رەداكتسيامىزدىڭ ەلەكتروندى پوشتاسىنا بەلگىلى جۋرناليست ەرماحان شايحى مىرزانىڭ «اسىل ارنا» تەلەارناسىنىڭ باس ديرەكتورى مۇحامەدجان تازابەكتەن العان سۇحباتى كەلىپ ءتۇستى. ەلىشىلىك ماسەلەلەر مەن مۇسىلمانداردىڭ قاجىلىق ساپارلارى تۋرالى ايتىلعان اڭگىمەنى وقىرمان نازارىنا ۇسىندىق. وي جارىستىرىپ، پىكىر تالاستىرۋ ءسىزدىڭ ەركىڭىزدە، مارتەبەلى وقىرمان!

- ءسىز كۇنى كەشە عانا قاجىلىققا بارىپ كەلدىڭىز. اللا تاعالا قاجىلىعىڭىزدى قابىل ەتسىن!

- ءاۋمين! ايتقانىڭىز كەلسىن!

- ءسىز جىلدا قاجىلىققا باراسىز. وعان بىرەۋلەر قىزىعىپ قاراسا، ەندى بىرەۋلەرى قىزعانا قارايدى. ەندەشە، ولارعا وسى قاجىلىق ساپارىڭىزدىڭ ءمانىسىن تۇسىندىرە كەتسەڭىز؟

- جىل سايىن قاجىلىققا باراتىنىمىز راس. ەكى سەبەپتەن ول ۇلى ساپاردان قالماۋعا تىرىسامىن. بىرىنشىدەن، بۇل ساپارعا بارۋ مەنىڭ جۇمىسىما تىكەلەي قاتىستى. مەن ودان سىرت قالا المايمىن. ەكىنشىدەن، قاندايدا ءبىر دارەجەدە قاي قۇرلىقتا، قاي ەلدە سپورت جارىستارى وتسە، ول جەرگە كەز كەلگەن ەلدىڭ سپورت ارنالارى مەن سپورت جۋرناليستەرى بارادى. سول سياقتى، مۇسىلمان بالاسى جىلىنا ءبىر رەت باس قوساتىن بۇل ساپارعا، ءبىز دە ءدىني ارنانى باسقارىپ وتىرعاندىقتان، ارنايى ىسساپارعا بارامىز ءارى قۇلشىلىق ەتىپ قايتامىز. كەيدە ۇكىمەت ورگاندارى دەلەگاتسيا قۇرامىنا قوسىپ، شاقىرىپ جاتادى. سونداي-اق قاجىلىق ساپاردى ۇيىمداستىراتىن تۋريستىك فيرمالار وزدەرىنىڭ جۇمىسىن حالىققا ناسيحاتتاۋ ءۇشىن نەمەسە قاجىلار مەن وتانداستار اراسىندا تىكەلەي بايلانىس ورناتۋ ءۇشىن كاسىبي مامانداردى وزدەرىنە تارتادى. مىنە، ولاردىڭ دا وسىنداي وتىنىشتەرى ارقىلى ساپارعا بارۋعا مۇمكىندىك الىپ جاتامىز. ءبىزدىڭ جىلدا قاجىلىق ساپارعا بارىپ جاتۋىمىزدىڭ سىرى – وسى.

- وسى جىلعى قاجىلىقتىڭ وزگە جىلدارعا قاراعاندا قانداي ايىرماشىلىعى مەن وزگەشەلىگى بولدى؟

