىڭ قازاقستانداي ازات ەلىندە ەمەن-جارقىن قاۋىشىپ،  باقىت قۇشاعىندا ارمانسىز شالقىعان كۇندەر ەدى ول .

ءبىز دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ ون توعىز جىلدىق تاريحى بار ەكەندىگىن ايتتىق. الەم قازاقتارىنىڭ تۇڭعىش قۇرىلتايىندا قاۋىمداستىققا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ: «وسى قۇرىلتايدىڭ بارىسىندا قۇرىلعان الەم قازاقتارىنىڭ ورتالىعىنا بۇل ورايدا كوپ مىندەتتەر جۇكتەلمەكشى. ول ۇلت ءومىرىن جان-جاقتى زەرتتەپ، قازاقتاردىڭ الەۋمەنتتىك-ەكونوميكالىق، مادەني، رۋحاني تىنىس-تىرشىلىگىندەگى ەڭ وزەكتى دەگەن ماسەلەلەردى تەرەڭ تالقىلاي وتىرىپ، ءتيىستى ورىندارعا ناقتى ۇسىنىستار جاساۋ كەرەك. ۇلت بىرلىگىن نىعايتۋدىڭ ۇيتقىسى بولۋ كەرەك»، دەپ ۇلتىمىزدى ۇيىتۋدىڭ قاسيەتتى مىندەتىن جۇكتەگەن بولاتىن.

قۇدايشىلىعىن ايتايىقشى، تۇڭعىش قۇرىلتايدا شاڭىراق كوتەرگەن  دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى  قۇرىلتايدان سوڭ قوزعالعان ۇلى كوشپەن بەتپە-بەت كەلدى. ءدال وسى كەزدە قاۋىمداستىق تورالقا توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارلىعىنا بەكىتىلگەن مارقۇم ق. نايمانباەۆ اعامىزدىڭ ۇشان-تەڭىز جۇمىس اتقارعاندىعىن استىن سىزا وتىرىپ، اتاپ ايتۋعا ءتيىسپىز. ول كىسى ومىردەن وتكەنگە دەيىن قاۋىمداستىق شەتەلدەگى قازاقتى اتاجۇرتپەن جالعايتىن التىن كوپىرگە اينالعان ەدى. قالەكەڭ شەتەلدەگى قازاق زيالىلارىنىڭ ءومىرى مەن اتقارعان ءىسىن ءتىپتى اتا-بابا، ءتۇپ-تۇقيانىنا دەيىن جاتقا بىلەتىن. قولىنان كەلگەن جاقسىلىعىن اياپ كورگەن ەمەس. «سەندەردىڭ تاباندارىڭا كىرگەن شوگىر ءبىزدىڭ ماڭدايىمىزعا قادالسىن» دەپ ەلجىرەپ تۇراتىن اقەدىل بەينەسى ماڭگى كوز الدىمىزدا قالدى.

