بولىپ وتكەن وقيعا زور،تاريحي تۇلعا تۇعىرلى بولعان سايىن ونىڭ جۇمباعى مول بولادى. سەبەبi ونىڭ ايتىلماي قالعان تۇستارىنا "اڭىز", "ەرتەگi" تور قۇرادى.
بiزدiڭ ارعى-بەرگi ومiرiمiزدە ابىلايداي اسقاق، ابىلايداي تەرەڭ،ابىلايداي قاس باتىر،ابىلايداي كورەگەن قولباسشى،ابىلايداي مامiلەگەر مەملەكەت باسشىسى بولعان ەمەس.

بولىپ وتكەن وقيعا زور،تاريحي تۇلعا تۇعىرلى بولعان سايىن ونىڭ جۇمباعى مول بولادى. سەبەبi ونىڭ ايتىلماي قالعان تۇستارىنا "اڭىز", "ەرتەگi" تور قۇرادى.
بiزدiڭ ارعى-بەرگi ومiرiمiزدە ابىلايداي اسقاق، ابىلايداي تەرەڭ،ابىلايداي قاس باتىر،ابىلايداي كورەگەن قولباسشى،ابىلايداي مامiلەگەر مەملەكەت باسشىسى بولعان ەمەس.

وسىدان ءدال جيىرما جىل بۇرىن، دالiرەك ايتساق 1991 جىلدىڭ 2 تامىزىندا "جەر شوقتىعى - كوكشەتاۋ" قالاسىندا، لەنين اتىنداعى مادەنيەت سارايىندا "ابىلاي جانە قازاق حالقىنىڭ حVIII عاسىرداعى ۇلت-ازاتتىق كۇرەسi" دەگەن عىلىمي-تەوريالىق كونفەرەنتسياسى بولىپ ءوتتi. بۇل كەلەلi كەڭەسكە قازاقتىڭ ءسوز ۇستارلارىنىڭ دەنi قاتىسىپ، ءوز پiكiرلەرiن ورتاعا سالدى.
تۋعان حالقىنىڭ تۋىن كوتەرگەن تالاي تارلان تۇلعالار مەن نەبiر اقيىق اسىلدارىمىزدى دۇنيەگە اكەلگەن ەجەلگi, قاسيەتتi كوكشە جەرiندە ۇلان دالانىڭ ۇلى پەرزەنتi, يسi قازاقتىڭ پايعامبارداي پiر تۇتار ايبىنى مەن ايبارلىسى، ەلدiك پەن ەرلiكتi تەڭ ۇستاعان حان باباسى ابىلايدىڭ 280 جىلدىق مەرەيتويى ۇلان-اسىر مەرەكە بولىپ ءوتiپ، شادىمان شاتتىق شەرۋiنە ۇلاسۋى دا سونىڭ ايعاعى. جالقىنىڭ بiرلiگi مەن بەرەكەسiنە، كەڭدiگi مەن تەڭدiگiنە ءوزi حاندىق قۇرعان قىرىق سەگiز جىل بويى قىلاۋ تۇسiرمەي، "اقتابان شۇبىرىندى، القاكول سۇلاما"- زار زاماننىڭ كەزiندە دە قاھارمان قولباسشى رەتiندە عانا ەمەس، كەمەڭگەر مەملەكەت قايراتكەرi, ءدۇلدۇل ديپلومات رەتiندە دە التى الاشتى اۋزىنا قاراتىپ، شىرقاۋ بيiكتەن كورiنگەن ۇلى بابانىڭ تورقالى تويى مەن اسىنا قازاقتىڭ اتىراۋىنان التايعا، جەتiسۋ مەن سىر بويىنان ارقاعا ۇلاسىپ جاتقان بايتاعىنىڭ تۇكپiر-تۇكپiرiنەن، كورشiلەس رەسەي جەرiنەن ونىڭ ارۋاعىن سىيلاعان بۇگiنگi ۇرپاقتارى جينالدى. ءۇش كۇنگە سوزىلعان ۇلى دۇبiردە ايتىلماعان ءسوز قالمادى دەۋگە بولادى.

ومiرزاق سۇلتانعازين، قازاق كسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتi, اكادەميك:
"ابىلاي بابامىزدىڭ بۇگiنگi مەرەيتويى - تاريحي ماڭىزى بار، كوپتەن ارمان ەتكەن ەلەۋلi وقيعا. بiزدi بۇگiن ابىلاي داۋiرiنەن 300 جىلداي ۋاقىت ءبولiپ تۇر. قازiرگi ۋاقىت تۇرعىسىنان قاراساق، ابىلايدىڭ قازاق حاندىعىنىڭ بەدەلiن حالىقارالىق دەڭگەيگە كوتەرۋiنە، قازاق مەملەكەتiنiڭ شىن مانiندەگi تاۋەلسiزدiگi مەن بiرتۇتاستىعىن قورعاۋ iسiنە، سونداي-اق رەسەيمەن بايلانىس ورناتۋدا ۇلكەن ەڭبەك سiڭiرگەنi بارiمiزگە ايقىن".

