داۋرەن قۋات. الماتى دەسە ءان سالعىڭ كەلەدى. ال، استانا دەسە شە؟..
ەنشاللا، ەرتەڭ - استانامىز استانانىڭ تۋعان كۇنى! تابان استىندا تاۋىپ سويلەيتىن ءبىر كەلىنشەك باياعىدا كوتىبار دەگەن قايىن اتاسىنىڭ اتىن «وزگەدە جوقتاي، وزىندە بارداي» دەپ جۇمباقتاپ جەتكىزگەن كورىنەدى سۇراعان جۇرتقا. سول ايتپاقشى، استانا بايتاق وزگەدە جوق، وزىمىزدە عانا بارداي «استانا» دەپ ات قويعان ەلوردامىزدىڭ تۋعان كۇنى ەلباسىمىزدىڭ تۋعان كۇنىمەن ورايلاس كەلەتىنىن استارلاپ بولسا دا ەلدىڭ قۇلاعىنا سالىپ قويۋ مىندەتىمىز. ەلوردامىز جاس... مىرزاتاي جولداسبەكوۆتىڭ تىلىنە جۇگىنە سويلەسەك، « ەلباسىمىز دا كەمەل شاعىندا». اندەتپەسكە ءاددىڭىز بار ما ەندى؟ ءان دەگەننەن شىعادى، ءبىزدىڭ اڭگىمەمىز دە تاپ سول ءان تۋرالى بولعالى تۇر.
انسۇيەر قاۋىم جاقسى بىلەدى، سوڭعى 30-40 جىلدىڭ شيرەگىندە قازاق دالاسىندا شالقىعان سۇلۋ اندەردىڭ نەگىزگى تاقىرىبى - الماتى! ءان اۆتورلارى دا قازاقتىڭ مۋزىكا ونەرىندەگى حاس تالانتتار شوعىرى بولىپ ەسەپتەلەدى: سىدىق مۇحامەتجانوۆ، اسەت بەيسەۋوۆ،نۇرعيسا تىلەنديەۆ، مانسۇر ساعاتوۆ، ءىليا جاقانوۆ، ءشامشى قالدىاياقوۆ، سەيدوللا بايتەرەكوۆ، ، التىنبەك قورازباەۆ، ەسكەندىر حاسانعاليەۆ، مۇرات قۇسايىنوۆ، دوسىم سۇلەەۆ، ت.ب.
الماتى تۋرالى اندەردىڭ سوزدەرى قانداي، شىركىن... قاراڭىز:
«الماتىنىڭ بوزعۇلت تۇمان تۇنىندە،
كوپ تۇرىپ-ەك جاسىل تەرەك تۇبىندە
سۇيەمىن دەپ اسىلىپ ەڭ موينىما،
قايدا، قايدا سول ءبىر ەلەس بۇل كۇندە.
ەنشاللا، ەرتەڭ - استانامىز استانانىڭ تۋعان كۇنى! تابان استىندا تاۋىپ سويلەيتىن ءبىر كەلىنشەك باياعىدا كوتىبار دەگەن قايىن اتاسىنىڭ اتىن «وزگەدە جوقتاي، وزىندە بارداي» دەپ جۇمباقتاپ جەتكىزگەن كورىنەدى سۇراعان جۇرتقا. سول ايتپاقشى، استانا بايتاق وزگەدە جوق، وزىمىزدە عانا بارداي «استانا» دەپ ات قويعان ەلوردامىزدىڭ تۋعان كۇنى ەلباسىمىزدىڭ تۋعان كۇنىمەن ورايلاس كەلەتىنىن استارلاپ بولسا دا ەلدىڭ قۇلاعىنا سالىپ قويۋ مىندەتىمىز. ەلوردامىز جاس... مىرزاتاي جولداسبەكوۆتىڭ تىلىنە جۇگىنە سويلەسەك، « ەلباسىمىز دا كەمەل شاعىندا». اندەتپەسكە ءاددىڭىز بار ما ەندى؟ ءان دەگەننەن شىعادى، ءبىزدىڭ اڭگىمەمىز دە تاپ سول ءان تۋرالى بولعالى تۇر.
