حح عاسىردىڭ ورتاسىنا دەيىن قۋاتتى ەلدەر ءالسىز ەلدەردى اسكەري كۇشپەن باسىپ الىپ، وعان ءوز ۇستەمدىگىن ورناتىپ كەلدى. الايدا، بۇل ساياسات بىرتىندەپ ءتيىمسىز بولا باستادى، ويتكەنى جاۋلاپ الىنعان ەلدىڭ حالقى وتارلىق ەزگىگە قارسى ۇدايى كوتەرىلىسكە شىعىپ وتىردى، باعىنباۋدىڭ نەشە ءتۇرلى امالدارىن قولدانا باستادى. سوندىقتان حح عاسىردىڭ ورتاسىنان باستاپ يمپەريالار ىدىراپ، مەملەكەتتەر تاۋەلسىزدىك الا باستادى. بىراق مۇنىڭ اتى عانا تاۋەلسىزدىك ەكەن، زاتى سول تاۋەلدى قالپىن ساقتاپ قالىپتى. تەك قانا بۇل جولعى وتارلاۋ باسقاشا ءتاسىل الدى، بەينەسىن وزگەرتىپ، بەتىنە بەت پەردە جامىلىپ الدى نەمەسە وتارلاۋدىڭ بەس ءتۇرى: ساياسي، ەكونوميكالىق، تەرريتوريالىق، اقپاراتتىق، مادەني وتارلاۋدىڭ ىشىندەگى ەڭ ءبىر سۇرقياسى ەكونوميكالىق وتارلاۋ العا شىقتى. ياعني، ولار وتارلىق قامىتتى مويىنعا ءىلۋدىڭ جاڭا ءارى وڭايىراق ءارى ارزانىراق جولىن تاپتى. بۇل الپاۋىت كومپانيالار مەن ءىرى بانكتەردىڭ وتارلاۋى بولدى. تاۋەلسىزدىكتى جاڭادان العان، اياعىن ءالى تىكتەپ باسا دا المايتىن ەلگە كەشەگى قوجايىنىنىڭ نەمەسە باسقا ءبىر وتارلاۋشى ەلدىڭ كومپانياسى ەلىڭە ينۆەستيتسيا سالامىن دەپ كەلدى نەمەسە كەرىسىنشە ەكونوميكاسى تۇرالاپ جاتقان مەملەكەتتىڭ ءوزى شاقىرتتى ول كومپانيالاردى، ولاردان ينۆەستيتسيا العىسى كەلمەسە ەكونوميكانى اياققا تۇرعىزۋ ءۇشىن ءىرى بانكتەردەن نەسيە الدى. وسىلايشا، ەكونوميكاعا اۋىز سالعان ولار قاناۋدى بۇرىنعىدان دا ارتتىرا ءتۇستى.

حح عاسىردىڭ ورتاسىنا دەيىن قۋاتتى ەلدەر ءالسىز ەلدەردى اسكەري كۇشپەن باسىپ الىپ، وعان ءوز ۇستەمدىگىن ورناتىپ كەلدى. الايدا، بۇل ساياسات بىرتىندەپ ءتيىمسىز بولا باستادى، ويتكەنى جاۋلاپ الىنعان ەلدىڭ حالقى وتارلىق ەزگىگە قارسى ۇدايى كوتەرىلىسكە شىعىپ وتىردى، باعىنباۋدىڭ نەشە ءتۇرلى امالدارىن قولدانا باستادى. سوندىقتان حح عاسىردىڭ ورتاسىنان باستاپ يمپەريالار ىدىراپ، مەملەكەتتەر تاۋەلسىزدىك الا باستادى. بىراق مۇنىڭ اتى عانا تاۋەلسىزدىك ەكەن، زاتى سول تاۋەلدى قالپىن ساقتاپ قالىپتى. تەك قانا بۇل جولعى وتارلاۋ باسقاشا ءتاسىل الدى، بەينەسىن وزگەرتىپ، بەتىنە بەت پەردە جامىلىپ الدى نەمەسە وتارلاۋدىڭ بەس ءتۇرى: ساياسي، ەكونوميكالىق، تەرريتوريالىق، اقپاراتتىق، مادەني وتارلاۋدىڭ ىشىندەگى ەڭ ءبىر سۇرقياسى ەكونوميكالىق وتارلاۋ العا شىقتى. ياعني، ولار وتارلىق قامىتتى مويىنعا ءىلۋدىڭ جاڭا ءارى وڭايىراق ءارى ارزانىراق جولىن تاپتى. بۇل الپاۋىت كومپانيالار مەن ءىرى بانكتەردىڭ وتارلاۋى بولدى. تاۋەلسىزدىكتى جاڭادان العان، اياعىن ءالى تىكتەپ باسا دا المايتىن ەلگە كەشەگى قوجايىنىنىڭ نەمەسە باسقا ءبىر وتارلاۋشى ەلدىڭ كومپانياسى ەلىڭە ينۆەستيتسيا سالامىن دەپ كەلدى نەمەسە كەرىسىنشە ەكونوميكاسى تۇرالاپ جاتقان مەملەكەتتىڭ ءوزى شاقىرتتى ول كومپانيالاردى، ولاردان ينۆەستيتسيا العىسى كەلمەسە ەكونوميكانى اياققا تۇرعىزۋ ءۇشىن ءىرى بانكتەردەن نەسيە الدى. وسىلايشا، ەكونوميكاعا اۋىز سالعان ولار قاناۋدى بۇرىنعىدان دا ارتتىرا ءتۇستى. سالعان ءاربىر سومىنان بەس ون ەسەگە دەيىن پايدا الدى، ءسويتىپ كەلگەن ەلىنىڭ ەكونوميكاسىنىڭ باسىم بولىگىن ۇستاعان شەتەلدىك كومپانيالار بەيرەسمي تۇردە سول ەلدىڭ قوجايىنى سانالدى. وسىنىڭ ارقاسىندا كەشەگى مەتروپوليالار بۇرىنعى وتارلارىنا ىقپالىن ساقتاپ قالدى.

