كاسىبي مامان رەتىندە ءجۋرناليستىڭ ەڭبەگى ۇنەمى ەلدىڭ كوز الدىندا، حالىقتىڭ باقىلاۋىندا. سوندىقتان دا ول ءوز مىندەتى مەن جاۋاپكەرشىلىگىن تەرەڭ سەزىنەتىن، ادال، ءارى ءادىل ەتيكالىق يگى قاسيەتى بار ماماندىق يەسى. مەن مۇنى ۇزاق جىلدان بەرى وسى كاسىپتىڭ ءبىر كىسىدەي ىستىق-سۋىعىن كورىپ، «تار جول، تايعاق كەشۋىن» باستان وتكەرىپ كەلە جاتقاندىقتان ايتىپ وتىرمىن. ال ەندى بۇل ماقالانىڭ جازىلۋىنا رەسپۋبليكالىق «Abai.kz» پورتالىندا جۋىردا جارىق كورگەن جايبەرگەن بولاتوۆ اعامىزدىڭ «ۇكىمەت كەمشىلىكتى كورسەتپەسە، ارحيمەد ەشتەڭە تىندىرماي ما؟» (08.04.19) اتتى ماقالاسى سەبەپ بولدى.

جالپى، اتالمىش پورتالدا ارىپتەس اعامىزبەن پىكىرتالاسقا تۇسكەنىمىز ءبىرىنشى ەمەس. وندا دا اڭگىمە وزەگى - ءجۋرناليستىڭ مىندەتى ءوزى كورگەن، ءوزى ءبىلىپ، تۇششىنعان تاقىرىبىن مەيلىنشە شىنشىل دا ءادىل قاۋزاۋ توڭىرەگىندە
بولعان-دى. بۇل جولى ارداگەر-جۋرناليست تاياۋدا قر پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى گۇلشارا ابدىحالىقوۆا باستاعان دەلەگاتسيانىڭ ءبىزدىڭ وبلىسقا ءىس-ساپارمەن كەلگەنىن، ولاردىڭ توبىل وڭىرىندەگى شەشىمىن كۇتكەن بىرقاتار ماسەلەگە ايرىقشا نازار اۋدارعانىن جازادى. جالپى ەلىمىزدەگى سەكىلدى ءبىزدىڭ وڭىردە دە باسپاناعا مۇقتاج جانداردىڭ ازايماي وتىرعانى، دارىگەر-مامانداردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى جىلدان-جىلعا «اۋىسىپ» كەلە جاتقان
«كونتەرى» ماسەلە ەكەنى ەشقاشان قۇپيا بولعان ەمەس. بىراق ارىپتەس اعامىزدىڭ
جازعانىنداي جىلدار بويى قوردالانعان ماسەلەنى اينالاسى از-اق جىلدا شەشىپ تاستاۋ مۇمكىن بە، ءوزى؟ ەگەر، «ايتتى-بىتتىمەن» ماسەلە شەشىلەتىن بولسا، وندا ۇكىمەتتىك دەلەگاتسيانىڭ ات سابىلتىپ، اۋىل-اۋدانداردى ارالاپ نەسى بار؟

«وڭىرلەردى جۇمىس ساپارىمەن ارالاپ جۇرەتىن بيىك لاۋازىمدى تۇلعالاردىڭ «بىردەڭە» تىندىراتىنىنا ۇلكەن كۇمانمەن قارايتىن» جۋرناليست جايبەرگەن بولاتوۆ ودان ءارى: «مۇندا كەلگەندەگى مارشرۋتتارى بەلگىلى. الدىمەن وسىنداعى اتى دارداي «سارىارقااۆتوپروم» دەپ اتالاتىن ماشينا قۇراستىرۋ زاۋىتىندا بولادى...» دەپ كوسىلەدى. جۋرناليست اعامىزدىڭ
مۇنىسى ەندى «بۋىنسىز جەرگە پىشاق ۇرۋ». ايتپەسە، توقىراپ قالعان بۇرىنعى ديزەل زاۋىتى بار بولعانى سوڭعى ءۇش-ءتورت جىلدا كولىك قۇراستىرۋدا ەلىمىز بويىنشا كوشباستاعانى ايان.

