Songhy kezde qazaq qoghamy atylghaly túrghan janartau tәrizdi. Últtyq mәseleden bastap túrmystyq dengeyge deyin qoghamnyng qatang baqylauynda. Anyghy, qoghamnyng jýikesi dombyranyng ishegindey tartyla-tartyla shegine jetti. Aptanyng aptyghyna ainalyp, sayasatkerden bastap taksiyge deyin eng kóp talqylaghan taqyryby elordadaghy LRT jobasy.

Oghan sebep bolghan preziydent Toqaevtyng búl jobany syngha aluy. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev  LRT jobasynyng Ýkimetke qosymsha jýkteme bolatynyn mәlimdegen bolatyn. Ol múnday qymbat kólik óz aqysyn aqtay almaytynyn jetkizdi.

«Núr-Súltandaghy LRT jobasy sapasyz josparlau problemasyna kuә bolyp otyr. Halyq ýshin ynghayly, qolayly kólikting ornyna qymbat túratyn kólik týri úsynylghan. Sәuletshi mamandardyng pikiri eskerilmegen deuge bolady. Ákimdikting derekterine sýiensek, jobada halyq aghymy tәuligine 146 myng adamgha jetedi. Qazirgi uaqytta osyghan úqsas marshrut boyynsha әuejaydan vokzalgha deyin qatynaytyn adam sany 2 myng adamdy qúrap otyr. Sizder jolaushylar aghynyn 70 esege deyin qalay kótereyin dep otyrsyzdar, maghan týsiniksiz. Óz shyghynyn ótey almaytyn joba ýnemi subsidiya alyp otyrady jәne Ýkimetke jýkteme bolyp otyrady degen qauip bar. Aytpaqshy, Astana bankindegi qytaylyq nesiyening bóligi 100 milliard tengening joghalghanyn bilemiz. Olar joq, joghaldy», – dedi preziydent.

Jaqynda ghana taghayyndalghan Núr-Súltannyng әkimi Altay Kólginov búl jobany orta joldan toqtata almaytynyn mәlimdedi. Damyghan qoghamda adamdar qoghamdyq kólikpen jýredi eken. Ákimning aituynsha, qazirgi tanda jobany ontaylandyru arqyly qúrylys shyghynyn azaytu boyynsha júmys bastalghan.

«Syn aityldy. Endi sonyng negizinde júmys isteymiz. Orta joldan qalay toqtatamyz? Halyqaralyq mindetteme degen bar. Eng bastysy, qúrylysty sauatty әri sapaly etip jolgha qong kerek. Aqshasy men infraqúrylymyn naqty mamandar esepteytin bolady. Jobanyng qúny qysqaruy mýmkin. Qazirding ózinde qanshama júmystar jasalyp qoydy. Búl joba – bolashaqtyng jobasy. El astanasy әli ósetini anyq. Búryn qanday qala edi, qazir qanday qala? Halqy osynsha ósetinin eshkim boljay alghan joq. Damyghan qoghamda adamdardyng kóbi qoghamdyq kólikpen jýredi. Aspaly temirjol – sonyng biri »  , – dedi Altay Kólginov myrza.

Al, qogham belsendisi, ekonomist Múhtar Tayjan әkimning búl pikirimen kelispeydi.  «Astana LRT qúrylysyn toqtatu qajet. Áytpese prosenti bar 2 mlrd dollarmen taghy bir qarjylyq qúldyqqa kiremiz. Jobany toqtatyp, beton baghanalaryn búzyp, býgingi kýnge deyingi ketken shyghyndy tirkeyik. Búl shyghyndardy sheshim qabyldaghan sheneunikterding moynyna ilu kerek. Kimning qoly qoyylghanyn bilu ýshin qújattardy teksereyik. Sot sheshimi osylay bolsyn» dedi Tayjan. Onyng aituynsha, búnday joba ýshin Núr-Súltandaghy halyq sany 20-30 million adamdy qúrau qajet. “Bizding әuejay Frankfurt, Niu-Iork nemese Londondiki siyaqty ýlken bolu qajet”.

«Qytayda múnday sheneunikterdi alangha shygharyp, júrt aldynda atyp tastaydy. Biraq, bizding adamgershiligimiz bar. Tek halyqtyng aqshasyn qaytarsyn», – dedi ekonomist.

Tanymal kәsipker Aydyn Rahymbaev búl jobany toqtatudy úsyndy. Onyng aituynsha, qarapayym qala túrghyny jәne salyq tólep otyrghan azamat retinde LRT – elordagha paydasyz joba.

«Kelinizder, eseptep kóreyik: jobagha bólingen budjetting 2 milliard dollary,yaghny jobanyng 10-12 %-y júmsaldy dep esepteymin. Býgingi Preziydentting sóilegen sózinen belgili bolghanday, Astana Bankinen taghy 10-12% joghaldy.
Men qúrylysshy retinde aitayyn, salynghan kolonnalar, ótpe joly, stansiyalar men jyljymaly qúram qymbat emes. Shyghynnyng kókesi әli alda. Tipti búl jerde nesie boyynsha jyldyq payyzdy qosa eseptemey qarastyramyz (eger budjet qarajaty bolsa, inflyasiya, uaqyttyng aqshasy jәne t.b.). Aldaghy shyghyn jartylay bos vagondardyng 3%-ynda qamtymaydy.Sonda jobany qorghau barysynda qalay 3% dep eseptep shyghugha bolady?!
Jaqsy, birneshe jyl búryn olar esepteuden qatelesken bolar, biraq qazir ne isteu kerek ekeni anyq», – dedi Aydyn Rahimbaev.

