سوڭعى كەزدە قازاق قوعامى اتىلعالى تۇرعان جانارتاۋ ءتارىزدى. ۇلتتىق ماسەلەدەن باستاپ تۇرمىستىق دەڭگەيگە دەيىن قوعامنىڭ قاتاڭ باقىلاۋىندا. انىعى، قوعامنىڭ جۇيكەسى دومبىرانىڭ ىشەگىندەي تارتىلا-تارتىلا شەگىنە جەتتى. اپتانىڭ اپتىعىنا اينالىپ، ساياساتكەردەن باستاپ تاكسيگە دەيىن ەڭ كوپ تالقىلاعان تاقىرىبى ەلورداداعى LRT جوباسى.

وعان سەبەپ بولعان پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ بۇل جوبانى سىنعا الۋى. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ  LRT جوباسىنىڭ ۇكىمەتكە قوسىمشا جۇكتەمە بولاتىنىن مالىمدەگەن بولاتىن. ول مۇنداي قىمبات كولىك ءوز اقىسىن اقتاي المايتىنىن جەتكىزدى.

«نۇر-سۇلتانداعى LRT جوباسى ساپاسىز جوسپارلاۋ پروبلەماسىنا كۋا بولىپ وتىر. حالىق ءۇشىن ىڭعايلى، قولايلى كولىكتىڭ ورنىنا قىمبات تۇراتىن كولىك ءتۇرى ۇسىنىلعان. ساۋلەتشى مامانداردىڭ پىكىرى ەسكەرىلمەگەن دەۋگە بولادى. اكىمدىكتىڭ دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، جوبادا حالىق اعىمى تاۋلىگىنە 146 مىڭ ادامعا جەتەدى. قازىرگى ۋاقىتتا وسىعان ۇقساس مارشرۋت بويىنشا اۋەجايدان ۆوكزالعا دەيىن قاتىنايتىن ادام سانى 2 مىڭ ادامدى قۇراپ وتىر. سىزدەر جولاۋشىلار اعىنىن 70 ەسەگە دەيىن قالاي كوتەرەيىن دەپ وتىرسىزدار، ماعان تۇسىنىكسىز. ءوز شىعىنىن وتەي المايتىن جوبا ۇنەمى سۋبسيديا الىپ وتىرادى جانە ۇكىمەتكە جۇكتەمە بولىپ وتىرادى دەگەن قاۋىپ بار. ايتپاقشى، استانا بانكىندەگى قىتايلىق نەسيەنىڭ بولىگى 100 ميلليارد تەڭگەنىڭ جوعالعانىن بىلەمىز. ولار جوق، جوعالدى»، – دەدى پرەزيدەنت.

جاقىندا عانا تاعايىندالعان نۇر-سۇلتاننىڭ اكىمى التاي كولگىنوۆ بۇل جوبانى ورتا جولدان توقتاتا المايتىنىن مالىمدەدى. دامىعان قوعامدا ادامدار قوعامدىق كولىكپەن جۇرەدى ەكەن. اكىمنىڭ ايتۋىنشا، قازىرگى تاڭدا جوبانى وڭتايلاندىرۋ ارقىلى قۇرىلىس شىعىنىن ازايتۋ بويىنشا جۇمىس باستالعان.

«سىن ايتىلدى. ەندى سونىڭ نەگىزىندە جۇمىس ىستەيمىز. ورتا جولدان قالاي توقتاتامىز؟ حالىقارالىق مىندەتتەمە دەگەن بار. ەڭ باستىسى، قۇرىلىستى ساۋاتتى ءارى ساپالى ەتىپ جولعا قويۋ كەرەك. اقشاسى مەن ينفراقۇرىلىمىن ناقتى ماماندار ەسەپتەيتىن بولادى. جوبانىڭ قۇنى قىسقارۋى مۇمكىن. قازىردىڭ وزىندە قانشاما جۇمىستار جاسالىپ قويدى. بۇل جوبا – بولاشاقتىڭ جوباسى. ەل استاناسى ءالى وسەتىنى انىق. بۇرىن قانداي قالا ەدى، قازىر قانداي قالا؟ حالقى وسىنشا وسەتىنىن ەشكىم بولجاي العان جوق. دامىعان قوعامدا ادامداردىڭ كوبى قوعامدىق كولىكپەن جۇرەدى. اسپالى تەمىرجول – سونىڭ ءبىرى »  ، – دەدى التاي كولگىنوۆ مىرزا.