وزبەكالi جانIبەكوۆ، بۇرىنعى قازاقستان كومپارتياسى
ورتالىق كوميتەتiنiڭ حاتشىسى، تاريح عىلىمىنىڭ كانديداتى:
"تاريح - ءدارiس، وتكەننiڭ وكiنiشiن دە، ماقتانىشىن دا بويىنا سiڭiرگەن ۇلى مەكتەپ. اتادان بالاعا قالىپ كەلە جاتقان تاربيە، ونەگە جولى. ەسiمiزدi ەندi عانا جيىپ، iرگەلi, ەگەمەندi ەل بولا باستاعان قازiرگi تۇستا قيان-قيلى زاماندا حالىقتىڭ بiرلiگiن، ەلدiگiن سومداي ءتۇسiپ، ءۇش ءجۇزدiڭ باسىن قوسىپ، قازاق ەلiنە اشكوزiن تiگە، قاندى قولىن سوزعان قاس دۇشپان - جوڭعار شاپقىنشىلارىنا قارسى بۇكiلحالىقتىق قوزعالىستى ۇيىمداستىرۋشىلارىنىڭ بiرi - حان ابىلايدىڭ تۇلعاسى، ونىڭ تاريحتا العان رولi جايىندا كوپ ايتىلىپ ءجۇر.
"قازاقتىڭ اڭىز-جىرلارىندا،- دەپ جازعان شوقان ءۋاليحانوۆ، - ابىلاي ەسiمi وتە بiر اسەرلi مانگە يە بولعان. جۇرت ابىلاي ءداۋiرiن قازاق قاھارماندىعىنىڭ كەمەلدەنگەن تۇسى دەپ سەزiنەدi. ابىلاي جورىقتارى، باتىرلاردىڭ ەرلiگi تۇرمىستىق-سالتتىق داستانداردىڭ ارقاۋىنا اينالعان".
ابىلاي جونiندە بەلگiلi تاريحشى الەكسەي لەۆشين بىلاي دەپ جازعان:
ء"وزiنiڭ قادiر-قاسيەتiن جاقسى تۇسiنگەن ول - ابىلاي جۇرتتى اقىل-ايلاسىمەن، سابىرلى سالماقتىلىعىمەن، ماڭايىنا توپتاستىرا بiلدi. جاۋىن سۇسىمەن دە، كۇشiمەن دە سەسكەندiرە وتىرىپ، ول ءوز قالاۋىمەن بiرەسە رەسەيدiڭ، بiرەسە قىتايدىڭ بوداندىعىن قابىلداۋعا ءماجبۇر بولعانىمەن، شىن مانiندە، ەشكiمگە دە بويۇسىنباعان تاۋەلسiز باسشى بولدى."
...ءيا، جۇرت ءوزiن-ءوزi تانۋ ءۇشiن دە ەسەيۋi كەرەك ەكەن. ابىلاي تۋرالى اقيقاتتىڭ ەرتە مە، كەش پە جارىق كورەتiنiنە كامiل سەنگەن مۇحتار اۋەزوۆ:
"قازاقتىڭ دەربەس ەل بولۋىنا، ءارi-بەرiدەن سوڭ سول قازاقتىڭ قازاق بولۋىنا، باسى قوسىلىپ ەل بولۋىنا، بiر جەڭنەن قول، بiر جاعادان باس شىعارۋىنا ەرەن ەڭبەك سiڭiرگەن ابىلايدان ارتىق ادام بولماس. جاسىمىز بولسا دا كەلە جاتىر، كەيiنگiلەر تۇسiنە مە، تۇسiنبەي مە، ابىلاي تۋرالى بiر كۇردەلi عىلىمي ەڭبەك جازىلسا ەكەن، ازiرگە باسپاعا باسۋ قيىنعا تۇسەر، بiراق ارنايى ارحيۆتە قالسا دۇرىس بولادى!" - "دەپتi.
ۇلى كەمەڭگەر جازۋشى مۇنان بولەك: "ەڭ باستىسى، ابىلايدىڭ جازبا دەرەكتەرگە، عىلىمي زەرتتەۋلەرگە نەگiزدەلگەن ناقتىلى ءومiربايانىن جاساۋ، ونى قازاقستان تاريحىمەن ۇشتاستىرا بiلۋ!",- دەپ وسيەت قالدىرىپتى.

چاپاي ءابۋتالIپوۆ، كوكشەتاۋ وبلىستىق كەڭەسiنiڭ توراعاسى:
"ابىلاي ءسوز جوق، ءوز زامانىنىڭ وزىق ويلى ازاماتى بولدى. ءوزiنiڭ قاس دۇشپانى - جوڭعار بيلەۋشiسi قالدان تسەرەننiڭ: "ول زامانىنان ءجۇز جىل بۇرىن ەرتە تۋدى. بۇكiل الەمدi بيلەۋ قولىنان كەلەدi",- دەۋi تەگiننەن-تەگiن ايتىلماعان بولار..."
"ابىلاي حان - بۇكiل قازاق جۇرتىنىڭ كوسەمi",- دەدi ءسوزiنiڭ سوڭىندا.

رامازان سۇلەيمەنوۆ، قازاق كسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگi,
قوعامدىق عىلىمدار بولiمشەسiنiڭ اكادەميك-حاتشىسى:
"قازاق حالقىنىڭ تاريحىنا حVIII عاسىر - ابىلاي ءداۋiرi بولىپ ەنگەنi بارشاعا ءمالiم.
