اقپارات سالاسىنا مەملەكەتتiك تاپسىرىس بەرۋ ءۇردiسi وسىدان 13 جىل بۇرىن باستالعان ەكەن. وسى ۋاقىتتان بەرi گازەت-جۋرنالدارعا مەملەكەتتiك تاپسىرىس بەرۋ ءتارتiبi, ەرەجەسi بiرشاما وزگەرiسكە ۇشىرادى. بۇگiنگi اڭگiمە تەندەردiڭ ءتارتiبi تۋرالى عانا ەمەس، ونىڭ تيiمدiلiگiنە دە قاتىستى بولماق.

كەڭەستiك قوعامدا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى تولىقتاي مەملەكەت قاراۋىندا بولعانى راس. ال زامان تالابىنا وراي اقپارات سالاسى وزگەرە باستاعاندا، مەملەكەت مەنشiگiندەگi ءباسپاسوزدiڭ سانى ازايىپ، جەكەمەنشiك نىسانداعى گازەت-جۋرنالدار سانى ارتتى.
ساراپتامالىق ۇيىمدار اليانسى دەگەن ۇيىم جاقىندا 2010 جىلدىڭ ەسەبiن جاريالاپ، مىنانداي مالiمەت تاراتتى: قازاقستاندا قازاق تiلiندە شىعاتىن باسىلىمدار كولەمi بار-جوعى 5,99 پايىزدى قۇرايدى ەكەن. بۇگiنگi تاڭدا ەلدە 2700 مەرزiمدi ءباسپاسوز بار. ونىڭ 453-i مەملەكەتتiك تiلدە، ال 2303-i ورىس تiلiندە شىعادى.
بۇلاردان بولەك رەسپۋبليكا اۋماعىندا 5,2 مىڭ رەسەيلiك ءباسپاسوز ونiمدەرi تاراتىلادى. ولاردىڭ 2,7 مىڭى عانا كەزiندە مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلiگiندە تiركەلگەن. جالپى، قازاقستاندا ءباسپاسوز ونiمدەرi 33 تiلدە شىعادى. وسىنداي كولەمدەگi اقپارات كەڭiستiگiندە قازاقتiلدi باسىلىمداردىڭ ۇلەسi 6 پايىزعا دا جەتپەيدi.

اقپارات سالاسىنا مەملەكەتتiك تاپسىرىس بەرۋ ءۇردiسi وسىدان 13 جىل بۇرىن باستالعان ەكەن. وسى ۋاقىتتان بەرi گازەت-جۋرنالدارعا مەملەكەتتiك تاپسىرىس بەرۋ ءتارتiبi, ەرەجەسi بiرشاما وزگەرiسكە ۇشىرادى. بۇگiنگi اڭگiمە تەندەردiڭ ءتارتiبi تۋرالى عانا ەمەس، ونىڭ تيiمدiلiگiنە دە قاتىستى بولماق.

كەڭەستiك قوعامدا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى تولىقتاي مەملەكەت قاراۋىندا بولعانى راس. ال زامان تالابىنا وراي اقپارات سالاسى وزگەرە باستاعاندا، مەملەكەت مەنشiگiندەگi ءباسپاسوزدiڭ سانى ازايىپ، جەكەمەنشiك نىسانداعى گازەت-جۋرنالدار سانى ارتتى.
ساراپتامالىق ۇيىمدار اليانسى دەگەن ۇيىم جاقىندا 2010 جىلدىڭ ەسەبiن جاريالاپ، مىنانداي مالiمەت تاراتتى: قازاقستاندا قازاق تiلiندە شىعاتىن باسىلىمدار كولەمi بار-جوعى 5,99 پايىزدى قۇرايدى ەكەن. بۇگiنگi تاڭدا ەلدە 2700 مەرزiمدi ءباسپاسوز بار. ونىڭ 453-i مەملەكەتتiك تiلدە، ال 2303-i ورىس تiلiندە شىعادى.
بۇلاردان بولەك رەسپۋبليكا اۋماعىندا 5,2 مىڭ رەسەيلiك ءباسپاسوز ونiمدەرi تاراتىلادى. ولاردىڭ 2,7 مىڭى عانا كەزiندە مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلiگiندە تiركەلگەن. جالپى، قازاقستاندا ءباسپاسوز ونiمدەرi 33 تiلدە شىعادى. وسىنداي كولەمدەگi اقپارات كەڭiستiگiندە قازاقتiلدi باسىلىمداردىڭ ۇلەسi 6 پايىزعا دا جەتپەيدi.
وسىدان سوڭ، مەملەكەتتiك تiلدە شىعاتىن مەرزiمدi باسپاسوزگە مەملەكەتتiك قولداۋ كەرەك ەمەس دەپ كورiڭiز! ونىڭ ۇستiنە، قازاقتiلدi باسىلىمداردىڭ دەنi ەلدiڭ تىنىشتىعى مەن بiرلiگiن ساقتاۋدا، ۇلت مۇددەسiن قورعاۋدا ۇنەمi الدىڭعى شەپتە جۇرەدi.