«LRT jobasyn osy jerden toqtatqanymyz jón. Óitkeni әri qaray jalghastyratyn bolsaq, ýlken shyghyngha batamyz. Ázirge tek kolonkalar ghana ghoy. Sol betondardy basqa baghytta paydalanghanymyz dúrys. Jәne osyghan júmsalatyn 1 mlrd aqshagha birneshe keremet avtobustardy satyp alyp, halyqqa qolayly jaghday tughyzu maqsatynda 1 minut sayyn jýretindey jaghday jasaghan әldeqayda artyq», – dedi ol.

Osy LRT jobasyn jasaghan adamdar men jobagha qol qoyghandar jauapqa tartyluy tiyis. Óitkeni, olar elordadaghy halyq sany men jobagha ketetin shyghyn sanyn anyq bildi. Memleketting aqshasyn maqsatty týrde talan-tarajgha saldy. “Astana” bankindegi joghalghan jobanyng 12 payyz aqshasyn kim qaytarady? Osyghan jauapty túlghalardyng bәrin jauapqa tartpay kókeydegi kýdik seyilmeydi.  Áytpese, memleketti sauyn siyrgha ainaldyrghandar jazadan qútylyp kete berse halyqtyng da biylikke degen senimi setineytini anyq.

Ákimning “eng bastysy, qúrylysty sauatty әri sapaly etip jolgha qong kerek. Aqshasy men infraqúrylymyn naqty mamandar esepteytin bolady” degen sózine qaraghanda osyghan deyin jobany “naqty mamandar” eseptemegen be? Sonda osyghan deyingi jasalghan júmystar “sauatsyz әri sapasyz” ekenin moyyndap otyrghan әkim ary qaray qalay jalghastyrmaq? Erteng apatty jaghdaylar oryn alyp jatsa kim jauap beredi?

Aytpaqshy, Núr-Súltan qalasynyng әkimi Altay Kólginov myrza әkim oryntaghyna otyrar-otyrmastan basy daugha qalghan edi.  Ákimdik kreslosy men jihaz ýshin tender jariyalaghan әkimdik artynsha “Karavan” gazetining saytyna shyqqan mәlimetterdi teriske shygharghan bolatyn. Basylymnyng jazuynsha «atqarushy kense» ýshin jihaz jiyntyghyn satyp alu maqsatynda  әr jihazgha 1 540 285 tengeden, jalpy somasy 3 080 571 tengege baghalanghan.

Habarlamagha sәikes, olardyng barlyghy laminattalghan bylghary teriden jәne milandyq qar janghaghy týsti bolu kerek ekeni aityldy.

Sonday-aq, әkimdik basshysy ýshin tórt kreslo satyp alugha tender jariyalandy. Osy maqsatta 840 607 tenge, yaghny әrbir kreslo ýshin  210 151 tenge bólu josparlanghan.

LRT turaly derekter men dәiekter.

200o jyldary astanadaghy halyq sanynyng artuyna jәne әue reysterining kóbengine baylanysty әuejaydan qalagha deyin әri jyldam, әri arzan joba LRT-ny salu turaly qala әkimdigi bastama kóterdi. Áu basta әr týrli balama núsqalardy qarastyrghannan keyin, kәdimgi jerasty metropoliyteni men monorelisti joldy qosa alghanda, 2005 jyly qala әkimdigi “Astananyng jana kólik jýiesi” baghdarlamasyn qabyldady.

Qazaqstan astanasynyng jýrdek kólik jýiesine qalanyn  ortalyghy men Shyghys shaghyn audandaryn baylanystyratyn úzyndyghy 10 kilometr,  jyldam qatynaytyn kóp seksiyaly jýrdek avtobustardyng marshruty kirui tiyis edi.

Jýie qúrylysyn 2008 jyly bastau josparlanghan bolatyn, biraq keyinge qaldyryldy. 2011 jylghy 4 shildede qúrylysty resmy bastau rәsimi ótti, birinshi kezek 2,5 jylda salynuy tiyis. Alayda, naqty júmystar bastalghan joq.

2013 jylghy qarashada Núrsúltan Nazarbaev LRT jobasynyng qymbat boluyna baylanysty  qúrylysynan bastartatynyn  mәlimdedi. Onyng ornyna  jýrdek avtobustardy iske qosugha uәde berdi.

2015 jylghy 7 mamyrda “Astana qalasynyng jana kólik jýiesi.” ayasynda  “Astana LRT ” JShS men” China Railway International Group Limited “jәne” Beijing State-Owned Assets Management Co., Ltd” arasynda   LRT jenil relisti kólik jýiesin birlesip  salu turaly kelisim-shartqa qol qoyyldy.

Qúrylys resmy týrde 2017 jyldyng mamyr aiynda bastaldy.

LRT-nyng qúrylysy 2019 jyldyng 31 jeltoqsanyna deyin ayaqtalu josparlanghan bolatyn. 2020 jyldyng jazynda paydalanugha berilu kerek edi. Jobanyng qúny bir milliard 887 million dollar. Úzyndyghy – 22,4 shaqyrym.

Onghar Qabden

Áuelgi jariyalanghan sayt: “Adyrna” últtyq portaly

Abai.kz