ايتالىق، 2015 جىلى قوستانايدا 3785 كولىك شىعارسا، ال 2018 جىلى 12 مىڭ اۆتوكولىك قۇراستىرىلدى. نەبارى 4 جىلدىڭ ىشىندە ءوندىرىس كولەمى 3,2 ەسەگە ارتتى. ولاردىڭ قاتارىندا «سارىارقااۆتوپروم» جشس الەمدىك برەندكە اينالعان SsangYong, Peugeot, Iveco, Hyundai, JAC, Chevrolet Niva, Ravon,MAN ءتارىزدى جەڭىل كولىكتەرمەن قاتار جۇك كولىكتەرىن دە شىعارادى. بارلىعى ەلۋ شاقتى ءتۇرلى مودەلدى كولىكتەر ەلىمىزدەن تىسقارى رەسەي،
قىرعىزستان، بەلارۋس، تاجىكستان سياقتى بىرقاتار مەملەكەتتە جۇيتكىپ ءجۇر. بۇل بىلە بىلگەنگە از كورسەتكىش ەمەس. ەندەشە ونى سۇلتانماحمۇتشا تاپسىرلەسەك، «بىزدەردە مىناداي بار، مىناداي بار» دەپ كورسەتۋدىڭ نەسى ءمىن؟

ەكىنشى ءبىر ماسەلە، قوستانايداعى يندۋستريالدىق ايماققا قاتىستى. بۇل جەردە ماقالا اۆتورى تاعى دا: « ...وبلىس اكىمى ارحيمەد مۇقانبەتوۆ ولاردى مىندەتتى تۇردە ءوزىنىڭ ماقتانىشى سانايتىن ەكونوميكالىق ايماق دەگەن جەرگە اپارىپ، بوس عيماراتتارمەن تانىستىرادى» دەپ «ءتيىسىپتى». بىراق، ونىڭ مۇنىسى دا كەزەكتى قىجىرتپا سياقتى بىردەڭە. ولاي دەيتىنىمىز، ءدال وسى يندۋستريالدىق ايماق ەكى جىلدان بەرى تياناقتى جۇمىس ىستەپ تۇر.
ايتسا ايتاتىنداي-اق، جوبانىڭ اۆتورى باسقا ەمەس، وبلىس اكىمى ارحيمەد مۇحامبەتوۆ. 2018 جىلى 3,3 ملرد. تەڭگەنى قۇراعان 2 جوبا جۇزەگە استى. كەلەشەگى زور ەكەنىن بايقاتتى. ماسەلەن، «قومپوزيت گرۋپپ» حولدينگى متز تراكتورىن شىعارادى. بيىل كابينالار شىعاراتىن ءوندىرىس ىسكە قوسىلادى. ءۇشىنشى كەزەڭدە «بەلارۋس» تراكتورىنىڭ رادياتورلارى مەن قوزعالتقىشىن
جاسايتىن ءوندىرىس پايدالانۋعا بەرىلمەك.

ءىس قۇر بوسقا «ايعايعا اتتان قوسىپ، تەك سىرتتان تون پىشۋمەن» بىتپەسە كەرەك. ونىڭ ۇستىنە قازىرگىدەي قارجىلاي قىلىستاياڭ شاقتا كەز كەلگەن جوبانىڭ الەۋەتتى ينۆەستورسىز شەشىلە سالۋى ەكىتالاي. يندۋستريالدىق ايماقتى ىسكە قوسۋدىڭ العاشقى كەزەڭىندە قولعا الىنعان قوماقتى شارۋانىڭ ءبىرى - 2,3 ملرد تەڭگە ينۆەستيتسيا تارتىلىپ، بارلىعى 200 ادام جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتىلدى. بۇل ارادا ««زاۆود ەلەۆاتورنوگو وبورۋدوۆانيا» جشس قۇرىلىس
ماتەريالدارى مەن مەتالل قۇراستىرىلىمدارىن شىعاراتىن زاۋىت ىسكە قوسىلدى. ونىڭ قۇنى 1,0 ملرد تەڭگە. ۇستىمىزدەگى جىلى شەتەلدىك ينۆەستورلاردىڭ قاتىسۋىمەن تاعى ەكى الىپ جوبا پايدالانۋعا بەرىلەدى. ال قوستانايلىق «اگروماشحولدينگ» اق رەسەيلىك «پەتەربۋرگ تراكتور
زاۋىتىمەن» بىرلەسە وتىرىپ، ك-744R «كيروۆەتس» تراكتورىن شىعارۋدى ۇيعاردى. سونداي-اق «اگروماشحولدينگ» ءوندىرىس كاسىپورنى «كاماز» ونەركاسىپتىك اكتسينەرلىك قوعامىمەن كەلىسىپ، ايتۋلى جۇك كولىگىنىڭ بولشەكتەرى مەن جابدىقتارىن ءوندىرۋدى قولعا الماق.