"جوڭعار تۇتقىنىندا بولعان جىلداردىڭ ءوزi دە ابىلاي ءۇشiن iز-ءتۇزسiز كەتكەن جوق. ول مۇنداعى حاندىقتىڭ مىقتى جانە وسال جاقتارىن كوردi, ويرات تiلiن ۇيرەنiپ الدى، كوپتەگەن جوڭعار بەكزادالارىمەن تانىستى. ابىلاي تۇتقىندا ءوزiن مەيلiنشە لايىقتى ۇستاي بiلدi.ول تۇتقىندا جۇرسە دە ءوزiنiڭ قادiر-قاسيەتiن جوعالتپاي، جوعارى ۇستاۋى، جاۋلارىن دا ءتانتi ەتەدi. جوڭعار حانى قالدان تسەرەننiڭ ورتا جۇزبەن بەيبiت كەلiسiم جونiندەگi ناق ءوز تۇتقىنى - ابىلايمەن شارت جاساسۋى بۇل ورايدا كوپ جاعدايدى اڭعارتاتىنى ءسوزسiز بولسا كەرەك..."

ماناش قوزىباەۆ، قازاق كسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ
تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، اكادەميك:
"ابىلاي حان!" بۇل ەسiمدi اتاعاندا بارشا قازاق اتاۋلىنىڭ جادىنا بوستاندىق، ەگەمەندi ەل، قازاق حالقى، تۋعان جەر، وتان، ەل بiرلiگi, ەل ىنتىماعى سياقتى قاسيەتتi ۇعىمدار ورالادى. ايبىندى دا ايدىندى، ارۋاقتى ابىلاي بابامىزدىڭ ەسiمi, رۋحى ءوسiپ-ءونۋدiڭ ۇرىعى ەمەس دەپ ەشكiم دە ايتا الماس!
ابىلاي حاننىڭ دانالىعى مەن كورەگەندiگi - وسى بiر دالا دەموكراتياسى مەن حاندىق ديكتاتۋرانى بiر جۇيەگە سالا بiلدi".

جابايحان ءابدiلدين، قازاق كسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتi, اكادەميك:
"...شىن مانiندە، ابىلاي حاننىڭ تۇسىندا قازاق مەملەكەتi - قازاق حاندىعى ءوزiنiڭ iشكi دە، سىرتقى دا ساياساتىن ەشكiمگە جالتاقتاماي دەربەس جۇرگiزدi... بiر عانا مىسال - رەسەي پاتشاسى II ەكاتەرينا ابىلايدى حاندىققا بەكiتۋ، ايتپەسە وعان الدەبiر نۇسقاۋلار بەرۋ ءۇشiن ونى تالاي رەت پەتەربۋرگكە، نە ورىنبورعا ارنايى شاقىرتقانىن بiز قازiر جاقسى بiلەمiز. ابىلاي بولسا، بۇعان سەلت ەتپەگەن ەدi.
"مەنi ءۇش جۇزگە حان قىلىپ حالقىم سايلادى، ەندەشە بۇعان قوسا ايرىقشا بiر كۋالiك الۋدىڭ قاجەتi جوق!"- دەپ، ول ماسەلەنi كەلتەسiنەن قايىردى".

عايرات ساپارعاليەۆ، قازاق كسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ كوررەسپوندەنت- مۇشەسi,
فيلوسوفيا جانە پراۆو ينستيتۋتىنىڭ ءبولiم مەڭگەرۋشiسi:
"ابىلاي - قازاق حالقىنىڭ ومiرiندە ۇزاق ۋاقىت جارقىراپ جانعان جۇلدىزى. ونىڭ جانعان جارىعى مەن ىستىق لەبi, شاپاعاتى حالقىمىزدىڭ جۇرەگiندە ماڭگi-باقي ساقتالاتىنى ءسوزسiز! ساياسي ارەناعا جيىرمادان ەندi اسقاندا شىعىپ، دۇنيەدەن قايتقانعا دەيiن ابىلاي قاتارداعى مەملەكەت قايراتكەرi عانا ەمەس، مارتەبەلi ادامداردىڭ، ودان قالدى پاتشالاردىڭ اۋزىنان تۇسپەگەن ارداگەر تۇلعا بولعانى اقيقات! بۇل عاجاپ تاڭدانارلىق جاعداي! قالاي دا بولسا ولار ابىلاي باسقارعان قازاق حالقىنىڭ تاۋەلسiزدiگiن مويىنداعان، ابىلاي پiكiرiمەن ساناسقان. ونىمەن ەكونوميكالىق قاتىناستارعا تۇسكەن. ابىلاي ولگەننەن كەيiن دە ونى تاۋەلسiز حان بولدى دەپ ەسەپتەگەن. مىسالى شوقان ءۋاليحانوۆتى ناگرادتاۋ تۋرالى وتiنiشiندە رەسەيدiڭ اسكەري مينيسترi, كنياز دولگورۋكوۆ بىلاي دەگەن:
ء"ۋاليحانوۆ ەست پوتوموك پوسلەدنەگو ۆلادەيتەلنوگو حانا ابىلايا".