دەگەنمەن وسى ەسەپتە مەملەكەتتiك تاپسىرىستىڭ ارقاسىندا مەملەكەتتiك تiلدە شىعاتىن باسىلىمداردىڭ سانى جىل ساناپ كوبەيiپ كەلە جاتقانى ايتىلعان. قازاقتiلدi باسىلىمداردىڭ 70 پايىزى مەملەكەتتiك باعىت ۇستاناتىندىعى وسىنىڭ كورiنiسi بولسا كەرەك.
اقپارات سالاسى نارىق زاڭدىلىقتارىنا ساي مەملەكەتتiك مەنشiكتەن الىستاعان سوڭ، 1998 جىلدان باستاپ مەملەكەتتiك تاپسىرىس تۇرiندە باسپاسوزدە ماتەريالدار جاريالاۋ ءتارتiبi ەنگiزiلدi. مەملەكەتتiك تاپسىرىستى مەنشiك تۇرiنە قاراماستان كەز-كەلگەن بۇقارالىق اقپارات قۇرالى جەڭiپ الۋعا قۇقىلى. ۇكiمەت پەن جەرگiلiكتi مەملەكەتتiك ورگاندار مەملەكەتتiڭ اتىنان باق-تاردا الەۋمەتتiك ماڭىزى بار تاقىرىپتاردىڭ جازىلۋىن قارجىلاندىرادى. رەسپۋبليكالىق جانە ايماقتىق اقپارات قۇرالدارىنا مەملەكەتتiك تاپسىرىس بەرۋ اشىق بايقاۋ ناتيجەسiندە بەرiلەدi. العاشقى جىلدارى مۇنداي بايقاۋعا مەملەكەتتiك مەنشiكتەگi اقپارات قۇرالدارى قاتىسسا، جىلدان-جىلعا جەكەمەنشiك باق-تاردىڭ سانى ارتىپ كەلەدi. 2004 جىلى تەندەرگە 72 (ونىڭ 46-ى - گازەت-جۋرنالدار، 26-ى - تەلەۆيدەنيە-راديو), 2005 جىلى - 85 (54-i - مەرزiمدi ءباسپاسوز، 31-i -ەلەكتروندى باق), ال 2009 جىلى - 77 بۇقارالىق اقپارات قۇرالى قاتىسقان.
"تەندەر" تەرمينi اعىلشىننىڭ tend قىزمەت كورسەتۋ سوزiنەن شىققان ەكەن. بiر جاعىنان، مەملەكەتتiك تاپسىرىس بەرۋ iسi دەموكراتيالىق قاعيدالارعا ساي اشىق جول. بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى بەلگiلi بiر دەڭگەيدە مەملەكەتتiك تاپسىرىستى ورىنداسا دا، باس بۇعاۋىن بەرمەيدi, ءسوز بوستاندىعى قۇقىعى ساقتالادى. جالپى، وسىنداي جولمەن مەملەكەتتiك تاپسىرىس بەرۋ ۇلگiسi اقش-تا دا، ەۋرووداق ەلدەرiندە دە كەڭ تاراعان.
مەملەكەتتiك تاپسىرىستىڭ نەگە رەسەيلiك باسىلىمداردىڭ قازاقستاندىق قوسىمشالارىنا بەرiلەتiندiگi باسقا ماقالانىڭ وزەگiنە لايىقتى. "كومسومولسكايا پراۆدا", "يزۆەستيا-كازاحستان" "موسكوۆسكي كومسومولەتس", "ارگۋمەنتى ي فاكتى" گازەتتەرi مۇنداي مەملەكەتتiك تاپسىرىستى جىل سايىن الىپ ءجۇر. "ۋكراiنسكi نوۆيني", "ۋيعۋر اۆازي", "دويچە الگەماينە تسايتۋنگ", "كورە يلبو" سياقتى ۇلتتىق باسىلىمدار دا مەملەكەتتiك قارجىلاندىرۋدان قۇرالاقان ەمەس.
جالپى، مەملەكەتتiك ساتىپ الۋ - قوعامنىڭ بارلىق سالاسىندا ۇدايى داۋعا شاتىلاتىن ماسەلە. سەبەبi بۇل سالادا ءالi ءتۇيiنi تارقاتىلماعان ماسەلە كوپ. ەڭ ۇلكەن تۇيتكiل - مەملەكەتتiك ساتىپ الۋعا بايلانىستى مەملەكەتتiك ورگاندارداعى جەمقورلىق پەن سىبايلاستىقتىڭ ورشۋiندە. بايقاۋ تۇرiندە وتكiزiلگەن تەندەر بارىسىندا بەلگiلi بiر توپتىڭ نەمەسە بەلگiلi بiر مەكەمەنiڭ مۇددەسiن قورعاۋ جەڭ ۇشىنان جالعاسقان جەمقورلىقتىڭ وزەگi. وسى سەبەپتi, 2007 جىلى قابىلدانعان "مەملەكەتتiك ساتىپ الۋ تۋرالى" زاڭعا سول ۋاقىتتان بەرi بiرنەشە مارتە وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگiزiلiپ، جاڭارتىلىپ كەلەدi. دۇيسەنبi كۇنi پرەمەر-مينيستر كارiم ءماسiموۆ پارلامەنتتiڭ قوس پالاتاسىنىڭ وتىرىسىندا وسى زاڭدى تاعى دا قايتا قاراۋ كەرەكتiگiن مالiمدەدi.
