ايگۇل كەمەلباەۆا. گەتە مەن اباي. ماحاببات ليريكاسى
گەتە مەن ابايدىڭ قىز-كەلىنشەكتەر بەينەسىن سومداۋى تاڭ قالارلىقتاي ۇندەس. گەتەدەگى «اسقاق قىز» («ارۋ»، ءسىرا) اتتى ولەڭ قىز سۇلۋلىعىنىڭ قۇپياسىن حالىقتىق سارىندا ويناتا بىلۋىمەن باۋرايدى. قازاقتىق ازات بولمىسىمەن ولەردەي سۇيەتىن ەركىندىك ءھام ەركەلىك يدەياسى بار. ءبىر سۇلۋعا نەشە جىگىت ءسوز ايتادى، باقتاشى قىز ولاردى كوزىنە ىلمەي، قاستارىنان اندەتىپ وتە شىعادى. قىز سۇيمەسە، ءوزىن وزگەلەر ساتىپ الۋعا استە كونبەيدى.
ەتىمدى شال سىيپاعان قۇرت جەسىن دەپ،
جارتاستان قىز قۇلاپتى تەرەڭ سۋعا.
«ءبىر سۇلۋ قىز تۇرىپتى حان قولىندا» اتتى ولەڭىندە اباي «مال ءومىردى جاڭعىرتپاس، قۇداي ۇرعىر» دەپ اشىق ايتقان. گەتە جىرىندا جاس قىزدىڭ سۇيىسپەنشىلىگىن ايبىندى تيرسيس ەكى قوزىعا ساتىپ العىسى كەلەدى، ەندى بىرەۋى جۇرەگىن ۇسىنادى.
گەتە مەن اباي ءۇشىن قىزدىڭ سۇلۋلىعى ونىڭ ءوز قۇنىن ءبىلىپ، كىم-كورىنگەنگە قۇلاي كەتەتىن وسالدىقتان ساق بولا بىلەتىن قاس ارۋلىعىندا جاتىر، يبالىلىقتى ارداقتايدى. گەتەنىڭ ەركە ارۋى: «تەك لا-لا! ترا-لا-لا!» - دەپ اندەتسە، ابايدىڭ سۇلۋىنىڭ پورترەتى «قاقتاعان اق كۇمىستەي اق ماڭدايلى» اتتى ولەڭىندە بەرىلگەن.
سويلەسە، ءسوزى ادەپتى ءھام ماعىنالى،
كۇلكىسى بەينە بۇلبۇل قۇس سايرايدى.
گەتە قىزدىڭ سىڭعىر قاققان ءانىن بۇلبۇل ۇنىنە تەگىن ۇقساتپايدى. ول ءبىر ولەڭىندە سۇيگەنى تۋرالى «كوزىمە تەك سەن كورىنەسىڭ دە تۇراسىڭ» دەپ ۇزدىگەدى. («سۇيىكتىنىڭ جاقىندىعى»). اباي سۇيگەن سۇلۋىنا «كوزىمنىڭ قاراسى» دەپ تەبىرەنەدى.
گەتە مەن ابايدىڭ قىز-كەلىنشەكتەر بەينەسىن سومداۋى تاڭ قالارلىقتاي ۇندەس. گەتەدەگى «اسقاق قىز» («ارۋ»، ءسىرا) اتتى ولەڭ قىز سۇلۋلىعىنىڭ قۇپياسىن حالىقتىق سارىندا ويناتا بىلۋىمەن باۋرايدى. قازاقتىق ازات بولمىسىمەن ولەردەي سۇيەتىن ەركىندىك ءھام ەركەلىك يدەياسى بار. ءبىر سۇلۋعا نەشە جىگىت ءسوز ايتادى، باقتاشى قىز ولاردى كوزىنە ىلمەي، قاستارىنان اندەتىپ وتە شىعادى. قىز سۇيمەسە، ءوزىن وزگەلەر ساتىپ الۋعا استە كونبەيدى.