انسۇيەر قاۋىم جاقسى بىلەدى، سوڭعى 30-40 جىلدىڭ شيرەگىندە قازاق دالاسىندا شالقىعان سۇلۋ اندەردىڭ نەگىزگى تاقىرىبى - الماتى! ءان اۆتورلارى دا قازاقتىڭ مۋزىكا ونەرىندەگى حاس تالانتتار شوعىرى بولىپ ەسەپتەلەدى: سىدىق مۇحامەتجانوۆ، اسەت بەيسەۋوۆ،نۇرعيسا تىلەنديەۆ، مانسۇر ساعاتوۆ، ءىليا جاقانوۆ، ءشامشى قالدىاياقوۆ، سەيدوللا بايتەرەكوۆ، ، التىنبەك قورازباەۆ، ەسكەندىر حاسانعاليەۆ، مۇرات قۇسايىنوۆ، دوسىم سۇلەەۆ، ت.ب.
الماتى تۋرالى اندەردىڭ سوزدەرى قانداي، شىركىن... قاراڭىز:
«الماتىنىڭ بوزعۇلت تۇمان تۇنىندە،
كوپ تۇرىپ-ەك جاسىل تەرەك تۇبىندە
سۇيەمىن دەپ اسىلىپ ەڭ موينىما،
قايدا، قايدا سول ءبىر ەلەس بۇل كۇندە.
ايتشى، قالقام، قايدا، قايدا سول ۋاقىت،
بولعان ەم عوي تاپقانداي ءبىر مول باقىت.
ماڭدايىڭدى سۇيەپ، ساۋلەم توسىمە،
كەتىپ ەڭ عوي كەۋدەمە كۇن ورناتىپ.
ايتشى جانىم، قايدا، قايدا سول ءبىر كەز،
قايدا تانىس، قايدا ءمولدىر قارا كوز.
تەرەك تە جوق، سەن دە جوقسىڭ، بۇل كۇندە،
ەسىمدە تەك سۇيەم دەگەن جالعىز ءسوز».
( «ەسىمدە»، ءانى س.مۇحامەتجانوۆتىكى، ءسوزى ق.شاڭعىتباەۆتىكى)
«سام جامىراپ، جارقىرادى سامالا
كەل، قالقاتاي، كەل قالانى ارالا
باقىتتىلار بايقامايدى ۋاقىتتى
ساعاتىڭا ءالسىن-ءالسىن قاراما
جەلپىدى سامال جاي عانا
حوش ءيىس گۇلدەر اينالا
ماۋجىراپ تۇرعان قالادا،
ارالا، ساۋلەم، ارالا.
سەرۋەن قالار ەسىڭدە،
الماتى راحات كەشىندە».
(«الماتى كەشى»، ءانى ءى. جاقانوۆتىكى، ءسوزى م. الىمباەۆتىكى)
«الماتىمدا تۇر الاۋلاپ،
التىن نۇرى ايدىڭ.
ءجۇردىڭ بە سەن تاماشالاپ،
كوشەسىندە ابايدىڭ؟»
(«الماتىم مەنىڭ»، ءانى م.ساعاتوۆتىكى، ءسوزى ن.الىمقۇلوۆتىكى)
كوكتەمدى قوندىرىپ قاناتىنا،
قۇس قايتىپ ورالدى الماتىما.
ءان تولدى اسپانعا،
قۇس قوندى جاس تالعا
باقىت كەپ قول العانداي...
(«قۇستار قايتىپ كەلە جاتىر»، ءانى ن. تىلەنديەۆتىكى، ءسوزى ت. مولداعاليەۆتىكى)
جۇلدىزدار جەرگە جاقىنداپ
بايلانىپ قالعان سەكىلدى
قاز قاتار وسكەن تاتۋ باق
ويلانىپ قالعان سەكىلدى
سامالعا كەشكى شومىلىپ
ارماننىڭ وتى جانادى
مەنىڭ دە جاستىق ءومىرىم
كوشەدە كەتىپ بارادى.