الەم قازاقتارىنىڭ اتبايلارىنا اينالعان وسى شاڭىراقتىڭ جۇمىسى، قالەكەڭ ومىردەن وتكەننەن كەيىن، قاتتى قوجىراپ كەتتى. كەزىندە بەلدەۋىنەن ات كەتپەيتىن قارا شاڭىراق بۇل كۇندە ەل كوشكەن سوڭ قۇلازىپ قالعان كەڭ جايلاۋدىڭ كەيپىنە ەندى.  الىستاعى اعايىننىڭ «تىنىس-تىرشىلىگىندەگى ەڭ وزەكتى دەگەن ماسەلەلەردى تەرەڭ تالقىلاي وتىرىپ، ءتيىستى ورىندارعا ناقتى ۇسىنىستار جاساۋ كەرەك» ۇجىم  ەۋروپانى شارلاپ، ساۋىق-سايران قۇرۋدى ادەتكە اينالدىردى. شەتتەگى قانداستاردى ارالاپ، حال-جاعدايىن ءبىلىپ ءجۇرۋدىڭ ابەستىگى جوق قوي، ارينە. بىراق، ءبىزدىڭ تاڭ قالاتىنىمىز، قارا ورمان قازاق ۇيىسىپ وتىرعان جەرلەرگە ات ءىزىن سيرەك سالىپ، وركەنيەتتى ەلدەردەگى ساناۋلى باۋىرلارىمىزعا بارعىشتاي بەرەتىندىگى. ءوز كەزەگىندە قاۋىمداستىق باسشىلارىنىڭ بۇل ارەكەتى ەلدىڭ ءىشى-سىرتىنداعى زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ ورىندى وكپە-رەنىشىن تۋدىردى. جانىڭ جانناتتا بولعىر حاسان ورالتاي اعامىز: «ەۋروپاداعى قازاقتاردىڭ كىشى قۇرىلتايى بولىپ تۇراتىنىن بىلەمىز. بىراق، وعان بارىپ، قاتىسۋدى ءسىز تىم قالامايتىن كورىنەسىز» دەگەن ءتىلشى سۇراعىنا: «قالاماعاندى قويىپ، ولارعا قارسى شىقتىم. ول ۇيات قوي. ەۋروپادا كىشى قۇرىلتاي وتەدى. ءار جىلعىسىن مەن بىلەمىن. باسقاسىن قويايىق، بيىلعىسى نورۆەگيادا ءوتتى. ول ەلدە قانشا قازاق بار ەكەنىن بىلەسىڭ بە؟ التى قازاق قانا بار. بۇل ءوزى مەنىڭ اۋىلداسىم. ايەلى نورۆەگيالىق. ال، سول التى كىسى تۇرعان جەرگە قازاقستاننان 20 كىسى باردى. ونىڭ اتى كىشى قۇرىلتاي. نە دەيسىڭ بۇعان. نە شەشىپ جاتىر ولار؟ جيىرما كىسى قانشا قاراجاتپەن باردى؟ ودان دا سول قارجىنى بىرنەشە ستۋدەنتكە شاكىرتاقى رەتىندە بەرسە، سول پايدالى ەمەس پە؟ جىل سايىن كىشى قۇرىلتاي، جىل سايىن تۇركيا، گەرمانيا... ءويتىپ ەۋروپاعا وتىرىك قىدىرىپ، سايرانداعانشا، قىتايداعى ەكى ميلليون قازاققا نەگە قاراسپايدى؟ سول ەۋروپاداعى قازاعىڭنىڭ ءبارىنىڭ اتا-تەگى قىتايدان بارعاندار» («جاس قازاق» 26-قىركۇيەك، 2008ج.) دەپ جاۋاپ بەرىپتى. ال، حالىق جازۋشىسى قابدەش ءجۇمادىلوۆ اعامىز: «بىزدە دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى دەگەن ۇيىم بار. ولار قاشان كورسەڭ، پاريجدە، لوندوندا جۇرەدى. ەۋروپا مەملەكەتتەرىنىڭ ءار قايىسىسىندا ءارى كەتسە 150-200 ءۇي قازاق وتباسىلارى بار. بۇلار قازاقستانعا كەلمەيدى. ونى ايتاسىڭ، تۇركيانىڭ قازاقتارى دا قازاقستانعا كەلە قويمايدى. دەمەك، دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى  وسىنداي ءونىمسىز تىرلىكپەن اينالىسقانشا، قازاعى مول قىتايعا، وزبەكستانعا، رەسەيگە ءجيى بارىپ، سونداعى قازاقتاردى اتاجۇرتقا تارتۋعا قىزمەت ەتسە، دۇرىس-اق بولار ەدى» («جاس الاش» 2-شىلدە، 2009 ج.) دەپتى. وسىنداي ىزگى كوڭىلدەن تۋىنداعان ءادىل سىن-ەسكەرتپەلەرگە ت. ماماشەۆ مىرزا «قاۋىمداستىق تۋرالى كەيبىر ءجون-جوسىقسىز سىن-پىكىرلەرگە "يت ۇرەدى، كەرۋەن كوشەدى" دەپ قانا قاراپ وتىرمىز» («تۇركىستان» 14-ءساۋىر، 2011ج.) دەيدى. ارينە، قاۋىمداستىق توڭىرەگىندە قالىپتاسقان جاعداي وسى مەكەمەنىڭ تىزگىن-شىلبىرىن قولىنا ۇستاپ وتىرعان تالعات اسىلۇلىنىڭ قارىم-قابىلەتىنە عانا بايلانىستى ەمەس سەكىلدى. ماسەلە الىستاعى اعايىنعا دەگەن تانىم-تۇسىنىك پەن ىزگى پەيىلگە بايلانىستى ما دەيسىڭ. ەڭ الدىمەن «ۇلت بىرلىگىنىڭ ۇيتقىسى بولۋى كەرەك» ۇجىمنىڭ كۇندەلىكتى تىرلىگىنە جاۋاپتى باسشى ەلباسى ساياساتىن ءوزىنىڭ تانىم-تۇيسىگىنە اينالدىرۋى كەرەك ەدى. بىراق، ول كىسى ماسەلەگە باسقاشا قارايدى ەكەن. قازاق كوشىنە بايلانىستى ت. ماماشەۆ مىرزا: «كوش باستالعان تۇستا شەتەلدە بەس ميلليون قازاق بار دەۋشى