بۇل جوسپارلاردىڭ بارلىعى دەرجاۆالاردىڭ عالىمدارىنىڭ تەوريالارى نەگىزىندە جۇزەگە اسىپ كەلەدى. وسى عالىمدار جاساعان ليبەراليستىك جانە رەاليستىك تەوريالار دەرجاۆالاردىڭ وتارلىق ساياساتىنا نەگىز بولدى. ەكونوميكانى بارىنشا ەركىندىككە جىبەرۋىمىز كەرەك، مەملەكەت وعان ارالاسپاۋى ءتيىس، مەملەكەتتىڭ قولىنداعى مۇلىكتەر جەكەگە ءوتۋى ءتيىس دەگەن ليبەراليستەر ماقساتتارىنا جەتۋگە قاجەتتى كۇشى بولماعان جاعدايدا باسقا ادىستەر ىزدەۋ قاجەت دەگەن رەاليستىك تەوريالار ەكونوميكالىق وتارلاۋ ساياساتىنا جول اشىپ بەردى. وتارلاۋدىڭ جاڭا ءتۇرىن قازىرگى تاڭدا ەۋرو وداقتا قالىپتاسىپ وتىرعان جاعدايعا ۇڭىلگەنىمىزدە انىعىراق كورەمىز.

ورتالىق جانە شىعىس ەۋروپاعا ءوز ەكونوميكالىق ۇستەمدىگىن ورناتقان گەرمانيا گيتلەر جۇزەگە اسىرا الماي كەتكەن ەۋروپاعا ۇستەمدىك ساياساتىن جۇزەگە اسىرىپ جاتىر. فرانتسيا دا قولىنان كەلگەنىنشە قارپىپ قالۋعا تىرىسۋدا. قازىرگى تاڭدا وزەكتى پىكىرتالاس وشاعىنا اينالىپ وتىرعان گرەكيانىڭ ەكونوميكاسىنا دا اتالعان مەملەكەتتەر اۋىز سالدى. تەرەڭ داعدارىسقا كىرگەن، سىرتقى قارىزى 500 ميلليارد دوللاردان اسىپ تۇسكەن گرەكتەرگە فرانتسيا مەن گەرمانيا نەسيە ءبولىپ وتىر. گرەكيا «جەڭىلدەتىلگەن» پايىزى تومەن نەسيەنى الۋى ءۇشىن اتالعان ەلدەر ءوز تالاپتارىن قويدى. ول تالاپتاردى ورىنداۋعا كىرىسكەن گرەكيا ۇكىمەتى بىرنەشە ماڭىزدى رەفورمالاردى جاساۋعا ءماجبۇر بولۋدا. بۇل رەفورمالاردىڭ اراسىندا وسىعان دەيىن مەملەكەت قولىندا بولىپ كەلگەن اكتسيالار مەن كومپانيالاردى جەكەگە ساتۋ دا بار. جالپى قۇنى 50 ميلليارد ەۋرو بولاتىن مەملەكەت مۇلكى 2015 جىلعا دەيىن جەكەشەلەندىرىلەدى دەپ كۇتىلۋدە. جەكەشەلەندىرۋگە جاتاتىن مۇلىكتەردىڭ اراسىندا مەملەكەت ءۇشىن ماڭىزدى اۋەجايلار، تاسجولدار، پورتتار ءتىپتى كەيبىر شاعىن ارالدار دا بار. بارىنەن دە وسى ماڭىزدى وبەكتىلەردىڭ وزىندىك قۇنىنان 5-10 ەسە تومەن باعاعا باعالانۋى گرەكتەردى اشىندىرىپ وتىر. ەكونوميكاسى داعدارىستاعى ەلدىڭ كاسىپكەرلەرىنىڭ بۇل اكتسيالاردى الۋعا قارجىسى