ۆلاديمير دالدiڭ سوزدiگiندە "ۆلادەيتەل" دەگەن ءسوزدiڭ مىناداي ماعىناسى بار: "دەرجاۆنىي وبلاداتەل، ۆەرحوۆنىي پراۆيتەل، گوسۋدار". بىلايشا ايتقاندا، تاۋەلسiز مەملەكەتتiڭ باسشىسى، بيلەۋشiسi, ءامiرشiسi!
وسىعان بايلانىستى ابىلايدىڭ جەكە باسىنىڭ قاسيەتتەرi تۋرالى بiر-ەكi اۋىز ءسوز ايتۋ قاجەت سياقتى. ونسىز ابىلايدىڭ ساياساتىن، iس-ارەكەتiن ءتۇسiنۋ مۇمكiن ەمەس. ابىلاي تۋرالى بiراز ايتىلدى. دەگەنمەن دە ابىلايعا ساياسي مiنەزدەمە بەرۋ ءۇشiن كەيبiر جاعدايلاردى قايتالاۋعا تۋرا كەلەدi.
بiرiنشi - ابىلاي وجەت، ەرجۇرەك، ەشنارسەدەن سەسكەنبەيتiن، تايسالمايتىن تۇلعا بولعان. سوعىستا بولسىن، تۇتقىندا بولسىن، ەلدi بيلەپ، ەل اراسىندا ءجۇرسiن، ابىلاي ايتقانىنان قايتپاعان. الدىنا قويعان ماقساتىنا جەتپەي تىنباعان. مۇنى دالەلدەيتiن كوپتەگەن تاريحي دەرەكتەر بار. ول حالىقتىڭ جادىندا دا ساقتالعان.
ەكiنشi - ابىلاي وتكiر ويلى، تەرەڭ بiلiمدi, شەشەن ادام بولعانى ايتىلادى. تۇرiك حالىقتارىنىڭ تiلiن ايتپاعاندا، ابىلاي پارسى، قىتاي، ورىس تiلدەرiن جەتiك مەڭگەرگەن.
جوڭعاريادا تۇتقىندا بولعاندا ابىلاي موڭعول تiلiن دە جەتiك ۇيرەنiپ، وقىپ، جازا بiلگەن. بiرiنشi كەزدەسكەندە-اق ابىلاي ۇمىتىلمايتىن، تاڭعاجايىپ اسەر قالدىرىپ وتىرعان.
كنياز ۋرۋسوۆ ابىلايدىڭ وسى قاسيەتiن ەسكە الىپ، بىلاي دەيدi: "حاننان گورi ابىلاي بارلىق اڭگiمەگە ارالاسىپ، جاۋاپتى لەزدە جانە ورىندى قايتارىپ وتىردى". قىسقاسى، ابىلاي قازاقتىڭ زاڭدارىن، قازاق قوعامىنىڭ ساياسي جۇيەسiن، ونىڭ داستۇرلەرiن، وتە تەرەڭ بiلگەن جانە ولاردى مەملەكەتتiڭ تاۋەلسiزدiگiن ساقتاۋعا، قوعامدىق ءتارتiپتi نىعايتۋعا قولدانا الاتىن ەل باسشىسى بولعان..."

شوتا ءۋاليحانوۆ، سول جىلداردا م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ ءبولiم مەڭگەرۋشiسi,جازۋشى، "تاۋەلسiزدiك" مونۋمەنتiنiڭ اۆتورى،حان ابىلايدىڭ تiكەلەي ۇرپاعى:
"كوزi تiرiسiندە-اق اتى اڭىزعا اينالىپ، شۋاقتى كۇن مەن بوراندى اۋمالى-توكپەلi زامان اعىمىنا قاراماي ءۇش عاسىر بويى ەلدiكتiڭ، ەرلiكتiڭ، تاۋەلسiزدiكتiڭ، اۋىزبiرلiكتiڭ تۋىنداي بولىپ، حالىقتىڭ سانا-سەزiمiنە ۇيالادى. رازى بولعان قازاق حالقى ونى كوپ جىلدار بويى جۇرەگiندە ساقتادى! تۇلعاسىنا كولەڭكە تۇسiرمەدi. ەندi مiنە، ابىلاي ورتامىزدا! تورiمiزدە تۇر! اسسالاۋماعالايكۋم، مەيiربان بابا!"

ۆلاديمير مويسەەۆ، ۇيعىرتانۋ ينستيتۋتىنداعى قازاقستاننىڭ ورتالىق ازيا ەلدەرiمەن بايلانىس ءبولiمiنiڭ مەڭگەرۋشiسi, تاريح عىلىمىنىڭ دوكتورى:
"قىرقىنشى جىلداردىڭ ورتا شەنiنەن بىلاي قاراي ورتالىق جانە ورتا ازياداعى جاعداي قازاق حاندىعىنىڭ پايداسىنا شەشiلە باستايدى. مۇندا دا ابىلايدىڭ دانا ساياساتى ۇلكەن ءرول اتقارادى.