(«الماتى ءتۇنى» ءا. د.سۇلەەۆتىكى، س.ت.مولداعاليەۆتىكى )
بۇنىڭ ءبارى ءبىزدىڭ قاپەلىمدە جادىمىزعا ورالىپ، جانىمىزدى جادىراتقان بىرەر ءاننىڭ قايىرماسى. ال، الماتىعا ارنالىپ جازىلعان اندەردى ءتىزىپ شىعۋ كادىمىگىدەي جۇمىس. ۇلكەن كونتسەرتتىڭ تاقىرىبى. الماتى اندەرى سياقتى استانا جايىنداعى اندەردەن كونتسەرت جاساۋعا بولادى ما؟ بولادى. بىراق، قىرىلداعان، سىرىلداعان، ىڭىرسىعان، تالىمسىگەن، القىنعان-جۇلقىنعان اندەردىڭ كونتسەرتى بولار ەدى ول. استانانىڭ ابات كەلبەتىن ايگىلەۋگە الەكتەنگەن اندەردىڭ سوزدەرى قانداي تاياز، قانداي سۇيىق دەسەڭىزشى؟.. الگى اندەردىڭ ءسوزىن اقىندار ەمەس، ەلباسىمىزدىڭ ەسىمىن ەكى ءسوزىنىڭ بىرىنە قىستىرماسا قۇتى قاشاتىن اكىمقارالار، انشەيىن شەنەۋنىكتەر جازعان سياقتى. الدە بايقۇس اقىندارىمىز ساۋداباەۆ سياقتى ساياساتكەرسىماقتارعا تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن قازاقتىڭ قايران ءتىلىن بار كوركىمەن بوياۋىنان ارىلتىپ پايدالانۋعا ءماجبۇر بولىپ قالدى ما ەكەن؟ سولاي سياقتى. نەگە دەسەڭىز، استانا تۋرالى ءاننىڭ ءبارى بايقاۋ شارتتارىمەن دۇنيەگە كەلەدى. تۋراسىنا كوشسەك، «استانا-استانا» دەپ اتتانداپ باستالاتىن اندەردىڭ دەنى - كونكۋرستىق اندەر. اۆتورى، اقىنى، ورىنداۋشىسى تۇگەل ات قوسىپ، الماتىمەن ارادا ارى-بەرى شابىلىستاردان سوڭ دۇنيەگە جاساندى جولمەن ىشقىنىپ كەلگەن اندەر. ماحابباتتان، شىن شابىتتان، ىستىق سەزىمنەن، جۇرەك تولقىنىسىنان تۋعان اندەر قۇلاقتى جىرتىپ، كوڭىلدى بۇلايشا اينىتپايدى. ءوز باسىم (ارينە، مەنىڭ پىكىرىممەن كەلىسپەۋگە ەرىكتىسىز) ءسوزىن قىرعىز اقىنى اكبار رىسقۇلوۆ، ءانىن كومپوزيتور ءىليا جاقانوۆ جازعان «ەسىل بويى» ءانى مەن «مۇزارت» توبىنىڭ ورىنداۋىنداعى «ەسىل اعادى» ءانىن استاناعا قاتىستى اندەردىڭ باسى دەپ بىلەمىن.