جىل سايىن قازاقستاندا مەملەكەتتiك تاپسىرىسقا وراسان زور قارجى بولiنەدi. مىسالى 2009 جىلى وسى ماقساتتا 2,2 ملرد. تەڭگە بولiنگەن (15 ملن. اقش دوللارى شاماسىندا). ونىڭ 1,9 ملرد. تەڭگەسi گازەتتەر مەن جۋرنالدارعا، ال 0,3 ملرد. تەڭگەسi ەلەكتروندى باق-تارعا بەرiلگەن.
سوڭعى ەكi-ءۇش جىلدا اقپاراتتىق سالاداعى مەملەكەتتiك تاپسىرىس كولەمi ورتا ەسەپپەن 30 پايىزعا ۇلعايعان ەكەن.
بىلتىر الماتىدا وتكەن ءۇشiنشi مەدياقۇرىلتايدا مەملەكەتتiك تاپسىرىس ماسەلەسi تالقىلانعان ەدi. رەسپۋبليكانىڭ تۇكپiر-تۇكپiرiنەن كەلگەن 150-دەي جۋرناليست ءوز ويلارىمەن ءبولiستi. وسى قۇرىلتايدا قازاقستان پرەسس-كلۋبىنىڭ پرەزيدەنتi اسەل قاراۋلوۆا ICC Business Advisors كومپانياسى جۇرگiزگەن ساۋالناما ناتيجەسiن جاريالادى. ونىڭ قورىتىندىسىنا سايكەس، قازاقستاندىق باق-تار بۇرىنعىسىنشا iشكi رىنوكتا دا، سىرتقى رىنوكتا دا باسەكەگە شىداس بەرە المايدى. ماماندار مۇنىڭ باستى سەبەبi رەتiندە باسقارۋداعى كەمشiلiكتەر مەن ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازانىڭ وسالدىعىن اتاپ كورسەتكەن.
ماتەريالدىق بازانىڭ وسالدىعى جۋرناليستەر جۇمىسىنىڭ ساپاسىنا كەرi اسەر ەتەتiن بولعاندىقتان، بۇل سالاداعى مەملەكەتتiك قولداۋدىڭ ءالi وزەكتi ەكەنi انىق. اسiرەسە، مەملەكەتتiك تiلدەگi باق اياعىنان نىق تۇرۋى ءۇشiن مەملەكەتتiك تاپسىرىستىڭ ىقپالى زور بولماق. وسى جيىندا "اق جول" پارتياسىنىڭ جەتەكشiسi ءاليحان بايمەنوۆ بايلانىس جانە اقپارات مينيسترلiگi جانىنان مەملەكەتتiك تاپسىرىستى ۇيىمداستىراتىن قوعامدىق كەڭەس قۇرۋدى ۇسىندى. "مەن بولات بەرسەباەۆقا باق-تا مەملەكەتتiك تاپسىرىس قۇرىلىمىن رەتتەيتiن قوعامدىق كەڭەس قۇرۋعا كەڭەس بەرەر ەدiم، سەبەبi مەملەكەت پەن باق قوجايىندارىنىڭ مۇددەسi ءار ۋاقىتتا سايكەس كەلە بەرمەۋi مۇمكiن", - دەدi ساياساتكەر.
ال 25 مامىردا استانادا مەرزiمدi ءباسپاسوز بەن ەلەكتروندى باق باسشىلارىنىڭ جالپىۇلتتىق باسقوسۋى بولىپ ءوتتi. بۇل جيىندى باس رەداكتورلار كلۋبى مەن قازاقستان جۋرناليستەر وداعى بiرلەسiپ ۇيىمداستىرعان. 200-دەن استام دەلەگات جينالعان باسقوسۋدا پارلامەنت پەن ۇكiمەتكە ارنالعان مالiمدەمە قابىلداندى. باس رەداكتورلار باق-قا مەملەكەتتiك قولداۋ كورسەتۋگە بايلانىستى جاڭا زاڭ قابىلداۋ كەرەكتiگiن ايتادى. وسى مالiمدەمەدە مەملەكەتتiك تاپسىرىسقا قاتىستى مىنانداي جولدار بار:
1-تارماقتىڭ ب-تارماقشاسى. بارلىق باق-تارعا ولاردىڭ تارالىمى مەن كورەرمەن (وقىرمان) اۋديتورياسىن قامتۋ ەرەكشەلiگنە وراي مەملەكەتتiك سۋبسيديا ءبولۋ.