جوڭعاريانىڭ وزiندەگi وقيعالاردىڭ بارعان سايىن شيەلەنە ءتۇسۋi جاعدايىندا ابىلاي ولاردىڭ iسiنە بەلسەنە ارالاسىپ، باتىس-موڭعول فەودالدارى اراسىنداعى الاۋىزدىقتاردى پايدالانىپ، ءتۇپتiڭ-تۇبiندە ءوزiنiڭ جاقتاسى داۆاتسي كنيازدi جوڭعار تاعىنا وتىرعىزۋعا قول جەتكiزەدi. ءسويتiپ جوڭعارياداعى الاساپىراندى ءساتتi, ۇتىمدى پايدالانىپ، ورتا جانە
ۇلى ءجۇز قازاقتارى ويراتتاردى جەتiسۋ مەن شىعىس قازاقستاننان بiرتە-بiرتە ىعىستىرا باستايدى.
ءسوز جوق، وسىنىڭ ءبارi عۇلاما باسشى، سان قىرلى ساياساتكەر، ابىلايحاننىڭ ءوز حالقى الدىنداعى باعا جەتپەس ۇلانعايىر ەڭبەگiن، ونىڭ تاڭعاجايىپ تۇلعاسىن ايشىقتاي تۇسپەك!"

قادiرجان ءابۋوۆ، ش.ءۋاليحانوۆ اتىنداعى كوكشەتاۋ پەداگوگيكا ينستيتۋتىنىڭ دوتسەنتi:
"تاريحي تۇلعالاردى بiر-بiرiمەن تەڭدەستiرە سالىستىرۋعا بولمايدى. ايتكەنمەن، رەسەي ءۇشiن پەتر بiرiنشi, گەرمانيا ءۇشiن بيسمارك قانداي قىزمەت اتقارسا، قازاقستان ءۇشiن ابىلاي حاننىڭ ەڭبەگi ولاردان كەم ەمەس!"

نارباي ىبىراەۆ، ش. ءۋاليحانوۆ اتىنداعى كوكشەتاۋ پەداگوگيكا ينستيتۋتىنىڭ دوتسەنتi,
فيلولوگيا عىلىمىنىڭ كانديداتى:
"تاريحي جىردا ەجەلدەن بەلگiلi قورقىت پەن ءباياندۇر حان، ۇلىق پەن شىڭعىس، سىپىرا مەن توقتامىس حان، اسان مەن جانiبەك حان، جيەنبەت پەن ەسiم حان، اقىرى جاڭاعى ايتىلعان ايتۋلى جىراۋلارمەن (بۇقار، ۇمبەتەي، شال) ابىلاي حانعا دەيiن ۇلاسقان ساباقتاستىق بار".

... ءيا، حان ابىلاي تۋرالى ايتىلعان سوزدەردi, ويلاردى، پiكiرلەردi, جىر-تولعاۋلارداعى جاقسى سوزدەردi, ءوز زامانداستارىنىڭ ايتقانىن بiر جەرگە جيناقتاساق بiرنەشە توم كiتاپ بولارى انىق. بiزدiڭ بۇل جاريالاپ جاتقانىمىز، وسىدان جيىرما جىل بۇرىن كوكشەتاۋدا ۇلىق تويدا، حان ابىلايدىڭ 280 جىلدىعىندا جۇرتقا جاريا بولعان سوزدەر.
وسىعان سۇيەنە وتىرىپ، 1991 جىلى حان ابىلايدىڭ 280 جىلدىعى وتكiزiلسە، ال بيىلعى 2011 جىلى 300 جىلدىعى اتاۋسىز قالماس دەپ تۇرمىز.
جالپى ابىلاي تۋرالى ەڭ العاشقى دەرەكتi ءماشھۇر ءجۇسiپ-كوپەەۆ "كومەكەي اۋليە" اتاندىرعان بۇقار جىراۋ بەرەدi. ول بەلگiلi زەرتتەۋشi-عالىم قايىم مۇقامەدحانوۆتىڭ "بۇقار جىراۋ" اتتى ماقالاسىندا كورسەتكەندەي 1685 جىلدارى بۇقار قالاسىنىڭ ماڭىنداعى ەلiباي دەگەن جەردە دۇنيەگە كەلدi, بۇقارادا مەدرەسەدە وقىدى دەپ كۋالiك بەرەدi. سول ايماقتا سابيلiك شاعى وتكەن حان ابىلايمەن جاقىن ءجۇرۋiنiڭ بiر سەبەبi وسىلار بولۋى دا مۇمكiن.
مiنە، وسى بۇقاردىڭ ابىلايعا قاراتا: "سەن ون بiر جاسىڭدا ... "دەپ باستالاتىن تولعاۋى بار. سوعان سۇيەنسەك، بۇل تاريحتىڭ 1722 جىلى بولادى. بۇل ءالi "اقتابان شۇبىرىندىعا ... " دەيiنگi بەيبiت زامان بولاتىن. دەمەك ءابiلمانسۇر ءدال وسى 1722 جىلى، 11 جاسىندا "ابiلمامبەت حاندارعا، قىزمەتشi بوپ تۇرعانى" شىندىققا سايادى.
وسىعان يلانساق، ءابiلمانسۇر مەن وراز قىزمەتشiسi ەكەۋi ۇرگەنiشتەن ەش جەرگە ايالداماستان، ۇلكەن شاھار تۇركiستانعا كەلگەنi مالiمدەنەدi. جامبىل ارتىقباەۆتىڭ "ابىلايدىڭ اسىندا شاپپاعاندا ..." اتتى ماقالاسىندا كورسەتiلگەن دەرەكتەر ويعا قونىڭقىرامايدى ("جاس قازاق" گازەت، №16, 29 ءساۋiر، 2011 جىل). وندا ول حان ابىلايدى ەكi جىلعا جاسارتىپ، 1713 ج. دۇنيەگە كەلدi دەپ كورسەتەدi.