وسىلاردىڭ بارلىعى وبلىس ەكونوميكاسىن ورگە سۇيرەپ، ەل يگىلىگى جولىندا ەڭبەك ەتپەي مە؟! يندۋستريالىق ايماقتى ايتقاندا، وبلىستاعى تىڭ سەرپىن العان تۇرعىن ءۇي قۇرىلىستار مەن الەۋمەتتىك نىسانداردى ايتپاساق، ادىلەتسىزدىك بولار ەدى. بۇگىندە قوستاناي قالاسىندا جاڭادان پايدا بولعان «يۋبيلەينىي» جانە «اۋەجاي» مولتەكاۋداندارىندا مىڭ-مىڭداعان
قوستانايلىقتار قونىس تويىن تويلادى. ال 1000 ادامدىق «قوستاناي» سپورت كەشەنى، حالىقارالىق ۇلگىدەگى 3000 ادامدىق «توبىل-ارەنا» فۋتبول مانەجى، سىيىمدىلىعى 1000 ادامدىق زاماناۋي كونتسەرت زالى بار «جاستار سارايى» قوستانايلىقتاردىڭ ماقتانىشىنا اينالدى. ال، تىڭنان قويىلعان شاقشاق جانىبەك ەسكەرتكىشى مەن كەيكى باتىر كەسەنەسى، جاڭعىرتىلعان ى.التىنسارين كەسەنەسى سياقتى رۋحاني سەرپىلىس بەرەتىن اۋقىمدى ىستەردى قايدا قوياسىز؟!

اۆتور ءوز ماقالاسىندا قر دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترىنىڭ فەدوروۆ اۋدانىنا
بارعانداعى ساپارى تۋرالى ايتا كەلىپ، مۇنداعى جۇرتتىڭ دارىگەرلەردىڭ قابىلداۋىنا كىرۋ ءۇشىن بىرنەشە ساعاتتاپ كۇتەتىنىنە «كوز جەتكىزگەنىن»، ونداعى كەيبىر دارىگەردىڭ جۇمىسى تىم كوپ، ال الاتىن ايلىعى تىم از ەكەنىن دە ەستىپ بىلگەنىن» تاپتىشتەيدى. راس، كەزەك كۇتۋ ماسەلەسى بار جانە ول جالعىز ءبىزدىڭ وڭىردە عانا ەمەس، ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرىنە ءتان قۇبىلىس. وعان قوعامدا ءتۇرلى دەرتتىڭ كوبەيىپ بارا جاتقانى دا سەبەپ. ايتپەسە، وبلىستا دارىگەر
ماماندىعىنىڭ جەتىسپەيتىنى الميساقتان بەلگىلى جاعداي. ماسەلەن، قازىرگى تاڭدا وبلىسقا 300 دارىگەر جەتپەيدى. سونىڭ اۋىلعا قاجەتتىسى – 110.
بۇل باعىتتا وبلىس باسشىلىعى قول قۋسىرىپ، قاراپ وتىرعان جوق. فاكتىلەر سويلەسىن: 2018 وبلىسقا كەلگەن 101 جاس دارىگەرگە 56,8 ملن. تەنگەگە الەۋمەتتىك كومەك، اتاپ ايتقاندا تۇرعىن ءۇي، جالدامالى باسپانا بەرىلدى. وبلىستاعى 100 مەديتسينا ماماندارىن دايارلاۋ ءۇشىن ەلىمىزدىڭ جەتەكشى جوو جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن قاراجات ءبولىندى. سول سياقتى دارىگەر تاپشىلىعىن ازايتۋ ماقساتىندا بيىل وبلىس اكىمى 200 گرانت ءبولدى. ونىڭ ۇستىنە قالا، اۋدان
اكىمدەرىنىڭ ارنايى گرانتىمەن جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقىپ جاتقان ستۋدەنتتەر وقۋىن بىتىرىسىمەن، جۇمىسقا ورنالاستىرىلادى. ولارعا ءتيىستى جاعداي جاساۋ ءۇشىن تۇتاس باعدارلاما جۇمىس ىستەيدى. سونىڭ ءبىرى – بيىل قوستانايدا دارىگەر-ماماندارعا ارنالعان ءۇي سالىناتىن بولدى.