ال وسى قۇجاتتىڭ 8-تارماعى مەملەكەتتiك تاپسىرىس ماسەلەسiنە ارنالعان. سوزبە-ءسوز كەلتiرسەك، "مەملەكەتتiك ورگاندار iس-ارەكەتiن ناسيحاتتاۋ مەن باق-تا مەملەكەتتiك اقپاراتتىق ساياساتتى جۇرگiزۋگە قاتىستى تەندەر وتكiزۋدiڭ قازiرگi ءتارتiبiن لوتتاردىڭ تاقىرىبىن، جاريالانىمداردىڭ تيiمدiلiگi مەن ورىندالۋ شەبەرلiگiنە قاتىستى شارتتارىن ناقتىلاي ءتۇسۋ، بارلىق باق-تاردىڭ تەندەرگە قاتىسۋىنا مۇمكiندiك بەرۋ ارقىلى رەفورمالاۋ. زاڭ جۇزiندە "رەسمي بۇقارالىق اقپارات قۇرالى" دەگەن تiركەسكە قۇقىقتىق انىقتاما بەرۋ جانە وعان جۇمسالاتىن شىعىن كولەمiن انىقتاۋ".
16-تارماقتا بىلاي دەلiنگەن: "مەملەكەتتiك تاپسىرىس تۋرالى" زاڭنان بiر وبلىستاعى اقپاراتتىق قىزمەت كورسەتۋگە قاتىستى تەندەردi باسقا وبلىستاعى باق جەڭiپ الاتىن نورمانى الىپ تاستاۋ".

جۇسiپبەك قورعاسبەك، «جاس وركەن» جشس-نiڭ ديرەكتورى:

- قازiرگi مەملەكەتتiك ساتىپ الۋ ماسەلەسiندە اقپارات قۇرالدارى سالاسىندا قامكوڭiل جاعداي تۋىنداپ وتىر. اسiرەسە بيىلعى جاعداي وزگەشە. ارينە، زاڭنان حابارىمىز بار، تەندەر وتكiزۋدiڭ وزiندiك ءتارتiبi بولادى. بiراق زاڭنىڭ ءوزi iشكi جاعدايدىڭ ەرەكشەلiكتەرiن ەسكەرiپ جاسالدى ما؟ ۇلتتىڭ بەلگiلi بiر قۇندىلىقتارى بولادى. مەنiڭشە، بۇرىننان شىعىپ كەلە جاتقان، تاۋەلسiزدiكتiڭ العاشقى جىلدارىنان بەرi وقىرمانعا جاقسى قىرىنان تانىلعان گازەت-جۋرنالدار ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا جاتادى. كەز-كەلگەن قازاقتان سۇراساڭىز، ولاردى سانامالاپ بەرە الادى. گازەت - حالىقتىڭ قارۋى. قوعامنىڭ بەلگiلi بiر بولشەگiنiڭ سەنiمiنە يە بولعان گازەت-جۋرنالداردىڭ مەملەكەتتiك قولداۋعا يە بولۋعا تولىقتاي قۇقىعى بار. وقىرماننىڭ سەنiمiنە يە باسىلىمنىڭ ءباسi جوعارى بولۋى كەرەك. وسىنى تەندەردi ۇيىمداستىراتىن كوميسسيا ەسكەرۋi تيiس. مىسالى تەندەرلiك بايقاۋ بارىسىندا قىزمەتكەرلەردiڭ ديپلومدارىنىڭ كوشiرمەسiن جينايدى. ول نە ءۇشiن كەرەك؟ بۇل - ورىنداۋشىنىڭ مەملەكەتتiك تاپسىرىستى ورىنداۋعا كاسiبي بiلiكتiلiگi جەتەتiندiگiنiڭ قۇجاتتىق ايعاعى عانا. ال بيىل مەملەكەتتiك تاپسىرىستى ۇتىپ العان كەي باسىلىمدار - ساناۋلى ادامداردىڭ كۇشiمەن، تiپتi وتباسىلىق بيزنەس تۇرiندە شىعىپ وتىرعان باسىلىمدار. ول باسىلىمداردان سiز ۇلتتىق ماسەلەلەردi وقي الاسىز با؟ ال قوعامدىق ماسەلە تۋىنداعاندا حالىقتىڭ ءوز وكiلدەرi جانايعايىن، مۇڭ-زارىن ۇكiمەتكە ولار ارقىلى ەمەس، وقىرمان سەنiمiنە يە گازەتتەر ارقىلى جەتكiزۋگە تىرىسادى. وسى جىلداردا اقپاراتتىق سالادا بۇزا-جارىپ شىققان بiرلi-جارىم عانا باسىلىم بار. ونىڭ بiرi - «جۇلدىزدار وتباسى». بiراق وسى جۋرنالدىڭ ءوزi قۇرىلا سالىپ، تەندەردi ۇتىپ الىپتى دەگەندi ەستiگەن جوقپىن. «جۇلدىزدار وتباسى» رىنوكتاعى ءوز ورنىن ايقىندادى، تانىمال بولدى، ەندi بiر-ەكi جىلدىڭ كولەمiندە عانا تەندەرگە قاتىسىپ، شاما-شارقىنشا مەملەكەتتiك قولداۋعا يە بولۋدا. بۇعان ابدەن قۇقىلى دەپ بiلەمiن. ال بيىل مەملەكەتتiك تاپسىرىسقا يە بولعان گازەتتەردiڭ تiزiمiن كورگەندە، مينيسترلiكتەگiلەر اي قاراپ وتىر ما دەگەن سۇراق تۋدى. سەبەبi پالەن جىلدىق تاجiريبەسi, قالىپتاسقان مەكتەبi, الماسىپ جاتقان جۋرناليستەر بۋىنى بار، وقىرمانىمەن بiتە قايناسقان، سەنiمگە يە گازەت-جۋرنالدارمەن جەرگiلiكتi جەردەگi بiر شىعىپ، بiر شىقپاي جاتقان باسىلىمدار باسەكەگە تۇسكەن. 37 مىڭ تارالىمى بار «بالدىرعان» جۋرنالىنا نەمەسە 15 مىڭ تارالىمى بار، بۇكiل رەسپۋبليكاعا تارايتىن «ۇلان» گازەتiنە ايماقتىق، تiپتi وتباسىلىق مەنشiكتەگi باسىلىم قالايشا تەڭ تۇسەدi? كەز-كەلگەن ەڭبەكتiڭ قۇنى، وعان جۇمسالار شىعىننىڭ كولەمi بار. ساپالى عيمارات سالۋ ءۇشiن ءبۇتiن كiرپiشپەن سالۋ كەرەك دەپ بولiنگەن مەملەكەتتiڭ قارجىسىن ۇنەمدەپ، قالايشا «مەن مۇنى جارتى كiرپiشپەن سالىپ بەرەمiن، قالعانىن بالشىقپەن تولتىرامىن» دەۋگە بولادى؟ قازiرگi تاڭدا گازەت شىعارۋ شىعىنى ارتىپ، تiپتi قاعازدىڭ باعاسى كۇن ساناپ قىمباتتاپ جاتىر. وسىنداي جاعدايدا قالايشا 23 ملن. تەڭگەگە باعالانعان لوتتى 11 ملن. تەڭگەگە تومەندەتiپ، جەڭiپ الۋعا بولادى؟ نەمەسە 7 ملن. تەڭگەگە بەلگiلەنگەن جۇمىستى 2-3, تiپتi 1,5 ملن. تەڭگەگە ورىندايمىن دەپ مiندەتتەمە الۋدىڭ قيسىنى كەلمەيدi عوي؟ بۇل جۇمىستىڭ ساپاسى قانداي بولماق؟ سوراقىلىق مىنادا: بيىل مەملەكەتتiك تاپسىرىستى الۋ ءۇشiن بiز 10 ملن. تەڭگەنiڭ جۇمىسىن 5 ملن. تەڭگەگە تۇسiرۋگە ءماجبۇر بولدىق. ال كەلەسi جىلى 5 ملن. ەمەس، 3 ملن.-عا تۇسiرۋگە ءماجبۇر ەتەدi. جالپى، اقپاراتتىق سالادا مەملەكەتتiك تاپسىرىستىڭ بولعانى ابزال، بiراق قازiرگi تاڭدا ول قوعامدىق ورتادا ورنى بار گازەتتەرگە ەمەس، كولدەنەڭنەن ات قوسقان باسىلىمدارعا بەرiلiپ وتىر. اقپارات رىنوگىندا باسكەلەستiكتi ارتتىرۋدىڭ ورنىنا، گازەت-جۋرنالداردىڭ ءباسiن تومەندەتۋدە. ونىڭ ۇستiنە، بيىلعى مەملەكەتتiك ساتىپ الۋ بايقاۋى مەملەكەتتiك تiل ساياساتىنا كەرەعار. ەندi بۇرىننان قالىپتاسقان ساپالى باسىلىمداردىڭ ورنىنا وقىرمان قولىنا ساپاسىز گازەتتەر تيمەك. ولاردىڭ ءارiپ-قاتەسi, سويلەم قۇرىلىسى، جازۋ ماشىعىن بىلاي قويعاندا، كوپشiلiگi قارادۇرسiن شىعاتىنىن كوزi قاراقتى قاۋىم جاقسى بiلەدi. بۇل باعىتتا كەتە بەرەتiن بولسا، اقپاراتتىق كەڭiستiكتەگi قالىپتاسىپ قالعان گازەتتەردiڭ جاعدايى قيىنداي بەرمەك.

اقپارات سالاسىنا مەملەكەتتiك تاپسىرىس بەرۋدiڭ جاي-جاپسارى تۋرالى وسى سالا وكiلدەرiنەن سۇرادىق.