بۇلاي بولعان كۇندە 1713 جىلى دۇنيەگە كەلگەن ءابiلمانسۇر تۇركiستاندا 11 جاسىندا، ياعني 1725 جىلى "ابiلمامبەت حاندارعا، قىزمەتشi بوپ تۇرا المايدى ... " ول ۋاقتا " اقتابان" باستالىپ، تۇركiستان ايماعىن، تiپتi تاشكەنتتi دە قالماقتار باسىپ قالعان بولاتىن.
ەكiنشiدەن، "سابالاق" بالا تولە بيگە دە بارا المايدى. ويتكەنi تولە بي بابامىز، مۇحامەدجان تىنىشباەۆتىڭ زەرتتەۋiندە، ءدال سول كەزەڭدە "سامارقان، بۇقارا ماڭىندا بولاتىن".
دەمەك ابiلمانسۇرگە تەك بiر-اق جول- "قاراتاۋدىڭ باسىنان كوش كەلەدi" دەگەندەي، سول قايعى-قاسiرەت ارقالاعان "كوشپەن"بiرگە iلەسiپ باراتىن، ارقانىڭ ءتوسi عانا قالادى. ومiردە دە سولاي، ول بiراز جىل داۋلەتكەلدi دەگەننiڭ جىلقىسىن باعادى. بۇل حالىق داستاندارىندا تولىق كورiنiس تاپقانى بەلگiلi جايت.
قالماقتاردىڭ بەتi 1728-29 جىلدارى قايتا باستايدى. "بۇلانتى", "قالماققىرىلعان" شايقاستارى وتەدi. الدا - "اڭىراقاي". ارينە مۇنداي، اڭىراقاي" سياقتى شايقاس بiر كۇندە بولا سالمايدى. شابۋىل باسى 1729 جىلى باستالىپ، جاۋدى جەتiسۋ جەرiنەن، ارقادان، قاراتاۋدان ۇلكەن "شەڭبەرمەن" سىرا، قورشالاي وتىرىپ، اقتىق ارپالىس بالقاش كولiنiڭ ماڭىندا بولعانى، سول كەزدەرi بولات حان شەيiت بولىپ، جەڭiستi جول ودان ءارمان جالعاسپاي قالعانى كوزگە ۇرادى ...
جالپى حان ابىلايدىڭ عۇمىرناماسىندا ەكi قاسيەتتi داتا بار. بiرi - جيىرما جاس، ەكiنشiسi- جيىرما بەس جاس.
ونىڭ بiرiنشiسiندە "قانجىعاڭا باس بايلاپ، "ابىلايلاپ" ايعايلاپ" دەيتiن ۇلى وقيعا بولادى. (1731 ج. )
ەكiنشiسiندە - اتىعاي-قاراۋىلعا سۇلتان بولادى. (1736 ج. )
1939 جىلى ابiلمامبەتپەن بiرگە بودان بولۋعا انت بەرەدi.
1940 جىلى قىتايمەن بەيبiت كەلiسiم جاساعان جوڭعارلاردىڭ (يامىشەۆ قامالىنىڭ كومەندانتىنىڭ حابارلاۋىندا نويان سىپتان) قالىڭ قولى قازاقتاردى باسىپ قالىپ، ابىلاي تۇتقىنعا تۇسەدi.
1942 جىلى قاراشا ايىندا ورىنبور كوميسسياسىنىڭ باستىعى ي.ي. نەپليۋەۆتiڭ جازۋىندا ابiلمامبەت ءوزiنiڭ ەن كەنجە ۇلى ابiلفەيiزدi جوڭعار بيلەۋشiسiنە "كەپiلدiككە" اتتاندىرادى. "ول ۇلىن امانات ءۇشiن ەمەس، باۋىرى ابىلايمەن كەزدەسiپ، ونىڭ باسىن اراشالاۋ ءۇشiن ... " جiبەرگەنiن حابارلايدى.
1743 جىلعى ماۋسىمداعى قۇجاتتان: "ابىلاي سۇلتان جوڭعار بيلەۋشiسiنەن كوپ ولجامەن ورالدى، ياعني ءوز يەلiگiنە تاشكەنت، تۇركiستان قالالارىن جانە باسقالاردى ەنشiلەدi"( 9 ناۋرىز 1745 جىل. سەمەي بەكiنiسiندەگi قازاق ساۋداگەرلەرiنiڭ قازاق بيلەۋشiلەرi مەن فەودالدارى اراسىنداعى ءوزارا قارىم-قاتىناستارى تۋرالى حابارىنان.)
"...قىرعىز-قايساق بيلەۋشiلەرiنiڭ بiرازى بۇقارا ماڭىندا تۇرادى. ال سول جەرگە جاقىن ورنالاسقان جوڭعار قالماقتارى ولارمەن جيi كەزدەسەدi. تiپتi ولارمەن الىستا تۇراتىن قالماقتار دا ارالاسادى. بۇرىن بۇلار بiر-بiرiمەن سيىسپاي، قاقتىعىسىپ، بiرiن-بiرi تۇتقىنعا الىپ جاتاتىن. قازiر ولاردىڭ اراسىندا شاپقىنشىلىق تا، باس ارازدىق تا بايقالمايدى.