ەتىمدى شال سىيپاعان قۇرت جەسىن دەپ،
جارتاستان قىز قۇلاپتى تەرەڭ سۋعا.
«ءبىر سۇلۋ قىز تۇرىپتى حان قولىندا» اتتى ولەڭىندە اباي «مال ءومىردى جاڭعىرتپاس، قۇداي ۇرعىر» دەپ اشىق ايتقان. گەتە جىرىندا جاس قىزدىڭ سۇيىسپەنشىلىگىن ايبىندى تيرسيس ەكى قوزىعا ساتىپ العىسى كەلەدى، ەندى بىرەۋى جۇرەگىن ۇسىنادى.
گەتە مەن اباي ءۇشىن قىزدىڭ سۇلۋلىعى ونىڭ ءوز قۇنىن ءبىلىپ، كىم-كورىنگەنگە قۇلاي كەتەتىن وسالدىقتان ساق بولا بىلەتىن قاس ارۋلىعىندا جاتىر، يبالىلىقتى ارداقتايدى. گەتەنىڭ ەركە ارۋى: «تەك لا-لا! ترا-لا-لا!» - دەپ اندەتسە، ابايدىڭ سۇلۋىنىڭ پورترەتى «قاقتاعان اق كۇمىستەي اق ماڭدايلى» اتتى ولەڭىندە بەرىلگەن.
سويلەسە، ءسوزى ادەپتى ءھام ماعىنالى،
كۇلكىسى بەينە بۇلبۇل قۇس سايرايدى.
گەتە قىزدىڭ سىڭعىر قاققان ءانىن بۇلبۇل ۇنىنە تەگىن ۇقساتپايدى. ول ءبىر ولەڭىندە سۇيگەنى تۋرالى «كوزىمە تەك سەن كورىنەسىڭ دە تۇراسىڭ» دەپ ۇزدىگەدى. («سۇيىكتىنىڭ جاقىندىعى»). اباي سۇيگەن سۇلۋىنا «كوزىمنىڭ قاراسى» دەپ تەبىرەنەدى.
«بلاتكەنىڭ بايى اقشا،/ ەر اسىلىن تاڭداماس»، - دەگەندە اباي قىز-كەلىنشەكتىڭ ۇلت اناسى ەكەنىن ەسكەرىپ، ءوزى جيرەنىشتى ساناعان ارسىزدىقتىڭ كەسكىنىن يمەنبەي ءدال ايتتى. «قاس بۇزاقى - قاردان تۋادى»، ادام جاتىنىنا تارتادى دەپ تانيدى قازاق دانالىعى. نازىك جاندىلاردىڭ تازالىعىن قوس اقىن ۇلىقتايدى.
ايەل جاقسى بولمايدى كوركىمەنەن،
مىنەزىنە كوز جەتپەي، كوڭىل بولمە!
«جىگىتتەر ويىن ارزان، كۇلكى قىمبات» - اباي ولەڭدە «شۋ دەگەندە كورىنەر سۇلۋ ارتىق» دەسە دە، سايقال جاردىڭ وپاسىزدىعىن سىناي ءبىلدى.
گەتە «جابايى رايحانگۇل» اتتى حالىق جىرىنىڭ نەگىزىندە جازعان ولەڭىندە رايحانگۇلدىڭ تىكەنەگى بارىن اللەگوريامەن بەرگەن. بۇل اۋىرسىنۋ - ۇل بالانىڭ ەرەسەيگەندە باستان كەشەر ماحاببات ميحناتىنىڭ پوەتيكالىق نىشانى. اباي مۇنى «سەن مەنى نە ەتەسىڭ؟» اتتى قۇپياعا تولى ولەڭىندە ەرەكشە ليريزمگە تولى ازاپتى قۇسامەن جەتكىزدى.