نۇرتورە ءجۇسIپ، «ايقىن گازەتiنiڭ باس رەداكتورى:

- قازiر «مەملەكەتتiك ساتىپ الۋ تۋرالى» زاڭعا وزگەرiس ەنگiزۋ ماسەلەسi تۋرالى دەپۋتاتتار قايتادان كوتەرiپ جاتىر. بۇل زاڭنىڭ بiر وسال تۇسى - دەمپينگ باعا قويۋعا جول بەرەدi, ياعني كiم تومەن باعا قويسا، سول جەڭiپ الادى. وسى نورمانى وزگەرتۋ كەرەك. بۇل باسپاسوزگە عانا ەمەس، باسقا سالالارعا دا قاتىستى. مىسالى، قۇرىلىس نەمەسە باسقا ءوندiرiس سالاسىندا قۇرال-جابدىقتاردى الۋعا، تiپتi اجەتحانانىڭ قاعازىنا دەيiنگi كەرەك-جاراقتاردى الۋعا تەندەر ۇيىمداستىرىلادى. تەندەردە كiم ەڭ ارزان باعاعا قىزمەت كورسەتسە، سول جەڭەدi. مۇنداي جاعدايدا، تاۋاردىڭ نەمەسە قىزمەتتiڭ ساپاسى ەسكەرiلمەي قالادى. تەندەردi جەڭiپ العان مەكەمە ارزانقول تاۋار ۇسىنۋعا ءماجبۇر. ەستۋiمشە، گازەت-جۋرنالدار اراسىندا مەملەكەتتiك تاپسىرىس بەرۋگە قاتىستى بيىلعى تەندەردە «پرەزيدەنت جانە حالىق» گازەتi ت.ب. بەلگiلi باسىلىمدار ۇتىلىپ قالعان. مۇنىڭ سەبەبi 5-6 ملن. تەڭگەنiڭ لوتتارى بار، ونى باسقا بiر تەندەرگە قاتىسۋشى ۇسىنىلعان باعادان الدەقايدا تومەن باعا قويىپ، ۇتىپ الادى. بۇل ماسەلەلەر باس رەداكتورلار فورۋمىندا تالقىلاندى، جۋرناليستەر باس قوسقان جيىنداردا دا ايتىلىپ ءجۇر. بۇل ماسەلەنiڭ بiر شەشiمi - بايلانىس جانە اقپارات مينيسترلiگi تەندەر وتكiزگەن كەزدە، قالىپتاسقان اۋديتورياسى، پالەن جىلدىق تاريحى بار، قازاق باسپاسوزiندە ويىپ تۇرىپ ورىن الاتىن «قازاق ادەبيەتi»، «انا تiلi»، «تۇركiستان» سياقتى گازەتتەرگە بiر كوزدەن قارجىلاندىرۋ جۇيەسiمەن مەملەكەتتiك تاپسىرىس بەرۋگە بولار ەدi. ولاردى جاڭادان شىققان گازەتتەر سياقتى تەندەر جاريالاپ، اۋرەگە سالۋدىڭ قاجەتi جوق شىعار دەپ ويلايمىن. بۇل جاڭادان شىققان باسىلىمدارعا مەملەكەتتiك قولداۋ بولماسىن دەگەن ءسوز ەمەس، ارينە. جالپى، مەملەكەتتiك تاپسىرىس مارقۇم التىنبەك سارسەنباەۆ اقپارات مينيسترi بولىپ تۇرعان كەزدە، توقسانىنشى جىلداردىڭ سوڭىندا، نارىق قىسپاققا الىپ تۇرعان قيىن-قىستاۋ كەزەڭدە قازاق باسىلىمدارىن قولداۋ ءۇشiن ەنگiزiلگەن ەدi. وكiنiشكە قاراي، قازiر مەملەكەتتiك تاپسىرىس الاتىندار قاتارىندا ورىستiلدi ءباسپاسوزدiڭ سانى باسىم. ولاردىڭ قارجىلىق جاعدايى الدەقايدا ءتاۋiر، ويتكەنi جارنامادان پايدا تابادى. ەندi ولار ۇلتتىق باسىلىمداردىڭ قازانىنا ورتاق بولعانداي جاعداي تۋىنداپ وتىر. بۇل دا الەۋمەتتiك تەڭسiزدiكتiڭ بiر كورiنiسi دەۋگە بولادى. ويتكەنi ۇلتتىق باسىلىمداردا باسقالاي قارجىلىق كوزi جوقتىڭ قاسى. ەكiنشi جاعىنان، مەملەكەتتiك تاپسىرىستى العان باسىلىمدار تەك مەملەكەتتiڭ سويىلىن سوعىپ، كاسiبي ساپاسى ارزاندايدى دەگەن پiكiر بار. بۇل پiكiرمەن كەلiسۋ قيىن. مەملەكەتتiك تاپسىرىستى ورىندايتىن باسىلىمداردىڭ اراسىندا ءوز ايتار ويى بار، ۇلتتىق ۇستانىمى بەرiك گازەتتەر جەتەرلiك. ونىڭ ۇستiنە، مەملەكەتتiك تاپسىرىس قازاقتiلدi باسىلىمدار ءۇشiن قارلىعاشتىڭ قاناتىمەن سۋ سەپكەندەي عانا سەپ، ول مەملەكەتتiك قولداۋدىڭ بiر ءتاسiلi عانا.