ەدىك. ءالى بەس ميلليون قازاقتىڭ مۇرتى بۇزىلعان جوق. سەبەبى، ءبىز جىل سايىنعى ءوسىمىن ەسكەرمەي كەلدىك. ەگەر ءبىز وسى قازاقتىڭ ءوسىمىن اكەپ الساق تا جەتىپ جاتىر» («تۇركىستان» 14-ءساۋىر، 2011ج.) دەپ ايدى اسپانعا ءبىر-اق شىعارادى. تۇسىنگەن ادامعا قازاق كوشىن بۇدان ارى كوبەيتۋدىڭ كەرەگى جوق دەگەن ءسوز عوي بۇل. شەتەلدەگى بەس ميلليون قانداسىمىز بىزگە تەك ءوسىمىن الىپ وتىرۋ ءۇشىن عانا كەرەك سياقتى. وسىنشاما قازاقتىڭ بولاشاق تاعدىرى ماماشەۆ مىرزانى ءتىپتى قىزىقتىرمايدى دا. ال، پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ ۇلت بولاشاعى جونىندە: «ۇلت مەمىلەكەتتىلىكسىز ءومىر سۋرە المايدى، قۇرىپ كەتەدى. ءوز كەزەگىندە ۇلتتىڭ جويىلۋى ونىڭ مەملەكەتىنىڭ ءومىر ءسۇرۋىن ءمانسىز ەتەدى» دەگەن بولاتىن. تالعات اعامىزدىڭ تۇسىنىگىنشە، شەتەلدەردەگى اعايىن تەك جان باعۋى قيىنداپ، تۇرمىس قىسقاندا عانا ەلگە ورالاتىن كورىنەدى. موڭعولياداعى قانداستارىمىزعا بايلانىستى: «قازىر بايان-ولگەيدەگى قازاقتاردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى ءبىرشاما جاقسارىپ قالعان ەكەن. بالكىم، ولاردىڭ ۇيرەنگەن مەكەنىندە وتىرا بەرگەنى دە دۇرىس پا؟!.» («تۇركىستان» 14-ءساۋىر، 2011ج.) دەگەن پىكىرىن باسقاشا قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟!  ەلباسى: «بۇل دۇنيەدە ءبىزدىڭ ءبىر عانا وتانىمىز بار. ول - تاۋەلسىز قازاقستان!» دەمەپ پە ەدى تۇڭعىش قۇرىلتايدا. ال، تاكەڭنىڭ قىتايداعى قازاقتاردىڭ كوشى-قونىنا بايلانىستى كوزقاراسىنا دا كوڭىل اۋدارالىق: «ءوز باسىم قىتايدىڭ قۇلجا، تارباعاتاي، التاي ءتىپتى گانسۋ ولكەسىندەگى قازاقتار مەكەندەيتىن اقساي اۋىلىنا (دۇرىسى «اۋدان») دەيىن ارالاپ كەلدىم. "كوشەم" دەپ وتىرعان اعايىندار بارشىلىق. جاعدايى بار، كەلۋگە ىنتالىلارى كەلىپ بولدى. جاعدايى جوق، بىراق كەلگىسى كەلەتىندەر اسا كوپ» («تۇركىستان» 14-ءساۋىر، 2011ج.)  دەپتى. قىتايدا قازاق بار جەردىڭ بارلىعىن ات سابىلتىپ، ارالاپ جۇرگەن تالعات اعامىز ول ەلدە تۇراتىن 1.7 ميلليونان استام قانداسىمىزدى كوشۋگە نيەتى جوق، نەمەسە كوشكە ىلەسە المايتىن جاعدايى جوق كوتەرەمدەر دەپ قارايدى ەكەن. ماسەلە شىنىندا سولاي ما؟ قىتايدا ۆيزا كەزەگىندە تۇرعان ون مىڭداعان قانداسىمىز قانداي نيەتپەن ۇرىمجىدەگى ۆيزالىق قىزمەتتىڭ ەسىگىن توزدىرىپ ءجۇر؟! شەتەلدەگى قانداستارىمىزدىڭ «تىنىس-تىرشىلىگىندەگى ەڭ وزەكتى دەگەن ماسەلەلەردى تەرەڭ تالقىلاي وتىرىپ، ءتيىستى ورىندارعا ناقتى ۇسىنىستار جاساۋعا» مىندەتتەلگەن مەكەمەنىڭ باسشىسى ەكونوميكاسى ۇزدىكسىز ءوسۋ ۇستىندەگى الىپ ەلدە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان قانداستارىمىز حاقىندا وسىنداي جاڭساق پىكىر ايتىپ وتىرسا، قازاق كوشى قايتىپ كولىكتى بولادى؟! ماسەلە ۆيزا دەگەننەن شىعادى، جاقىندا ول كىسىنىڭ «ازاتتىق» راديوسنان ونلاين-كونفەرەنتسياسى وتكەنى بەلگىلى. سوندا ۆيزا ماسەلەسىنە بايلانىستى: «سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى "شارا قولدانىپ، جوندەيمىز" دەپ جاتىر. الايدا قىتايداعى اعايىندار اراسىندا وسى ماسەلە اينالاسىندا جاز كەزىندە شۋ شىعارىپ، وزدەرىنىڭ بيزنەس كوزىنە اينالدىرىپ جۇرگەندەرى دە بار ەكەنى جاسىرىن ەمەس. بۇعان تەك قانا سونداعى كونسۋلدىقتا وتىرعاندار عانا كىنالى دەۋگە بولمايدى» دەگەن ءۋاج ايتىپتى. شىنىندا ۆيزالىق قىزمەتتىڭ ماڭىندا جۇرگەن دەلدالدار قايدان پايدا بولادى؟ ولارعا «بازار» اشىپ بەرىپ وتىرعاندار كىمدەر؟ ماسەلە وسىندا جاتىر ەمەس پە؟ تالعات اعامىز مۇنى بىلمەيدى ەمەس،  جاقسى بىلەدى. سوندا دا قاشانعى ادەتىمەن الىستاعى اعايىننىڭ ءوزىن كىنالى ەتىپ كورسەتۋ پيعىلىنان الىستاماعان.