ال، قوعام بەلسەندىسى، ەكونوميست مۇحتار تايجان اكىمنىڭ بۇل پىكىرىمەن كەلىسپەيدى.  «استانا LRT قۇرىلىسىن توقتاتۋ قاجەت. ايتپەسە پروتسەنتى بار 2 ملرد دوللارمەن تاعى ءبىر قارجىلىق قۇلدىققا كىرەمىز. جوبانى توقتاتىپ، بەتون باعانالارىن بۇزىپ، بۇگىنگى كۇنگە دەيىنگى كەتكەن شىعىندى تىركەيىك. بۇل شىعىنداردى شەشىم قابىلداعان شەنەۋنىكتەردىڭ موينىنا ءىلۋ كەرەك. كىمنىڭ قولى قويىلعانىن ءبىلۋ ءۇشىن قۇجاتتاردى تەكسەرەيىك. سوت شەشىمى وسىلاي بولسىن» دەدى تايجان. ونىڭ ايتۋىنشا، بۇنداي جوبا ءۇشىن نۇر-سۇلتانداعى حالىق سانى 20-30 ميلليون ادامدى قۇراۋ قاجەت. ء“بىزدىڭ اۋەجاي فرانكفۋرت، نيۋ-يورك نەمەسە لوندوندىكى سياقتى ۇلكەن بولۋ قاجەت”.

«قىتايدا مۇنداي شەنەۋنىكتەردى الاڭعا شىعارىپ، جۇرت الدىندا اتىپ تاستايدى. بىراق، ءبىزدىڭ ادامگەرشىلىگىمىز بار. تەك حالىقتىڭ اقشاسىن قايتارسىن»، – دەدى ەكونوميست.

تانىمال كاسىپكەر ايدىن راحىمباەۆ بۇل جوبانى توقتاتۋدى ۇسىندى. ونىڭ ايتۋىنشا، قاراپايىم قالا تۇرعىنى جانە سالىق تولەپ وتىرعان ازامات رەتىندە لرت – ەلورداعا پايداسىز جوبا.

«كەلىڭىزدەر، ەسەپتەپ كورەيىك: جوباعا بولىنگەن بيۋدجەتتىڭ 2 ميلليارد دوللارى،ياعني جوبانىڭ 10-12 %-ى جۇمسالدى دەپ ەسەپتەيمىن. بۇگىنگى پرەزيدەنتتىڭ سويلەگەن سوزىنەن بەلگىلى بولعانداي، استانا بانكىنەن تاعى 10-12% جوعالدى.
مەن قۇرىلىسشى رەتىندە ايتايىن، سالىنعان كولوننالار، وتپە جولى، ستانتسيالار مەن جىلجىمالى قۇرام قىمبات ەمەس. شىعىننىڭ كوكەسى ءالى الدا. ءتىپتى بۇل جەردە نەسيە بويىنشا جىلدىق پايىزدى قوسا ەسەپتەمەي قاراستىرامىز (ەگەر بيۋدجەت قاراجاتى بولسا، ينفلياتسيا، ۋاقىتتىڭ اقشاسى جانە ت.ب.). الداعى شىعىن جارتىلاي بوس ۆاگونداردىڭ 3%-ىندا قامتىمايدى.سوندا جوبانى قورعاۋ بارىسىندا قالاي 3% دەپ ەسەپتەپ شىعۋعا بولادى؟!
جاقسى، بىرنەشە جىل بۇرىن ولار ەسەپتەۋدەن قاتەلەسكەن بولار، بىراق قازىر نە ىستەۋ كەرەك ەكەنى انىق»، – دەدى ايدىن راحيمباەۆ.

«لرت جوباسىن وسى جەردەن توقتاتقانىمىز ءجون. ويتكەنى ءارى قاراي جالعاستىراتىن بولساق، ۇلكەن شىعىنعا باتامىز. ازىرگە تەك كولونكالار عانا عوي. سول بەتونداردى باسقا باعىتتا پايدالانعانىمىز دۇرىس. جانە وسىعان جۇمسالاتىن 1 ملرد اقشاعا بىرنەشە كەرەمەت اۆتوبۋستاردى ساتىپ الىپ، حالىققا قولايلى جاعداي تۋعىزۋ ماقساتىندا 1 مينۋت سايىن جۇرەتىندەي جاعداي جاساعان الدەقايدا ارتىق»، – دەدى ول.

وسى LRT جوباسىن جاساعان ادامدار مەن جوباعا قول قويعاندار جاۋاپقا تارتىلۋى ءتيىس. ويتكەنى، ولار ەلورداداعى حالىق سانى مەن جوباعا كەتەتىن شىعىن سانىن انىق ءبىلدى. مەملەكەتتىڭ اقشاسىن ماقساتتى تۇردە تالان-تاراجعا سالدى. “استانا” بانكىندەگى جوعالعان جوبانىڭ 12 پايىز اقشاسىن كىم قايتارادى؟ وسىعان جاۋاپتى تۇلعالاردىڭ ءبارىن جاۋاپقا تارتپاي كوكەيدەگى كۇدىك سەيىلمەيدى.  ايتپەسە، مەملەكەتتى ساۋىن سيىرعا اينالدىرعاندار جازادان قۇتىلىپ كەتە بەرسە حالىقتىڭ دا بيلىككە دەگەن سەنىمى سەتىنەيتىنى انىق.