- بيىلعى قاجىلىقتىڭ ەرەكشەلىگى – جازدىڭ تۋرا ىستىق كەزىنە تۋرا كەلدى. ول ءوز كەزەگىندە قاجىلاردىڭ قۇلشىلىق ەتۋىنە قولايسىزدىقتار تۋعىزدى. بىراق ۇيىمداستۋشى تاراپ قاجىلاردىڭ ءجۇرىپ-تۇرۋىنا مەيلىنشە قولايلى جاعداي جاساعاندىقتان، كوپتەگەن اۋىرتپالىقتار بىلىنبەي جاتادى. وسى ورايدا ايتا كەتەتىن جايت، باسقا مەملەكەتتەرگە قاراعاندا، قاجىلىقتىڭ ستاندارتىق پاكەتى ءبىزدىڭ ەلدە قىمبات. ونىڭ سەبەبى، ءبىزدىڭ قاجىلاردىڭ تالاپ-تىلەگىنەن تۋىنداعان ەكەن. ولار قاعباعا جاقىن ءارى جايلى قوناق ۇيدە جاتقىسى كەلەدى. سونداي-اق كۇنىنە ەكى ەمەس، ءۇش مەزگىل تاماقتاندىرسا دەگەن تالاپ قويادى. سونىڭ ەسەبىنەن ءبىزدىڭ قاجىلىق ساپارىمىز وزگە ەلدەرگە قاراعاندا قىمباتقا تۇسەدى ەكەن. الداعى ۋاقىتتا بۇل تۋريستىك پاكەتتەردىڭ باعاسى ارزانداۋى مۇمكىن. وسى ماقساتتا جۇمىس ىستەلىپ جاتىر. ال ەندى بيىلعى قاجىلىقتىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىگىن ايتساق، بيىل ون كۇن بويى نوسەر جاۋىن جاۋدى. وعان الەمنەن كەلگەن قاجىلاردىڭ ءبارى قۋاندى. ويتكەنى جاڭبىر اللانىڭ قالاۋىمەن بولادى. ونىڭ ءاربىر تامشىسىن پەرىشتەلەر الىپ كەلەدى. «جاڭبىر جاۋعان كەزدە دۇعا قابىل بولادى» دەگەن قاعيدا بار. سوندىقتان ول قاجىلىق ماۋسىمى بولسا، ادام يحرام حالىندە بولسا، ونىڭ ۇستىنە قاسيەتتى مەكەندە بولسا، دۇعا-تىلەكتەردىڭ قابىل بولاتىندىعى ايقىن. مۇنى بۇكىل قاجىلار جاقسىلىققا جورامالدادى. بيىل ەلىمىزدەن ءۇش مىڭنان استام قاجىلار پارىزىن وتەپ قايتتى. اللا تاعالا ولاردىڭ قاجىلىعىن قابىل ەتسىن!

- «بانكتەن العان نەسيەم بار. سوندىقتان قاجىلىققا بارا الماي ءجۇرمىن» دەيتىندەر بار ارامىزدا. بۇلاردىڭ وسى ۋاجىنە نە دەر ەدىڭىز؟

- جالپى، قاجىلىق ساپارعا قارىزىنان قۇتىلىپ، رەنجىتكەن ادامدارىنان كەشىرىم سۇراپ، تۋعان-تۋىستىڭ باتاسىن الىپ بارعان ابزال. ەگەر قاجىلىققا باراتىن قارجىسى قارىزىن جاباتىن بولسا، وندا قارىزىنان قۇتىلعانى ءجون. ال اللا الدىنداعى پارىز – تولىق مۇمكىندىگى بار ادامدارعا عانا پارىز. دەي تۇرساق تا، كەي عالىمدارىمىز: «قاجىلىققا باراتىن ادامنىڭ قارىزى وتە كوپ بوپ، ونى كەزەڭ-كەزەڭىمەن وتەۋگە شاماسى جەتەتىن بولسا ءارى بۇل ساپارى وعان كەدەرگى كەلتىرمەيتىن بولسا، وندا وعان قاجىلىق ەتۋگە رۇقسات» دەيدى.

- ماسەلەن، ونىڭ بانكتە نەسيەسى بار. ونى اي سايىن تولەۋگە قابىلەتتى. بىراق قاجىلىققا بارۋعا شاماسى جوق. وعان ءبىر باي-باعلان دەمەۋشىلىك جاساپ وتىر. ول وسى جەڭىلدىكتى پايدالانا الا ما؟

- ارينە، پايدالانا الادى. ءتىپتى ەش مۇمكىندىگى جوق كەدەي-كەپشىكتەردىڭ دە وسىنداي اللانىڭ رازىلىعىن ىزدەگەن جومارت ادامداردىڭ جاردەمىمەن بارىپ كەلۋىنە ابدەن بولادى. سوڭعى كەزدەرى مۇنداي اتىمتاي جومارتتاردىڭ سانى كوبەيىپ كەلەدى. سوعان قۋانامىز. ولارعا اللا رازى بولسىن!