كەيدە ءبىز ، تالعات ماماشەۆ اعامىز بۇل سالاعا كەيىن كەلدى، ماسەلەنىڭ ءمان-جايىن جەتتىك بىلمەيتىن شىعار دەپ ولايتىنبىز . بىراق، ول كىسىنىڭ ورىنباسارى ءسۇلتانالى بالعاباەۆ اعامىز تۇڭعىش قۇرىلتايدىڭ دايىندىق قىزمەتىنەن باستاپ وسى سالانىڭ وتىمەن كىرىپ، كۇلىمەن شىققان بىلىكتى مامان عوي. اقيقاتىن وسى كىسى ايتار دەپ ءجۇرۋشى ەدىك. قاتتى قاتەلەسىپپىز! وتكەن جىلدىڭ سوڭىندا «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە ول كىسىنىڭ «ورالمان كوشى: كۇدىك پەن ءۇمىت» دەگەن ماقالاسى جارىق كوردى. وندا سۇلتەكەڭ ەلگە ورالعان اعايىنداردىڭ اراسىنداعى الاياقتاردى اياۋسىز اشكەرەلەيدى. شىن عوي! شەتەلدە جۇرگەن بەس ميلليون قازاقتىڭ ىشىندە كىمدەر جوق؟! الاياق تا، باۋكەسپە ۇرى دا، قاندى قول قاراقشى دا بار ولاردىڭ اراسىندا. بىراق، سول الاياقتاردىڭ نە سەبەپتى ءدال ءبىزدىڭ ەلدە جەلى وڭىنان تۇراتىنى ويلاندىرادى. ولارعا  جاعداي جاساپ وتىرعان كىمدەر وسى؟ اقىرى ايتقان ەكەن، ولاردىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەپ بەرسە، دۇرىس بولار ەدى. ءسۇلتانالى مىرزا قىزدى-قىزدىمەن تاعى مىناداي قىزىق پىكىر ايتادى: «بۇدان ءبىراز بۇرىن «قازاقستاننىڭ ازامات­تى­عىن الۋ جونىندە قۇجات وتكىزگەن، سوعان وراي ولارعا ازاماتتىق بەرۋ جونىندە پرەزيدەنتتىڭ جارلىعى دا شىققان 57 مىڭ ورالمان ءالى كۇنگە قازاقستان ازاماتىنىڭ جەكە كۋالىكتەرىن الماي قاشىپ ءجۇر».  بۇل - وتكەن 2009 جىلدىڭ ەسەبى عانا. ال كوشى-قون جانە ستاتيستيكا كوميتەتتەرىنىڭ مالىمەتتەرى­نە سۇيەنسەك، جەكە كۋالىگىن الماعان مۇنداي ورالمانداردىڭ ۇزىن سانى 400 مىڭعا جەتۋى مۇمكىن» («ەگەمەن قازاقستان». 14- جەلتوقسان، 2010 ج.) كوشى-قون جانە ستاتيستيكا كوميتەتتەرى وسى مالىمەتتەردى بەردى مە؟قانداي دەرەك كوزدەرىنەن الىندى؟ ول جونىندە سۇلتەكەڭ ەشقانداي سىلتەمە جاساپ جاتپايدى. 400 مىڭ ورالمان بۇل ەلگە ورالعان قانداستارىمىزدىڭ تەڭ جارىمى عوي!  بىر وبلىستىڭ حالقىنا پاراپار وسىنشاما اعايىن قازاقستاننىڭ تولقۇجاتىنسىز بۇل ەلدە ەمىن-ەركىن سايران سالىپ جۇرسە، كوشى-قون پوليتسياسى قايدا قاراپ ءجۇر؟ ال، كەرى كوشىپ كەتكەن بولسا، ەلىمىزدەگى كوشى-قون ساياساتىنىڭ كۇيرەگەنى ەمەي، نەمەنە؟ ەگەر وسىنىڭ ءبارى راس بولىپ شىقسا، ەڭ الدىمەن وسىنداي ماسقارا جاعدايعا جول بەرگەن كىنالىلەردى تاۋىپ جازالاۋ كەرەك . ارينە، دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى دا بۇل جاۋاپكەرشىلىكتەن شەت قالماۋعا ءتيىس.  بىراق، بۇل مۇمكىن ەمەس! جازۋشىنىڭ قيال قاناتى تىم بيىككە سامعاپ كەتكەنگە ۇقسايدى.  بىزدىڭ قولىمىزدا سول كەزدەگى ىشكى ىستەر ءمينيسترى سەرىك بايماعانبەتوۆتىڭ 2010 جىلدىڭ 6-جەلتوقسانىندا بەرگەن رەسمي حاتى بار. وندا وتكەن جىلدىڭ جەلتوقسان  ايىنا دەيىن 705 مىڭ 206 قانداسىمىز قازاقستان تولقۇجاتىن الىپ، تاۋەلسىز ەلىمىزدە ءتۇتىن تۇتەتىپ جۇرگەندىگى ايتىلعان. بۇل تىزىمگە وسى 2011-جىلدىڭ باسىندا پرەزدەنت جارلىعىمەن ازاماتتىق العاندار كىرمەيدى. دەمەك، وسى جىلعى ەلباسى جولداۋىندا ايتىلعان 800 مىڭ قانداسىمىزدىڭ ەلگە ورالعانى كۇمانسىز شىندىق.