ج.بولاتوۆ وبلىستاعى كوپ بالالى وتباسىلار ماسەلەسىن ايتا كەلە، «..بۇل دەلەگاتسيا قالا ماڭىن اينالسوقتاماي، اناۋ وبلىس ورتالىعىنان 600 شاقىرىم قاشىقتا جاتقان، قازاقتىڭ قايماعى بۇزىلماعان امانكەلدى مەن جانكەلدين سەكىلدى اۋداندارىن ارالاعانى ءجون ەدى» دەپ ءبىر قايىرادى. ەگەر جاكەڭ ءجىتى كوڭىل اۋدارسا، وڭىرىمىزدەگى تۇرعىن كەزەگىندە تۇرعان كوپ
بالالى وتباسىلار نەمەسە باسپاناسىز جۇرگەن ادامدار، كەرىسىنشە ، اتى اتالعان اۋدانداردا جوقتىڭ قاسى. وبلىس بويىنشا تۇرعىن ءۇي كەزەگىندە تۇرعان كوپبالالى وتباسىلاردىڭ سانى 860-تان اسسا، سونىڭ 76%-ى ۇكىمەتتىك دەلەگاتسيا ات باسىن بۇرعان قوستاناي، رۋدنىي قالالارى مەن قوستاناي اۋدانىندا تىركەلگەنى تاعى دا اقيقات. ال ولاردى باسپانامەن قامتۋ،
جۇمىسقا ورنالاستىرۋ العاشقى كەزەكتەگى شارۋا بولسا كەرەك. بۇل باعىتتا وبلىستا كەشەندى شارالار جۇزەگە اسىپ جاتقانى جانە بەلگىلى. سوندىقتان، «قوستاناي حالقىنىڭ الاڭداۋىنا ەش نەگىز جوق!».

ءارى-بەرىدەن سوڭ «قيتىقتان-تيتىق» شىعارۋ كىم-كىمگە دە ونشا ابىروي اپەرمەيتىن ءىس. جالپى ءوزى كەزىندە جاستارعا ۇلگى-ونەگە كورسەتىپ، جۋرناليستيكانىڭ اقتاڭگەرى اتانعان اعامىزدىڭ ءوزى ايتقانداي،
جۋرناليست ءوزى جازىپ وتىرعان نىسانىنا «ءاتۇستى، جەڭىل-جەلپى» قاراۋى وكىنىشتى-اق. ءوڭىردىڭ دامۋىنا كۇندىز-ءتۇنى تەر توگىپ، تاباندىلىقپەن ءىس تىندىرىپ جۇرگەن ءوڭىر باسشىسىنىڭ تىرناق استىنان كىر ىزدەي بەرگەنشە، ءبىر مەزگىل حالىق ءۇشىن ىستەلىپ جاقتان قىرۋار ءىس پەن ەڭبەكتى ايتسا ادىلدىك بولار ەدى. ءتىپتى، بۇل جۋرناليستىك پارىز.

حالقىمىزدا: «وتتى ۇرلەگەن جاعادى. شىندىقتى ىزدەگەن تابادى» دەگەن ءسوز بار. ەگەر ج.بولاتوۆ اعامىز شىندىقتى ىزدەسە، اقيقاتتى كورەر ەدى.

جانۇزاق ايازبەكوۆ، «قوستاناي تاڭى» گازەتىنىڭ ديرەكتور-باس رەداكتورى

Abai.kz