- مەملەكەتتiك تاپسىرىس قازiرگi جاعدايدا كەرەك پە؟
- مەملەكەتتiك تاپسىرىس كەرەك، ارينە. بiراق جۇيەگە بiرقاتار وزگەرiس ەنگiزۋ قاجەت. تاريحى 70-80 جىلعا تاتيتىن نەمەسە تاۋەلسiزدiگiمiزدiڭ ون-ون بەس جىل بويىنا جارىق كورiپ كەلە جاتقان، ۇلتتىڭ ءسوزiن سويلەيتiن باسىلىمداردى جاڭادان شىققان گازەتتەرمەن تالاستىرىپ قويۋدىڭ قاجەتi شامالى. «قازاق ادەبيەتi»، «انا تiلi»، «تۇركiستان» ت.ب. قازاق باسىلىمدارى - وقىرمانى قالىپتاسقان ساليقالى گازەتتەر. ولارعا بەرiلەتiن 5-10 ملن. تەڭگەنiڭ كولەمiندەگi مەملەكەتتiك تاپسىرىستى بiر كوزدەن قارجىلاندىرۋ ارقىلى ءبولۋدi ۇيىمداستىرۋعا بولادى دەپ ويلايمىن.

ايدا بەكتاسوۆا، ەكونوميست-مەنەدجەر:
- گازەت-جۋرنالدار ارقىلى مەملەكەتتiك اقپاراتتىق ساياساتتى جۇرگiزۋ ءۇشiن مەملەكەتتiك ساتىپ الۋدى ۇيىمداستىرۋ بيىلدىڭ وزiندە ەكi ساتى بويىنشا وتكiزiلدi. بiرiنشi ساتىسى 2 ناۋرىزدا وتكiزiلدi, ال باعا بويىنشا ۇسىنىستار 18 ناۋرىزدا بەلگiلi بولدى. وسى بايقاۋدا 11 لوت بويىنشا ۇسىنىلعان باعا 10 ملن. تەڭگە بولاتىن. ال وسى باعانى 48 پايىزعا تومەندەتiپ، 5 ملن. 224 مىڭ تەڭگە شاماسىنداعى باعانى ۇسىنعان مەكەمە لوتتى جەڭiپ الدى. بۇل لوتتىڭ تاقىرىبى قىسقارتىپ ايتقاندا مىنانداي: «الەۋمەتتiك-ەكونوميكالىق رەفورمالاۋدى جۇزەگە اسىرۋعا بايلانىستى قر پارلامەنتi مەن ۇكiمەتiنiڭ جۇمىسىن ناسيحاتتاۋ». سوندا وسىنداي ماڭىزدى تاقىرىپتى باسپاسوزدە جاريالاۋدى ۇيىمداستىرعاندا اقپارات جانە مۇراعات كوميتەتi ورىنداۋشىنىڭ رىنوكتا قانشا جىل جۇمىس iستەيتiنiن، جۇمىستىڭ ورىندالۋ ساپاسىن، قىزمەتكەرلەردiڭ كاسiبي بiلiكتiلiگiن ەسكەرمەي مە؟ مەديا-رىنوكتا 15-20 جىلدان بەرi جارىق كورiپ كەلگەن، وزiندiك ورنى، ابىروي-بەدەلi بار باسىلىمداردى تانىمال ەمەس ايماقتىق باسىلىمدارمەن قاتار قويۋعا بولا ما؟ ال 3 ماۋسىمدا ەكiنشi رەت وتكiزiلگەن تەندەر كەزiندە باعا كورسەتكiشتەرi 16 ماۋسىمدا بەلگiلi بولدى. بۇل جولى بiر گازەتتiڭ وكiلدەرi 6 ملن. تەڭگەنiڭ لوتى بويىنشا باعانى 70 پايىزعا تومەندەتiپ، 1 850 000 تەڭگەگە ورىنداۋعا مiندەتتەمە الدى. سوندا ولار گازەتتiڭ 1 شارشى سانتيمەترiن 26 تەڭگەگە باعالاپ وتىر.

يگور شاحنوۆيچ، «مەگاپوليس» گازەتiنiڭ باس رەداكتورى:

- اقپارات سالاسىنداعى مەملەكەتتiك تاپسىرىستى كiم العىسى كەلسە، سول تەندەرگە قاتىسادى. بۇل ەرiكتi تاڭداۋ ارقىلى جاسالاتىن نارسە عوي. بiراق بارلىق باسىلىمدار تەك مەملەكەتتiك تاپسىرىستىڭ ارقاسىندا كۇن كورiپ وتىر دەۋگە بولماس. جارنامانىڭ ارقاسىندا تابىس تاباتىندارى دا جەتەرلiك. قازiرگi تاڭدا قازاقستاندا 100 پايىز تەك مەملەكەتتiك تاپسىرىستىڭ ارقاسىندا كۇن كورiپ وتىرعان اقپارات قۇرالى جوق دەۋگە دە بولادى. سوندىقتان دا بiز مەملەكەتتiك تاپسىرىستى تابىستىڭ بiر كوزi دەپ قانا قارايمىز. بار بولسا - جاقسى، جوق بولسا - امال جوق. كەيدە الامىز، كەيدە الماي قالامىز. مەملەكەتتiك تاپسىرىس بەرۋگە باق-تارعا قاراعاندا مەملەكەتتiڭ ءوزi كوبiرەك مۇقتاج. كەيبiر تاقىرىپتاردىڭ اقپارات قۇرالدارىندا ايتىلىپ-جازىلعانىن قالاسا، سول ساياساتتى جۇرگiزۋگە قارجى بولەدi. مەملەكەتتiك تاپسىرىس بەرۋ iسi شەتەلدiك تاجiريبەدە بار. مىسالى فرانتسيادا ۇكiمەت باق-تاردا بەلگiلi بiر تاقىرىپتاردىڭ ايتىلۋى ءۇشiن ۇلكەن كولەمدەگi قارجى بولەدi. ال گازەت-جۋرنالدارعا كەلسەك، ءار رەداكتور مەملەكەتتiك تاپسىرىسپەن جۇمىس iستەگiسi كەلە مە، جوق پا - ونى جەكە ازاماتتىق ۇستانىمىنا بايلانىستى شەشەدi. بiز ءۇشiن مەملەكەتتiك تاپسىرىس - تابىستىڭ از عانا بولiگi. سوندىقتان الساق - الدىق، الماساق تا جۇمىس iستەي بەرەمiز. ال مينيسترلiكتiڭ تەندەردi ۇيىمداستىرۋ تارتiبiنە كەلسەك، ۇسىنىلاتىن باعا وتە تومەن، شىن مانiندە، ولار ۇسىنعان باعا رىنوكتا جوق. بىلتىر 1 شارشى سانتيمەترگە 50 تەڭگە قويىلعانىن ەستiگەندە، تاڭ قالدىم.