اكىمنىڭ “ەڭ باستىسى، قۇرىلىستى ساۋاتتى ءارى ساپالى ەتىپ جولعا قويۋ كەرەك. اقشاسى مەن ينفراقۇرىلىمىن ناقتى ماماندار ەسەپتەيتىن بولادى” دەگەن سوزىنە قاراعاندا وسىعان دەيىن جوبانى “ناقتى ماماندار” ەسەپتەمەگەن بە؟ سوندا وسىعان دەيىنگى جاسالعان جۇمىستار “ساۋاتسىز ءارى ساپاسىز” ەكەنىن مويىنداپ وتىرعان اكىم ارى قاراي قالاي جالعاستىرماق؟ ەرتەڭ اپاتتى جاعدايلار ورىن الىپ جاتسا كىم جاۋاپ بەرەدى؟

ايتپاقشى، نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ اكىمى التاي كولگىنوۆ مىرزا اكىم ورىنتاعىنا وتىرار-وتىرماستان باسى داۋعا قالعان ەدى.  اكىمدىك كرەسلوسى مەن جيھاز ءۇشىن تەندەر جاريالاعان اكىمدىك ارتىنشا “كاراۆان” گازەتىنىڭ سايتىنا شىققان مالىمەتتەردى تەرىسكە شىعارعان بولاتىن. باسىلىمنىڭ جازۋىنشا «اتقارۋشى كەڭسە» ءۇشىن جيھاز جيىنتىعىن ساتىپ الۋ ماقساتىندا  ءار جيھازعا 1 540 285 تەڭگەدەن، جالپى سوماسى 3 080 571 تەڭگەگە باعالانعان.

حابارلاماعا سايكەس، ولاردىڭ بارلىعى لاميناتتالعان بىلعارى تەرىدەن جانە ميلاندىق قار جاڭعاعى ءتۇستى بولۋ كەرەك ەكەنى ايتىلدى.

سونداي-اق، اكىمدىك باسشىسى ءۇشىن تورت كرەسلو ساتىپ الۋعا تەندەر جاريالاندى. وسى ماقساتتا 840 607 تەڭگە، ياعني ءاربىر كرەسلو ءۇشىن  210 151 تەڭگە ءبولۋ جوسپارلانعان.

LRT تۋرالى دەرەكتەر مەن دايەكتەر.

200و جىلدارى استاناداعى حالىق سانىنىڭ ارتۋىنا جانە اۋە رەيستەرىنىڭ كوبەيۋىنە بايلانىستى اۋەجايدان قالاعا دەيىن ءارى جىلدام، ءارى ارزان جوبا LRT-نى سالۋ تۋرالى قالا اكىمدىگى باستاما كوتەردى. ءاۋ باستا ءار ءتۇرلى بالاما نۇسقالاردى قاراستىرعاننان كەيىن، كادىمگى جەراستى مەتروپوليتەنى مەن مونورەلستى جولدى قوسا العاندا، 2005 جىلى قالا اكىمدىگى “استانانىڭ جاڭا كولىك جۇيەسى” باعدارلاماسىن قابىلدادى.

قازاقستان استاناسىنىڭ جۇردەك كولىك جۇيەسىنە قالانىڭ  ورتالىعى مەن شىعىس شاعىن اۋداندارىن بايلانىستىراتىن ۇزىندىعى 10 كيلومەتر،  جىلدام قاتىنايتىن كوپ سەكتسيالى جۇردەك اۆتوبۋستاردىڭ مارشرۋتى كىرۋى ءتيىس ەدى.

جۇيە قۇرىلىسىن 2008 جىلى باستاۋ جوسپارلانعان بولاتىن، بىراق كەيىنگە قالدىرىلدى. 2011 جىلعى 4 شىلدەدە قۇرىلىستى رەسمي باستاۋ ءراسىمى ءوتتى، ءبىرىنشى كەزەك 2,5 جىلدا سالىنۋى ءتيىس. الايدا، ناقتى جۇمىستار باستالعان جوق.

2013 جىلعى قاراشادا نۇرسۇلتان نازارباەۆ LRT جوباسىنىڭ قىمبات بولۋىنا بايلانىستى  قۇرىلىسىنان باستارتاتىنىن  مالىمدەدى. ونىڭ ورنىنا  جۇردەك اۆتوبۋستاردى ىسكە قوسۋعا ۋادە بەردى.

2015 جىلعى 7 مامىردا “استانا قالاسىنىڭ جاڭا كولىك جۇيەسى.” اياسىندا  “استانا LRT ” جشس مەن” China Railway International Group Limited “جانە” Beijing State-Owned Assets Management Co.، Ltd” اراسىندا   LRT جەڭىل رەلستى كولىك جۇيەسىن بىرلەسىپ  سالۋ تۋرالى كەلىسىم-شارتقا قول قويىلدى.

قۇرىلىس رەسمي تۇردە 2017 جىلدىڭ مامىر ايىندا باستالدى.

LRT-نىڭ قۇرىلىسى 2019 جىلدىڭ 31 جەلتوقسانىنا دەيىن اياقتالۋ جوسپارلانعان بولاتىن. 2020 جىلدىڭ جازىندا پايدالانۋعا بەرىلۋ كەرەك ەدى. جوبانىڭ قۇنى ءبىر ميلليارد 887 ميلليون دوللار. ۇزىندىعى – 22,4 شاقىرىم.

وڭعار قابدەن

اۋەلگى جاريالانعان سايت: “ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى

Abai.kz