- تاياۋدا الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ بىرىندە بەلگىلى ايتىسكەر اقىن بالعىنبەك يماشەۆپەن بولعان سۇحبات جاريالانىپتى. سول سۇحباتتا ءتىلشى: «مۇحامەدجان تازابەكوۆتىڭ اشىق-شاشىق جۇرەتىن قىزدار ەر ادامداردى اۋرۋعا اكەلەدى، زورلىققا جول بەرەدى» دەپ قالىپ ەدى. وسى وقيعالار ايەل ادامعا بايلانىستى ما؟» دەپ ساۋال قويىپتى. ول ساۋالدىڭ ءوزى ساۋاتتى ەمەس. سوعان قاراماستان، ءسىز بۇعان نە دەيسىز؟

- يا، الەۋمەتتىك جەلىدە جاريالانعان ول جازبام ايەلدەرگە ەمەس، ەركەكتەرگە باعىتتالعان ەدى. بۇل – ءبىر. ەكىنشىدەن، ايەلدەر نەگە جالاڭاشتانادى؟ ولاردىڭ جالاڭاشتانۋ قاجەتتىگىن كىمدەر تۋعىزادى؟ ەر ازاماتتار تۋعىزادى. ەگەر ەرلەر سول ايەلدەرىنىڭ جالاڭاش ءجۇرۋىن قالاپ تۇرماسا، ونداي كۇيگە تۇسپەس ەدى. سوسىن ەر ازاماتتارعا: «كوزدەرىڭدى تىيىڭدار. قازىر قىز بالداردىڭ جالاڭاشتانۋى، ايەلدەردىڭ ۇياتتى جەرلەرىن كورسەتىپ ءجۇرۋى – سەنىڭ فيزولوگياڭا دا، پسيحولوگياڭا دا، ەركەكتىك قابىلەتىڭە دە كەرى اسەر ەتەدى. كوپتەگەن اۋرۋلاردى قوزدىرۋى مۇمكىن» دەپ ءارتۇرلى ستاتيستيكادان مالىمەتتەر كەلتىرگەن بولاتىنمىن. ستاتيستيكا وزگەرىپ تۇرادى. بۇل – زاڭدىلىق. كەيىن كەي جۋرناليستەر بۇل ستاتيستيكامەن كەلىسپەيتىندەرىن ءبىلدىردى. مەن دە ولاردى قۇپتاي قويمايمىن. ويتكەنى ءبىر قۇبىلىس تۋرالى كوپتەگەن ستاتيستيكالىق مالىمەتتەر بولۋى مۇمكىن. ولار باسقاسىن، ال مەن ءتىپتى قاراما-قايشى پىكىردەگى مالىمەتتەرگە سۇيەنۋىم ىقتيمال. قىسقاسى، اركىم ءوز كەرەگىن تابادى. سويتە تۇرىپ: «ماعان عانا باعىن، مەنىڭ مالىمەتىمە يلان» دەۋگە بولمايدى عوي. پىكىر قايشىلىعى بولعان، بولا دا بەرەدى. جالپى، مەن ول جازبادا الگى ارسىز ارەكەتتىڭ پايداسىنان گورى، زيانى باسىم ەكەندىگىن بىلدىرگىم كەلدى. اتاقتى مايك تايسوننىڭ: «كوشەدە جارتىلاي جالاڭاشتانىپ، وزگەلەردى قوزدىرىپ كەتىپ بارا جاتقان قىز كورسەم، مەن ونىڭ وتباسىندا قىزعاناتىن ەركەكتىڭ جوق ەكەنىن بىردەن تۇسىنەم» دەگەن ءسوزى بار. بۇل جەردە ول قىزدى كىنالاپ جاتقان جوق. كەرىسىنشە، سالماقتى ونى قىزعانۋعا ءھام قورعاۋعا ءتيىستى بولعان، قوعامداعى ءجۇرىس-تۇرىسىنا ءجون سىلتەيتىن ەر ازاماتتارعا سالىپ وتىر. ول دا ءومىر كورگەن ازامات قوي. سوندىقتان دا قازاق «قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيىم» دەيدى. وسى ءسوزدىڭ ءمانىن ءالى كۇنگە دەيىن دۇرىس تۇسىنە الماي كەلەمىز. تىيىم دەسەك، شورشىپ تۇسەمىز. سول ءسوز ءبىزدىڭ ەركىندىگىمىزدى شەكتەپ جاتقان سەكىلدى. جوق. تىيىم دەگەن ءسوز – ەرتەرەكتە قامقورلىق، قاداعالاۋ، جاۋاپكەرشىلىك دەگەن سينونيمدەرمەن استاسىپ جاتاتىن. دەمەك، تىيىم دەگەن – بىرەۋدىڭ قۇقىعىن شەكتەۋ ەمەس، قايتا ۇشىراپ قالۋعا مۇمكىن زيانداردىڭ الدىن الىپ، جان-جاقتان قاداعالاپ، وعان قامقورلىق جاساۋ. مىنە، الگى جازبادا ءبىزدىڭ قاۋىمىمىزدا مىڭداعان جىلدار بۇرىن بولعان وسى جاۋاپكەرشىلىكتىڭ جوعالىپ بارا جاتقانىن تىلگە تيەك ەتكەن بولاتىنمىن.