جەتپەيتىنى انىق. ەندەشە، اتالعان اكتسيالاردىڭ باسىم بولىگى شەتەلدىكتەردىڭ، ونىڭ ىشىندە فرانتسيا مەن گەرمانيانىڭ ءىرى بۋرجۋازيالارىنىڭ نەمەسە ترانسۇلتتىق كومپانيالاردىڭ قولىنا وتەتىنى بەلگىلى. قازىردىڭ وزىندە شەتەلدىك كاسىپكەرلەردىڭ ەكى كوزى گرەكيادا. وسىلايشا، نەگىزىنەن جوعارىدا اتالعان ەلدەردىڭ كومپانيالارى گرەكيانى دا ۋىستارىنا تۇسىرەدى، ودان باسقا داعدارىستا وتىرعان يرلانديا، يسپانيا، پورتۋگاليا سياقتى ەلدەر تاعى بار. بىراق سوڭعى ءۇش ەل ازىرگە قارىز الماي ءوز كۇشىمەن داعدارىستى ەڭسەرۋگە تىرىسىپ وتىر. بۇل ساياساتتىڭ قانشالىقتى ناتيجە بەرەتىنىن الداعى ۋاقىتتا كورەتىن بولامىز.

گەرمانيا مەن فرانتسيانىڭ قاراپايىم حالقى دا ءوز ۇكىمەتتەرىنىڭ گرەكياعا «كومەكتەسۋ» ساياساتىنا نارازى. ويتكەنى كاسىپكەرلەر مەن قالتالىلارعا بولماسا جاي حالىققا بۇل ساياساتتىڭ بەرەر پايداسى جوق. سوندىقتان حالىق ول قارجىنى ءوز ەلىمىزگە جۇمساۋىمىز كەرەك دەپ تۇسىنەدى.

ارينە، گەرمانيا مەن فرانتسيا تەك قانا گرەكيا مەملەكەتىنىڭ قولىنداعى اكتسيالاردى الۋ ءۇشىن نەسيە بەرىپ وتىر دەۋدەن اۋلاقپىز. ويتكەنى ەگەر گرەكيا داعدارىستان شىعا الماسا ەۋروپانىڭ باسقا ەلدەرىنە دە داعدارىس اسەر ەتەتىن بولادى، گرەكيانىڭ وسىعان دەيىن العان قارىزىن قايتارا الماۋىنا بايلانىستى ەۋروپانىڭ ورتالىق بانكتەرى دە بانكروتقا ۇشىراۋى مۇمكىن. گرەكيانىڭ ەكونوميكاسى داعدارىستا بولسا، فرانتسيا مەن گەرمانيانىڭ كاسىپورىندارى تاۋار وتكىزۋ نارىعىنان ايىرىلاتىن بولادى. مۇنداي گيپوتەزالار كۇندەلىكتى ايتىلىپ جۇرگەندىكتەن، بۇل داۋلى ماسەلەنى باسقا قىرىنان قاراۋعا تىرىستىق.

بىراق ءىرى ترانسۇلتتىق كومپانيالاردىڭ نەمەسە دەرجاۆالاردىڭ قۋاتتى فيرمالارى مەن بانكتەرىنىڭ ءالسىز ەلدەرگە ينۆەستيتسيا سالا وتىرىپ، ولارعا قارىز بەرىپ، ءسويتىپ، ەكونوميكاسىنا ەگەلىك ەتۋ ارقىلى ەل باسشىلىعىنا وزىنە ىڭعايلى تۇلعالاردى وتكىزىپ، سول ەلدىڭ ساياساتىنا ارالاسىپ وتىرعانى جاسىرىن ەمەس. ال گرەكيا مۇنىڭ ايقىن كورىنىسى جانە بىزگە ۇلگى ءھام ساباق بولۋى ءتيىس.

«اباي-اقپارات»