گەتەدە «ايعا» اتتى ولەڭ بار، جانرى - مونولوگ. ابايدا تولعانۋ كوپ. ەكەۋىنىڭ كوپ ولەڭدەرى وزىمەن-ءوزى سىرلاسۋ، وڭاشا سويلەسۋ. ىشكى سەزىمدەردىڭ اقىلعا باعىنباي لىقسىپ شىعۋى، قورشاعان تابيعاتپەن ۇندەستىك.
و، شۋمي، شۋمي، ۆودا!
بۋدۋ لي سچاستليۆ ۆنوۆ؟
ۆسە يسچەزلو بەز سلەدا -
رادوست ي ليۋبوۆ.
(ۆ.لەۆيك اۋدارعان).
كوك الا بۇلت سوگىلىپ،
كۇن جاۋادى كەي شاقتا.
ونە بويى ەگىلىپ،
جاس اعادى اۋلاقتا.
اباي «كوك الا بۇلت سوگىلىپ» اتتى ولەڭىنەن بولەك «كوڭىل قۇسى قۇيقىلجىر شارتاراپقا» اتتى ولەڭىندە: «ءومىر ساۋلە كورسەتەر سۋداي تۇنىق» دەپ سۋرەتتەيدى. ول ادامنىڭ كوڭىل-كۇيى سۋداي تولقىپ تۇرارىن، جان-دۇنيەنىڭ قۇبىلعانداعى رەڭكىن ءدوپ بەرەدى. گەتەدەگى «كول جاعاسىندا» اتتى ولەڭىنە پاراللەل.
ي جيزن، ي بودروست، ي پوكوي
دىحانەم ۆولنىم پيۋ.
پريرودا، سلادكو بىت س توبوي،
ۋپاست نا گرۋد تۆويۋ!
(ۆ.لەۆيك اۋدارعان).
ادامنىڭ كەيبىر كەزدەرى
كوڭىلدە الاڭ باسىلسا;
ءتاڭىرىنىڭ بەرگەن ونەرى
كوك بۇلىتتان اشىلسا.
سىلدىراپ وڭكەي كەلىسىم
تاس بۇلاقتىڭ سۋىنداي،
كىرلەگەن جۇرەك ءوز ءىشىن
تۇرا الماس استە جۋىنباي.
«ادامنىڭ كەيبىر كەزدەرى».
گەتە سۋ تورلاعان دىمقىل الەمنىڭ جەمىسى مول بولارىن ۇعىندىرادى. گەتەدە تۇمان - ۇلى سيمۆول، الداعى كۇنگە سەنىم يشاراسى. قازاق جىراۋلارىنا ءتان كەسەك سويلەۋدى نەمىستىڭ دانىشپان جىرشىسىنان ۇدايى اڭدايمىز. جىراۋلاردا بەلدى بەكەم بۋ، باتىرلىق، تاۋەكەلشىلدىك ءھام شاھيدتىك سارىن كۇشتى.
ءتۇن سۇلۋلىعىن قوس اقىن بىردەي سۇيگەن. گەتەنىڭ «كوركەم ءتۇن» اتتى ولەڭى كۋا. مۇندا تۇنگى قۇستىڭ سىبدىرى، مۇڭدى ەلەس بار. گەتەنىڭ ستراسبۋرگ كەزەڭىن بىلدىرەتىن ءوزى سۇيگەن ارۋىنىڭ ءبىرى فريدەريكا بريونعا ارنالعان ماتىندە گرەك ميفولوگياسىنان الىنعان بۇلبۇل قۇس - فيلومەلا ءۇنسىز قالدى دەيدى: «سەن بولساڭ ونىڭ جىلاعانىن ەستىمەي ۇيقىدا بالبىراپ جاتتىڭ. مىناۋ ولەڭ سەنىڭ جازاڭ» دەپ جىرلايدى. بۇلبۇلدىڭ سايراۋى ءار ءتۇرلى حالىقتاردىڭ ۇعىمىندا اقىننىڭ، جىرشىنىڭ كەيىپتەلۋى بولىپ تابىلاتىن ايگىلى وبراز. راسىندا بۇلبۇل قۇس جۇپتاسار كەزدە سايرايدى ەكەن.