«ءان دەگەن بىلاي جازىلۋى كەرەك، ءاننىڭ تورەسى - مىناۋ» دەپ ءۇزىلدى-كەسىلدى ءسوز ايتۋدان اۋلاقپىن، بىراق ءاننىڭ بويدى شىمىرلاتىپ، جۇرەكتى ىسىتار، «كوڭىلگە ءتۇرلى وي سالار» (اباي) قۇدىرەتتى مۋزىكا بيىگىنە جەتكەنى دۇرىس. ءاننىڭ ءسوزى قۇر داڭعازا ۇرانعا ۇرىنباي سىرلى، استارلى بولسا قۇنىعا، قۇمارتا، قۇشارلانا تىڭدايسىڭ. سولاي ەمەس پە؟ قازىرگى ءانىمىز - اتى دارداي استانا بولعانىمەن، شەتىنەن ماسقارا! ماسقارا ەمەي نەمەنە، «ەلوردام-اي» دەپ ەگىلگەن ءاننىڭ قايسىسى بولماسىن استاناداعى اق جاعالى ۇلىقتاردىڭ اۋزىنداعى سوزدەردى قاعىپ الىپ پاروديالاۋ سياقتى. استانا جونىندەگى اندەردىڭ جالپى مازمۇنى شامامەن بىلاي بولىپ كەلەدى:
سارىارقانىڭ توسىندە بوي كوتەرگەن اسەم استانا، جەر بەتىندە سەنەن اسقان قالا بار ما، ا؟ ايتشى، ماعان، استانا. جوق. جەر بەتىندە سەنەن اسقان قالا جوق. سەن كۇنگە موينىڭدى سوزىپ ماۋەلەپ ءوسىپ كەلەسىڭ. ەسىلدىڭ ەكى جاعالاۋىنداعى جۇرت ءماز. قازاقستان ويانا سالىپ ساعان قارايدى! سەن ەلىمنىڭ جۇرەگىسىڭ، استانا! سەن ەلىمنىڭ تىلەگىسىڭ، استانا!
راس، استانا دا قازىرگى ساۋلەت ونەرىمەن ساندەنىپ بوي تۇزەي باستاعان قالا. الايدا، ساۋلەت ونەرىنىڭ بۇگىنگى زاماناۋي ءتۇرىن شىعىس ازيا ەلدەرى باستاپ تۇر. ايتسەدە، «جەر بەتىندە سەنەن اسقان قالا جوق، كۋالا لۋمپۋر» دەگەن ءان ءبىزدىڭ قۇلاققا تيە قويماپتى. سول جاقتا وقىعان بالالاردان دا قادالىپ سۇراعانىم بار. «ەستىمەپپىز» دەيدى ولار دا. بۇل ارادا قالا جايىندا ءان شىقپاۋى كەرەك ەكەن، اۆتور سونى مەڭزەپ وتىر ما دەيتىن بايلام مۇلدە بولۋعا ءتيىس ەمەس. ءان ايتىلسىن، جىر جىرلاسىن. ايتكەنمەندە قازاقاتاي ءانشى حالىقتىڭ كەۋدەسىنەن جارىپ شىققان اندەر شىرقالسىن. جاساندى، جىلتىر، بيلىكتىڭ كوڭىلىنە عانا جاعاتىن ءان - ءان بولىپ عۇمىر سۇرە المايدى. سوسىن، استانا تۋرالى ءاننىڭ ىشىندە ادامداردىڭ، اسىرەسە، ءبىر-بىرىمەن تابىسىپ، قول ۇستاسىپ، ارمان-تىلەكتەرى جالعاسىپ جاتقان جاستاردىڭ بولعانى دۇرىس. ايتپەسە، استانا جونىندەگى اندەردەن وسى كۇندەرگە دەيىن ساعىم بۋعان سارى دالانىڭ توسىنەن سالبىراپ تۇرا سالعان سۋىق شاھاردى كورىپ كەلەمىز. سونداي سۋىق شاھارعا الىپ-ۇشىپ كىم بارا قويادى؟ تاۋەلسىزدىك جىلدارى اتالعان كەزەڭدە الەم قالالارىنىڭ كەرۋەنىنە قوسىلىپ، استانا رەتىندە مويىندالاعان ەلوردامىزعا قازاقتىڭ جاتسىنا قاراۋىنىڭ ءبىر سەبەبى دە وسى شىعار...
جوعارىداعى ءان ماتىندەرىنە تاعى ءبىر كوز جۇگىرتىڭىزشى، الماتىعا ورالعىڭ، ءان سالعىڭ كەلەدى،ءا؟..
«اباي-اقپارات»