- بالعىنبەك جوعارىدا ايتقان سۇحباتىندا «قاجىلىققا ەلباسى زەكەتىمەن بارىپ كەلدىم» دەپتى. بۇل زەكەت جىل سايىن بولىپ تۇرا ما؟ جالپى، وسى زەكەت تۋرالى از-كەم تۇسىنىك بەرە كەتسەڭىز؟

- ەل مەن ەلباسىنىڭ نازارىندا جۇرگەن ازاماتتار ەلباسىنىڭ زەكەتى ارقىلى قاجىلىق ساپارعا بارىپ-كەلىپ جاتادى. مەن دە – سونداي شاراپاتقا يە بولعان ادامداردىڭ ءبىرىمىن. كەيبىر ايتىسكەر اقىنداردىڭ ەلباسى زەكەتى ارقىلى ۋمرا قاجىلىقتارىن وتەپ كەلۋىنە مەنىڭ دە سەبەپكەر بولعانىم بار. بۇل ءۇردىس جىل سايىن جۇيەلى تۇردە بولىپ تۇرماسا دا، ارا-تۇرا ەلباسىنىڭ نيەت ەتكەن ادامعا وسىنداي ىزگى شاراپاتى ءتيىپ تۇرادى. مۇنداي مۇمكىندىكتى ءبىر كەزدەرى زيالى قاۋىم وكىلدەرى مەن سپورتشىلار دا پايدالاندى. وسى ورايدا ەلباسىنا اللا رازى بولسىن ايتامىز.

- ەلدە پرەزيدەنت تە، ۇكىمەت تە اۋىستى. وسى اۋىس-تۇيىستەردەن نە كۇتەمىز؟ بولاشاقتى قالاي بولجاۋعا بولادى؟

- بۇدان جاستاۋ كەزىمدە ۇكىمەتتە اۋىس-تۇيىستەر بوپ جاتسا، سودان ءبىر ۇلكەن وزگەرىستەر كۇتىپ، جارقىن جاڭالىق بولاتىنداي ەلەڭدەيتىنمىن. ءبىر دانىشپاننىڭ: «اقىلسىز كەزىمدە ەلدىڭ وزگەرگەنىن قالايتىن ەدىم. اقىلىم پىسكەن كەزىندە ءوزىم وزگەرۋىم كەرەك ەكەنىن ءتۇسىندىم» دەگەندەي، قىرىقتان اسا كەلە مەنىڭ مىنا ماسەلەگە كوزىم جەتتى. بۇقارا قاۋىم مەن بيلىك ءبۇتىن اعزا ەكەن. ياعني، بىرىمەن-ءبىرى تىعىز بايلانىستى. قازاق: «بالىق باسىنان ءشىريدى، بىراق ونى قۇيرىعىنان باستاپ تازالايدى» دەيدى. دەمەك، بيلىكتى تۇزەگىڭ كەلسە، تۇزەلۋدى وزىڭنەن، وتباسىڭنان، توڭىرەگىڭنەن باستا. قاۋىمىڭنىڭ پيعىلى، ساپاسى وزگەرىپ، ۇرپاعىڭنىڭ تاربيەسى تۇزەلسە، پاراساتتى ادامدار دا كوبەيە تۇسەدى. بيلىككە دە سولار بارادى. ال ەندى وسى ەكەۋىن ەكىگە ءبولىپ قارايتىن بولساق، وندا ءبىز وزىمىزبەن جۇمىس ىستەمەيمىز. الگى كلەتكادا تۇرعان ماقۇلىق سەكىلدى ءبىزدى بىرەۋ اسىراپ، بىرەۋ وزگەرتۋ كەرەك سياقتى ويلايتىن بولامىز. سوندىقتان مەن تۇتاستىقتى قالايمىن. ارينە، بيلىكتەن قاندايدا ءبىر جاقسىلىقتار مەن وزگەرىستەردى قالاۋىمىز كەرەك. بىراق سول قۇندىلىقتاردىڭ باستاۋى حالىقتا ەكەنىن ەشۋاقىتتا ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك. سول كەزدە ءبىزدى سىرتتان دۇشپان الا المايدى. ىشىمىزدەن ساتقىندار ىدىراتا المايدى. سوندا عانا تۇتاس ەل بولامىز. «ءبىرىڭدى قازاق ءبىرىڭ دوس، كورمەسەڭ ءىستىڭ ءبارى بوس» دەمەپ پە ەدى ۇلى اباي؟! ءدال قازىر وسى قاعيدانى تەمىرقازىق ەتۋىمىز قاجەت. قىسقاسى، اللا تاعالا قاۋىمعا قارايدى. ونىڭ پيعىلى مەن ارەكەتى قانداي بولسا، سوعان وراي ونىڭ بيلىگىن دە وزگەرتىپ وتىرادى. ال قاۋىم وزگەرگىسى كەلمەسە، ونىڭ بيلىگىن دە وزگەرتپەيدى. كەرىسىنشە، سول بيلىكتىڭ قولىمەن جازالاۋى مۇمكىن. نەمەسە سول بيلىكتىڭ قولىمەن جەڭىلدىكتەر جاساۋى ىقتيمال. سوندىقتان دا مەن «بيلىك وزگەرسە، ءبارى وزگەرەدى» دەگەنگە سەنبەيمىن.