گۇلميرا، قازاق باسىلىمىنىڭ بۋحگالتەرi:

- بiز مەملەكەتتiك اقپاراتتىق ساياساتتى جۇرگiزۋ ءۇشiن ۇيىمداستىرىلاتىن تەندەرگە قاتىسىپ جۇرگەلi ون شاقتى جىلدىڭ ءجۇزi بولدى. بiراق سوڭعى 1-2 جىلدا تەندەردi ۇيىمداستىرۋ ماسەلەسiنە قارنىڭ اشادى. مىسالى بۇرىن تەندەر ناۋرىز ايىندا وتكiزiلسە دە، مەملەكەتتiك تاپسىرىس قاڭتار ايىنان باستاپ ورىندالاتىن. ال قازiر اقپارات جانە مۇراعات كوميتەتiندەگi زاڭگەرلەردiڭ تالابى بويىنشا، جۇمىستىڭ ورىندالعانى تۋرالى اكتiلەردi اقپان ايىنان باستاپ قايتا تولتىرۋعا ءماجبۇر بولدىق. نەلiكتەن كەلiسiم-شارت جاسالعاننان كەيiن اكتiلەردiڭ وزگەرتiلگەنiن تۇسiنبەدiك. بۇرىن تەندەر قاشان وتسە دە، قارجىلاندىرۋ جىل ون ەكi ايدى تۇگەل قامتيتىن. شىندىعىندا، ەگەر جۇمىس دۇرىس ۇيىمداستىرىلسا، تەندەر ءار جىلدىڭ سوڭىندا، جەلتوقسان ايىندا جاريالانىپ، قاڭتار ايىنىڭ سوڭىندا وتكiزiلۋi كەرەك. بيىل ەكi رەت ءوتتi, قىركۇيەك ايىندا تاعى بولادى دەگەن سىبىس بار. وسى جولى بiزبەن بiرگە بەلگiسiز گازەتتەر تەندەرگە قاتىستى. ون-ون بەس جىلدان بەرi جارىق كورiپ كەلە جاتقان گازەتتەرمەن ولار قالاي باسەكەلەس بولا الادى؟ تەندەرگە قاتىسۋشىلارعا بەلگiلi بiر شارتتار قويىلۋى كەرەك قوي. «تاڭ شولپان»، «جۇلدىز» جۋرنالدارى مەملەكەتتiك تاپسىرىسقا مۇلدە iلiكپەي قالدى. ولارعا دا «ەگەمەن قازاقستان»، «كازاحستانسكايا پراۆدا» سياقتى بiر قارجى كوزiنەن قارجىلاندىرۋدى ۇيىمداستىرۋعا بولماس پا؟ جاڭاعىداي بەلگiسiز گازەتتەردiڭ اسەرiنەن بiز دە ۇسىنىلعان باعانى 50 پايىزعا دەيiن تۇسiرۋگە ءماجبۇر بولدىق. ويتكەنi وتكەن جولى ايماقتىق گازەتتەر 38 پايىزعا دەيiن دەمپينگ جاساعان. بiز دە سول جولمەن جۇرۋگە ءماجبۇرمiز. ەندiگi تەندەردە بۇدان دا تومەن باعا ۇسىنۋعا ماجبۇرلەي مە بiزدi سوندا؟ بارلىق اكتiلەردi تولتىرىپ، ماۋسىم ايىنا دەيiنگi مەملەكەتتiك تاپسىرىستى ورىنداپ ۇلگەردiك، ال قارجى ءالi تۇسكەن جوق. گازەت شىعارۋ شىعىنى، قاعاز، تيپوگرافيا، باسقا دا كەزەك كۇتتiرمەيتiن شىعىنداردىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشiن قازiر جازىلىمنىڭ اقشاسىن جۇمساپ وتىرمىز. مينيسترلiك ءوزiنiڭ مiندەتiن تولىق ورىنداپ وتىرعان جوق.

http://www.turkystan.kz/page.php?page_id=28&id=6312