ءبىزدى قايران قالدىراتىنى، دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى  سوڭعى كەزدە پرەزيدەنت تاپسىرماسىنا ساي «ۇلت ءومىرىن جان-جاقتى زەرتتەپ، قازاقتاردىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق، مادەني، رۋحاني تىنىس-تىرشىلىگىندەگى ەڭ وزەكتى دەگەن ماسەلەلەردى تەرەڭ تالقىلاي وتىرىپ، ءتيىستى ورىندارعا ناقتى ۇسىنىستار جاساۋدىڭ» ورنىنا جالعان اقبار بەرىپ، جاڭساق پىكىر ايتىپ، "وتىرىك پەن وسەكتى جۇندەي ساباپ" جۇرگەنىنە قارنىڭ اشادى. مۇنداي جاۋاپسىزدىق ەلباسىمىزدىڭ وزىنە دە جاڭساق قورتىندى جاساۋعا يتەرمەلەۋى مۇمكىن عوي. بۇگىن استانادا باستالعان دۇنيە ءجۇزى قازاقتارىنىڭ ءتورتىنشى قۇرىلتايى وسى ماسەلەلەردى دە تالقىعا سالىپ، ناقتى باعاسىن بەرسە ءجون بولار ەدى .

راقىم ايىپۇلى،

«جەبەۋ» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق

بىرلەستىگى ورتالىق اتقارۋ كەڭەسىنىڭ

ديرەكتورى

«اباي-اقپارات»