- «داۋدىڭ باسى – دايرابايدىڭ سيىرى» دەمەكشى، سوڭعى كەزدەرى الەۋمەتتىك جەلىلەردە ەكى سيىر تۋرالى ورىندى-ورىنسىز اڭگىمەلەر كوبەيىپ كەتتى. بۇعان ءسىزدىڭ نە الىپ-قوسارىڭىز بار؟

- ەلباسى بۇل جەردە ەل ءۇشىن وتە قاتەرلى اڭگىمە ايتتى دەپ ويلامايمىن. بۇل – ءبىر. ەكىنشىدەن، ارينە اركىم ءوز ويىن ايتۋعا قۇقىلى. بىراق وسى ارادا «ساماۋرىندى سۋ الدى دەگەندى، سامارقاندى سۋ الدى دەپ كورسەتەتىن ادامداردىڭ كوپ ەكەنىنە كوزىم جەتتى. سەبەبى، مەن جەكە ادام رەتىندە ەلباسى مەنىڭ ارىمدى تاپتايتىنداي ءسوز ايتتى دەپ ەسەپتەمەيمىن. ويتكەنى بۇكىل ماسەلە قولىندا تۇرماعان ءبىر ەلدىڭ ەلباسىسى تۇگىلى، اسپان مەن جەردىڭ بيلىگى قولىندا تۇرعان اللا تاعالانىڭ ءوزى بىزگە شىبىن-شىركەيدى مىسال ەتۋگە ۇيالمايدى. «شىبىن-شىركەيگە قارامايسىڭ با، تۇيەگە قارامايسىڭ با، اسپانعا قارامايسىڭ با، جەرگە قارامايسىڭ با، تاڭەرتەڭ جەمساۋى بوس ۇشقان قۇس كەشكە قاراي ۇياسىنا تويىپ كەلەدى» دەپ اللا تاعالا قۇرت-قۇمىرسقا، شىبىن-شىركەيگە دەيىن مىسالعا كەلتىرىپ وتىر. قانشاما حالىق اش جۇرسە دە، بۇكىل بيلىك قولىندا تۇرعان اللا تاعالا ولاردىڭ نەسىبەسىن «ءما ساعان» دەپ بەرىپ وتىرعان جوق. «ارەكەتتەنبەيسىڭدەر مە، ەڭبەكتەنبەيسىڭدەر مە؟ اركىمنىڭ ىرىزدىعىن بولەك جاراتتىق، ارەكەتىڭە – بەرەكەت» دەپ اللا تاعالا بىزگە شىبىن-شىركەيلەردى مىسال ەتىپ وتىرسا، ەلباسىنىڭ ەكى سيىر تۋرالى ايتقانى – مەنىڭ نامىسىما ءتيىپ، ار-ۇياتىمدى شەكتەمەيدى. ال ەندى سول ايىپتاپ وتىرعان ادامداردىڭ ءوزى پەرىشتى ەمەسى انىق. ەگەر ونىڭ قولىنا بيلىك بەرسەڭ، تۇيەنى تۇگىمەن، دالانى گۇلىمەن جوق قىلىپ جىبەرەيىن دەپ وتىرعان ادام. ەلدىڭ ىنتىماعىنا ىرىتكى سالىپ، قوعامدى بۇزاتىندار – وسىلار. مەنى وسى ماسەلە مازالايدى. سوندىقتان ەلدى سابىرعا