بەس جىل بۇرىن قالماق سىپتان اسكەرiمەن قىرعىز-قايساقتارعا بارىپ، ولاردىڭ بيلەۋشiسi ابىلاي سۇلتاندى كوپ ادامىمەن قولعا تۇسiرگەن بولاتىن.
ەكi جىلدان كەيiن ونى تۇتقىنداعى كوپ ادامدارىمەن ەلiنە قايتارىپ، بەيبiت قارىم-قاتىناس ورناتۋى ءۇشiن قالماقتاردان دا ادامدار قوسىپ بەرگەن. سودان بەرi وسى كەزگە دەيiن قالماقتارمەن بەيبiتشiلiك ورناعان. ولار دالادان اڭ اۋلاسا دا بiرلەسiپ باراتىن بولدى.
سول سوعىستان بەرi وزدەرi تۇتقىنعا تۇسكەندەرiن بiر-بiرiمەن الماستىردى. مىسالى-ەرەسەكتەر ءۇشiن ەرەسەك ادامدارىن، قارتتارى مەن بالالارى ءۇشiن ورنىنا مiنەر ات، ساۋىت-سايمان بەرەدi. قازiر ولار قالدان تسەرەن قالماقتارىمەن سىيلاستىق ورناتىپ، بiر-بiرiنە كەلiپ-كەتiپ تۇرادى..."
بۇل جولداردى ۇزارتىپ ادەيi بەرiپ وتىرمىز. سەبەبi قالماق پەن قازاق اراسى، قارىم-قاتىناس تۇرلەرi وتە كۇردەلi بولىپتى. سونىڭ مىسالىنداي ابىلايدىڭ ارقاسىندا 1742 جىلدان قالماق پەن قازاق اراسى تىنشىعان. تiپتi بiر-بiرiمەن اتىسىپ-شابىسىپ جۇرگەندەر "اڭ اۋلاۋعا بiرگە باراتىن" جاعدايعا جەتكەن...
وسىنىڭ ءوزi-اق حان ابىلايدىڭ عۇمىرناماسىندا "اقتاڭداقتاردىڭ" اسا مولدىعىن بايقاتادى. تەك بiرiن عانا ايتايىق، ءوز تۇتقىنىندا وتىرعان ابىلاي سۇلتانعا قالدان تسەرەن ءوز قولىمەن قوسقان توپىش سۇلۋدان ەڭ تاڭداۋلى، قازاقتىڭ تاۋەلسiزدiگi ءۇشiن شايقاسقان قىرعيپەرەن ۇلدار دۇنيەگە كەلگەن. "جەزدەسi" رەتiندە، ارينە ساياسي مۇددە دە بار، قالماق ءامiرسانانى قورعادى. سول سەبەپتi حان ابىلايدىڭ اقيقاتىن اسىقپاي-اپتىقپاي زەرتتەگەن، زەردەلەگەن دۇرىس بولادى.
ەندi بiزگە ۇلى جاراتىلىستان قالعان كوپتەگەن ايشىقتى امانات بار. كەيدە مۇنى "فەنومەندiك" كورiنiس دەۋگە كەلەدi.
ابىلايدىڭ ەڭ ۇلى قاسيەتi سول، ول اينالاسىنا اقىلمانداردى، كوزسiز باتىرلاردى، الماس تiلدi اقىن-جىراۋلاردى جيناعان.
حان ابىلايدى كوپتەگەن زەرتتەۋشiلەر "48 جىل حان بولعان" دەۋدەن جالىقپايدى. دۇرىسى - 50 جىل. 1731 جىلى "سۇلتان" بولعان، 1736 جىلى "كiشi حان" - 1771 جىلى "ۇلى حان" سايلانعان. 1769 جىلى تۇركiستان ورداسىنا ورالعان. 1781 جىلى وپات بولعان ... ال "48 جىل حان بولعانى"- كوكشەتاۋدا. بۇعان تۇركiستانعا بiرجولاتا قونىس اۋدارعان عۇمىرىنىڭ سوڭعى ەكi جىلىن قوسۋ كەرەك...
ابىلاي فەنومەنiنە جاتاتىن قاسيەتتەردiڭ بiرقاتارى سوعىس ونەرiنە بايلانىستى. ونىڭ جورىق جولىنداعى تiگiلەتiن قوسى "ابىلايشا" دەپ اتالعان. بۇنى "باتىر بايان" سياقتى ۇلى داستاندى تۋعىزعان تۇركi الەمiنiڭ ۇلى جىرشىسى ماعجان جۇماباەۆ "تابالدىرىق" ("القا") دەپ اتالاتىن ەڭبەگiندە اتاپ كورسەتەدi.