گەتە - تاڭ ساۋلەسىنىڭ اقىنى. تاڭ ساۋلە - ءبىزدىڭ قازاقتىڭ ەپيكالىق جىرلارىندا، «قىز جىبەكتە» سۋرەتتەلىنەدى.
كريستەل - اقىننىڭ قول جەتپەس ارۋى. اقىن جۇرەگىمدەگى ساعىنىش، قۇسا ءبورى بولىپ ۇلىسا دەپ ءوز سەزىمىن سۋرەتتەيدى: «مەن سەنى ويلايمىن. ءومىرىم ونىمەن ەرەكشە جارقىن ەكەن».
ايتتىم سالەم، قالام قاس،
ساعان قۇربان مال مەن باس
ساعىنعاننان سەنى ويلاپ،
كەلەر كوزگە ىستىق جاس.
«جىگىت ءسوزى».
ابايدا قىز بەن جىگىتتىڭ ءبىر-بىرىنە قۇمارلىعى اشىق ايتىلاتىن ماحاببات ليريكاسىندا ايقىن دالدىك بار.
«جاسپەن جۇبانۋ» اتتى ولەڭدە گەتە كوزىمدە جاس باردا تۇندە جىلايىن دەپ تەبىرەنسە، ابايدا جىلاۋ مەن جىرلاۋ كەي ءسات قوسارلى: «كوزىمە جاس بەر، جىلايىن!»، «جىلايىن، جىرلايىن،/ اعىزىپ كوز مايىن». قوس اقىندا سەزىمتالدىق وتە كۇشتى.
گەتەدە اي بەينەسى كوپ ماعىنالى سيمۆول بولاتىنى، ايەل زاتى، سۋ، قۇنارلىلىق، ءولىم، جاڭعىرۋ، ءتۇن - تابيعاتتاعى ماڭگى اينالىمدار، تسيكلدى پروتسەستەر كوكتەگى كۇننىڭ سەرىگى ايمەن بايلانىستى. گەتەدە اي تۇنگى ەلەستەردى تىرىلتەدى، باعزى، وتكەن دۇنيەنى جادقا ورالتادى، ەلەستەردىڭ ءامىرشىسى.
ايلى تۇندەر - ماحاببات ماۋسىمى، بۇلبۇلدىڭ ءانى ءتارىزدى (گەتە، «بەلينداعا»). قىز زاتىن اقىن تابيعات تاماشاسىمەن تەڭ قارايدى، كوكتەمدەي سۇيىنىشپەن قابىلدايدى. قۋانا بىلمەگەن جان ءومىردى وگەي شەشەسىندەي كورەدى، بۇل وي گەتەنىڭ دوستىققا ماداق جىرىندا بار.
ول «اڭشىنىڭ كەشكى جىرى» اتتى ولەڭىندە ماحاببات سەزىمىنە ەشتەڭەنى تەڭگەرمەيدى: «ارماننىڭ شىڭى - ماحاببات!». دانىشپان نەمىس اقىنى «سۇراپىل ماحاببات» اتتى سىرشىل ولەڭىندە جۇرەكتى ازاپتايتىن راقىمسىز ماحابباتتان قاشىپ قۇتىلا المايدى.
عاشىقتىق - قيىن جول
جەتسەڭ - جەتتىڭ.
جەتپەي ءوتتىڭ،
نە بولدى؟
ارماندا ءومىر
ءوتتى،
ويلار ما ەكەن ءبىر مەنى سول؟
سالدىراپ اياق-قول،
جەتپەي سەرتكە،
ءىشىم دەرتكە
تەز تولدى.
اجال ۋاقىتى
جەتتى.
مەن ولەيىن، سەن ساۋ-اق بول.