شاقىرامىن. سابىرعا شاقىرۋ – ەلدىڭ الدىنا ارقان كەرۋ ەمەس. سابىر – جولى بولعان بايعا دا، جولى جابىلعان جارلىعا دا كەرەك. سابىر مەن شۇكىردىڭ كەرەك ەمەس جەرى جوق. جاقىنىڭ قايتىس بولسا دا، باسقا تۋىسىڭنىڭ اماندىعى ءۇشىن شۇكىر ەتەسىڭ. اۋىرتپالىقتىڭ ارتىنان دا قايىر كۇتەسىڭ. ويتكەنى ول – اللا تاعالانىڭ بىزگە بەرگەن ماسەلەنى رەتتەيتىن تەتىكتەرى مەن جولىمىزدى اشاتىن قۇرالدارى. سوندىقتان سابىر، شۇكىر دەگەننەن ەشۋاقىتتا باس تارتۋعا بولمايدى. ال ەندى كەيبىرەۋلەر: «سەندەر ەلدى سابىرعا شاقىرا بەرەسىڭدەر، بيلىكتىڭ كەمشىلىگىن ايتپايسىڭدار» دەيدى. ەگەر «بيلىكتىڭ كەمشىلىگىن الەۋمەتتىك جەلىدە ايتپاي جاتىرسىڭ» دەسە، كەلىسەمىن. ال ەندى «بيلىكتىڭ كەمشىلىگىن جالپى ايتپايسىڭ» دەسە، وعان قوسىلمايمىن. ونىڭ جولى – تەك الەۋمەتتىك جەلىدە نەمەسە اعايىننىڭ اراسىندا ارىز ايتىپ، قوعامدى قوزدىرۋ ەمەس. قولىڭنان كەلسە، پارتيا قۇر. رەسمي تۇردە وپپوزيتسيالىق قوعام قۇر. ارنايى باعدارلاما جاساپ، ونى حالىققا ۇسىن. ءتىپتى بولماسا، ۇسىنىس-پىكىرىڭدى پرەزيدەنتكە، ۇكىمەتكە، دەپۋتاتتارعا ءسوزىن وتكىزە الاتىن ىقپالدى تۇلعالارعا ايت. ولار التىن كوپىر بولادى. مەن ءوزىمنىڭ حالىققا دەگەن قام-قارەكەتىمدى وسىلاي جەتكىزەمىن. كەيدە ۇسىنىستارىمدى قاعازعا ءتۇسىرىپ، ءتيىستى ورىندارعا جولدايمىن. ونىڭ جۇزەگە اسقاندارى دا بار. بىراق مەن ونى بۇقارا قاۋىمعا جار سالىپ ايتىپ وتىرعانىم جوق. ودان قالا بەرسە، ۇرپاقتارىڭ مەن جاقىندارىڭدى ادال دا ىسكەر ازامات ەتىپ، ەل ءۇشىن ەمىرەنە قىزمەت ەتەتىندەي قىلىپ تاربيەلە. مەن سول جولدا قىزمەت ەتىپ ءجۇرمىن. ءتىپتى بولماسا، اللادان دۇعا تىلەپ سۇرا. مەن سونى ىستەۋدەن ءبىر جالىققان ەمەسپىن. سوندىقتان ادامدى الەۋمەتتىك جەلىدەگى بەلسەندىلىگىنە قاراپ باعالاۋعا بولمايدى.

- ادامداردى قانداي قاسيەتىنە قاراپ باعالايسىز؟

– جوقتان بار قىپ جاراتقان قۇدايىن تانىپ، ەڭ ۇلى اقيقات بولعان اللانىڭ جاراتۋ ماقساتتارىنا وي جۇگىرتىپ، سول جولدا اقىلىن جۇمساعان پاراساتىنا قارايمىن. بۇل – ءبىر. ويتكەنى ول – ابايدىڭ، شاكارىمنىڭ، ءماشھۇر ءجۇسىپتىڭ، قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ جولى. ولار ادامداردى ءبىرىنشى كەزەكتە يماندىلىعىنا قاراپ باعالاعان ەدى. «ەڭ ۇلى ءسوز – قۇدايدىڭ ءسوزى» دەدى. «تولىق ادام» دەپ مۇسىلمانشىلىعى تولىق ادامدى ايتتى دانالار. بۇدان باسقا دا ادامي قاسيەتتەر بار. ول – اماناتقا قيانات جاساماۋ. ءبىز قازىر اماناتقا قيانات جاسايتىن ەلگە اينالدىق. بىرەۋ بىزگە سەنىپ امانات دەپ سىرىن ايتسا، دۇنيەسىن تاپسىرسا، قارىز بەرسە، قىسقاسى قاندايدا ءبىر امانات تاپسىرسا، سونىڭ بارىنە قورىقپاي، قيانات جاساي بەرەتىن بولدىق. مۇحاممەد (س.ع.س.): « اقىرزاماننىڭ الاپاتتارى باستالعاندا ادامدار اماناتقا قيانات جاساي باستايدى» دەپ ايتقان. مىنا جەمقورلىقتى اماناتقا قيانات جاساۋ دەپ ايتۋعا بولادى. اللا تاعالا قانداي دا ءبىر ادامعا اقىل، پاراسات، بەدەل-بيلىك بەرسە، سونى ەلدىڭ مۇددەسىنە جۇمساماسا، ول دا – اماناتقا قيانات جاساۋ. سوندىقتان ءبىر جاقتى بيلىكپەن عانا الىسپاۋىمىز كەرەك. ءوزىمىزدىڭ اقىل بيلىگىمىزبەن دە، ءناپسى بيلىگىمەن دە الىسۋىمىز قاجەت. سول كەزدە عانا ءبىز ىنساپتى ەل بولامىز. قورىتا ايتقاندا، مەن ءسوزىن جۇتپايتىن، ۋادەسىنە بەرىك،  اماناتقا ادال ادامداردى قاتتى قۇرمەتتەيمىن.

- اماناتقا قيانات جاساۋ، ۋادەسىندە تۇرماۋ – مۇنافىقتىڭ بەلگىسى دەيدى شاريعات. وسىنىڭ اراجىگىن اجىراتىپ بەرىڭىزشى.

– ماسەلەن، بىرەۋ ۋادەسىندە تۇرا الماي قالسا، ونىڭ سەبەبىنە قاراۋىمىز قاجەت. ەگەر ونىڭ سەبەبى ءبىزدى قاناعاتتاندىراتىن بولسا، وندا ول ۋادەسىندە تۇرماعان نەمەسە وتىرىكشى بوپ سانالمايدى. قازىر بولماشى نارسە ءۇشىن ءبىر-ءبىرىن الداپ، قورلاپ، قيانات ەتىپ كەتەتىن ادامدار كوبەيدى. سوندىقتان مۇحاممەد (س.ع.س.) ەكى ءجۇزدى ادامنىڭ ءتورت سيپاتىن ايتقان ەكەن. بىرىنشىدەن، مۇنافىق ادام سويلەسە، وتىرىك ايتادى. ەكىنشىدەن، ۋادەسىندە تۇرمايدى. ۇشىنشىدەن، اماناتقا قيانات جاسايدى. تورتىنشىدەن، داۋلاسسا، كوركەم تۇردە داۋلاسپايدى. وسى سيپاتتاردىڭ قايسىسى بويىمىزدان كورىنسە، ءبىز ءالى مۇنافىق ەمەسپىز. بىراق تاۋبە قىلماساق، ودان ءارى كوبەيتە بەرسەك، شىن مانىندەگى مۇنافىق بوپ كەتۋىمىز ابدەن مۇمكىن.

- ومىردە نەدەن قورقاسىز؟

– ەرتەڭ قۇدايدىڭ الدىنا بارعاندا «قۇلىم، ساعان ريزا ەمەسپىن» دەگەن ءسوزدى ەستىپ قالۋدان قورقامىن. ارينە، الدىما ۇسا-ۇساق ماقساتتار قويامىن. «مىنا شارۋانى ءبىتىرىپ تاستاسام، مىنا ءبىر ناتيجەگە مىنا ۋاقىتتا جەتسەم» دەگەن. بىراق مەنىڭ الدىما قويعان ۇلى ماقساتىم – ۇلى راببىمىزدىڭ ريزاشىلىعىن الۋ. ادام الدىنا وسىنداي ۇلى ماقسات قويسا، وندا ول ورىندالماي قالعان كىشى ماقساتتار ءۇشىن كۇيىپ-پىسپەيدى. تاعدىرىن قور قىلمايدى. ءومىرىن وكسىكپەن وتكىزبەيدى.