«سەن مەنى نە ەتەسىڭ؟» - اباي عاشىقتىقتىڭ دەرتپەن تەڭ ەكەنىن جانى كۇيزەلە جىرلايدى. ناق وسىنداي كورىنىستى جازباي بىلدىرەتىن، سۇيگەن جارعا قولى جەتپەي وتە ۇزدىككەن، ىشقۇسا ماحاببات سەزىمىنە ورتەنگەن ءحال گەتەنىڭ «الىستاعى ارۋعا» اتتى ولەڭىندە سۋرەتتەلىنەدى. ابايدىڭ «قور بولدى جانىم» اتتى ولەڭىندە جاردىڭ تاس باۋىرلىعى اۋىر قابىلدانادى.
عاشىقتىق، قۇمارلىقپەن - ول ەكى جول،
قۇمارلىق ءبىر ءناپسى ءۇشىن بولادى سول.
سەنەن ارتىق جان جوق دەپ عاشىق بولدىم،
مەن نە بولسام بولايىن، سەن امان بول.
اباي سۇيىسپەنشىلىكتىڭ فيزيولوگياسىن اسقان سەزىمتالدىقپەن ايقىنداپ تۇر. گەتە «جاڭا ماحاببات، جاڭا ءومىر» اتتى ولەڭىندە ايەلدىڭ قىرىق ەسەككە جۇك بولارلىق ايلاكەرلىگى، سايقالدىعى سۋرەتتەلگەن. جاس سۇلۋدىڭ كوركىنە اربالعان اقىن ءتىپتى ونى ولە-ولگەنشە ءسۇيىپ وتۋگە دايار. سويتە تۇرا ول جاس سۇلۋدىڭ سيقىرىنا اربالۋدىڭ ءتۇبى نەگە سوقتىرارىن ءىشى سەزگەندەي، ونىڭ قىلىمسۋى مەكەرلىك ەكەنىن ۇعىنادى. سوندىقتان اقىن وعان قور بولعىسى كەلمەي، «اح، ماحاببات، بوساتشى مەنى!» دەپ جالبارىنادى. ايەل زاتىنىڭ جاراتىلىسىنا ءتان زالىمدىق پەن ۇستەمدىكتى ابايدان اسىرىپ ايتقان اقىندار دا بۇل فانيدە بار شىعار.
سەن مەنى نە ەتەسىڭ؟
مەنى تاستاپ،
ونەر باستاپ
جايىڭا
جانە الداپ،
ارباپ،
ءوز بەتىڭمەن سەن كەتەسىڭ.
نەگە اۋرە ەتەسىڭ؟
«سەن مەنى نە ەتەسىڭ؟»
گەتەدە «تاپتىم» اتتى ولەڭى جۇبايى حريستيناعا ارنالعان، سۇيگەن جارىن گۇل ساناۋ، ونى گۇلدەي ماپەلەۋ يدەياسى انىق. اباي ارتتاعىلارعا جاردى تاڭداپ بىراق ءسۇي، اۋىستىرما دەپ وسيەت قىلدى.
ابايدا ءتاڭىرىنىڭ بۇيرىعىنا باعىنۋ سارىنى كۇشتى. گەتەدەگى «سۋرەتشىنىڭ كەشكى جىرى» - بۇل-داعى اقىن تابيعاتىنىڭ جاراتۋشى قۇدايمەن بايلانىسىن ايعاقتايدى، اقىندارىن اللاتاعالا ءوزىنىڭ بار ەكەنىن يشارالاۋ ءۇشىن جاراتقانىن بەينەلى جەتكىزەدى.
گەتەدەگى وي تولعاۋ اتاۋلى قازاققا جات ەمەستىگىمەن باۋرايدى.
ايگۇل كەمەلباەۆا، جازۋشى،ادەبيەتتانۋشى، «دارىن» مەملەكەتتىك جاستار سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى
«اباي-اقپارات»
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
1. گەرولد بەلگەر. «نوچنايا پەس ستراننيكا: گەتە-لەرمونتوۆ-اباي».
2. نيك. ۆيلمونت. يوگانن-ۆولفگانگ گەتە.
3. ۆ.ا.اۆەتيسيان. دانتە ي گەتە.