- قازاق ەلىنە نە تىلەيسىز؟

– ءدال قازىر قازاق جاۋاپتى ءارى كۇردەلى كەزەڭدە ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. ويتكەنى ءبىزدىڭ ءۇش ءجۇز جىلدىق وتارشىلدىعىمىز بار. سوڭعى كەزدەگى قۇدايسىزدىق كەزەڭىمىز بار. ودان كەيىن قۇدايسىز ەلدىڭ تابانىنىڭ استىنا ءتۇسىپ قالعان كۇردەلى تاعدىرىمىز بار. وسىنىڭ ءبارى ءبىزدى اينىتتى. سوندىقتان قازاق ەلىنە ەڭ ءبىرىنشى تىلەيتىنىم – يماندىلىق. ەكىنشى تىلەيتىنىم – اۋىزبىرشىلىك. ءۇشىنشى تىلەيتىنىم – ەڭبەكقورلىق. ويتكەنى ءبىز يماندى بولساق، تۇعىرلى بولامىز. تۇعىرى مىقتى تۇلعا نە نارسەگە دە توتەپ بەرەدى. اق پەن قارانى اجىراتادى. قيىندىققا سابىر بولا الادى. بارشىلىققا تاسىپ كەتپەيدى. ال يمانى جوق ادام – باي بولسا دا، كەدەي بولسا دا قاۋىپتى. كەدەي بولسا، ءومىرى وكسىپ ءجۇرىپ قور بوپ وتەدى. بارىنا شۇكىرلىك ەتە المايدى. باي بولسا، تارتىنىپ، ەشكىمگە شاراپاتى تيمەي، قۋ دۇنيەنىڭ قۇلى بوپ ول دا كەتەدى. سوندىقتان دا ءبىرىنشى كەزەككە يماندىلىقتى قويىپ وتىرمىن. ەكىنشى كەزەكتە – اۋىزبىرشىلىك. نەگە؟ قانشا قيىنشىلىقتان وتسەك تە ءبىز ءبارىبىر سورلى حالىق ەمەسپىز. بەكزات حالىقپىز. باتىر حالىقپىز. سول قاسيەتتەرىمىز قايتادان ويانىپ، بىزگە پايداسىن تيگىزۋ ءۇشىن اۋىزبىرشىلىك پەن ىنتىماققا مۇقتاجبىز. دۇربەلەڭ بولعان جەردە دامۋ بولمايدى. دامۋدىڭ ەسىگىنە ەندى ەنىپ جاتقان كەزدە، بىزگە ءالى دە بولسا ىنتىماق كەرەك. قازاق «ەلۋ جىلدا – ەل جاڭا» دەيدى. تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا وتىز جىل ەندى تولادى. العاشقى ناتيجەلەر ەندى شىعا باستادى. بالدارىمىز سىرتتان وقىپ كەلىپ جاتىر. بۇرىن پاتشانىڭ بالاسىنىڭ عانا قولى جەتكەن بىلىمگە، قازىر قاراپايىم شارۋا بالاسىنىڭ دا قولى جەتىپ جاتىر. وسى نىعمەتتەر ءالى تالاي جاقسىلىقتارعا جەتكىزەدى. اۋىزبىرشىلىك بولسا، سىرتقى دۇشپانعا دا ايبارلىمىز، ىشكى ساتقىندىقتان دا امان قالامىز. ۇشىنشىدەن، ەڭبەكقورلىق. «جاتقانعا جان جۋىمايدى». «جۇرگەنگە جورگەم ىلىنەدى». ءبىز قانشا يماندى بولساق تا، قانشا جەردەن اۋىزبىرشىلىكتە بولساق تا ەڭبەك ەتىپ، ماماندىعىمىزدىڭ مايتالمانى بولماساق، وندا كۇنىمىز قاراڭ. «تاڭعى ءناسىپ – تاڭىردەن» دەگەندەي، ەرتە تۇرىپ، كەش جاتقان ادامنىڭ عانا ىسىندە بەرەكە بولادى. ال قالعان جاقسىلىقتاردىڭ ءبارى وسى ۇشەۋىنەن باستاۋ الادى دەپ ويلايمىن.

- اڭگىمەڭىزگە راقمەت.

سۇحباتتاسقان  ەرماحان شايحىۇلى

Abai.kz