بiردە ابىلاي باستاعان جورىقشىلار جاۋدان جەڭiلiپ، شەگiنۋگە، جان ساقتاۋعا ءماجبۇر بولىپتى. كەشكiلiك وتتىڭ باسىندا وتىرعاندا ابىلاي جىرشىنى شاقىرىپ الىپ، ەندi ەلگە وسى وقيعانى قالاي ايتاسىڭ دەگەندە: "حان ابىلاي قاشقان جوق، ەڭكەيە بەرە جىلىستى" دەي سالمايمىز با دەگەندi ەستiپ، ريزا بولعان ەكەن.
ابىلاي ومiرiندە "حان قالپاق" دەپ اتالاتىن تاعىلىم بار. بiر تويدا "iشپەي ماس، جەمەي توق" بولعاندار، بايقاماعانسىپ، حان ابىلايدىڭ حان قالپاعىن قاعىپ تۇسiرەدi. ونى iستەۋدەگi ويلارى، قايتەر ەكەن، ەڭكەيiپ الار ما ەكەن دەگەندiك ەدi ... ابىلاي بولسا دا "حان قالپاققا" قايىرىلمايدى. بiراق ەرتەسiنە-اق ارقادان تۇركiستانعا قونىس اۋدارۋعا شەشiم قىلادى. بۇنى ءماشھۇر ءجۇسiپ كوپەەۆ جازىپ قالدىرعان.
بۇنداي "تەكتiلiكتi" بالا جاسىندا بiرەۋ بايقاپ، تولە بي اتامىزعا جەتكiزەدi. "قارا جەرگە وتىرا كەتپەيدi, شەكپەنiن ءتورت بۇكتەپ، وزiنە "تاق" جاساپ الادى" دەيدi الگi ادام.
ۇلى بي الگi ايتقانعا سەنiڭكiرەمەيدi. سوندا ءوز بايبiشەسi: "باسقانى قويشى، سول جىلقىشىڭ سالەم بەرiپ كiرiپ كەلگەندە، ءوزiڭ ورنىڭنان قالاي جىلجىپ كەتكەنiڭدi بiلمەيسiڭ عوي!"- دەيدi. تولە بي: "ول مۇمكiن ەمەس!"- دەيدi. سودان بايبiشەسi بالانى بiر كۇندەرi شاقىرتادى دا، بايقاتپاي بيدiڭ شاپانىن جەردەگi كورپەشەگە تەبەن ينەمەن شانشىپ قويادى. ايتقانداي-اق بالا "اسسالاۋماعالايكوم!" دەپ iشكە سالەم بەرiپ كiرiپ كەلگەندە، كورپەشە دە بiرگە كوتەرiلiپ، قوپسىپ كەتكەن ەكەن دەيدi.
حان ابىلايدا ۇلى ارۋاق بولعانىن زامانداستارىنىڭ ءبارi ايتىپ وتكەن. مىسالى شارىشپەن جيىرما جاسىندا جەكپە-جەككە شىققاندا، شارىشتىڭ سول شايقاسىن باقىلاپ، بايقاپ تۇرعان ۇزەڭگiلەس جولداستارى : "اناۋ شارىشقا ۇمتىلعاندا، ەكi يىعىندا ەكi قىران بۇركiت قاناتتارى دالپىلداپ كەلە جاتقانداي بولدى. سودان با شارىشتى قارا باستى عوي!"- دەسكەن ەكەن...
كەي ادامدار، ءابiلمانسۇر - "سابالاقتىڭ" ۇلى حان بولاتىنىن الدەكiمدەر ءاۋ باستان-اق بiلگەن ەكەن، جاسىرىپ-جاۋىپ ءجۇرiپتi - دەپ اڭىز قىلادى. بiزدiڭشە، بۇل قيسىنعا كەلمەيدi. سەبەبi ول ء"دال جيىرما جاسىنا دەيiن" "قۇل"ەسەبiندە بولعانى انىق. ول قالماقتارعا اتتانعان قوسىنعا جاي جاۋىنگەر رەتiندە قاتىسقان.
تاعى بiر ەستە بولاتىن نارسە، ءابiلمانسۇر قاتىسقان شايقاستىڭ ويدا-جوقتا بولعاندىعى. سەبەبi سول ۋاقىتتىڭ زاڭى بويىنشا، جاي جاۋىنگەردiڭ قولباسشىعا قارسى ۇمتىلۋى مۇمكiن بولماعان.
قازاق، قىرعىز، قاراقالپاق، ياكۋت، باشقۇرت، التاي، وزبەك ت. ب. ەپوستارىنداعى باتىرلار بەينەسiن اشۋدى ماقسات تۇتقان ر. س. ليپەتس ءوزiنiڭ ەڭبەگiندە باتىرلاردىڭ جەكپە-جەگi كەزەڭ-كەزەڭمەن وتەتiنiن جازادى. الدىمەن ساداقتان اتىسادى، ودان كەيiن الىستان شاۋىپ كەلiپ نايزا تۇيرەپ، اتتان جۇلىپ تۇسiرۋگە تىرىسادى، سوڭىنان قىلىش سەرمەسەدi. بويلارىنداعى بارلىق قارۋ-جاراقتارى كۇيرەپ، سىنىپ iسكە جارامسىز بولىپ قالعان سوڭ قويان-قولتىق ۇرىسقا كiرiسەدi.
مۇنى قابانباي باتىر مەن ارقاۋىل باتىر اراسىنداعى جەكپە-جەكتەن بiلۋگە بولادى. ۇرىس الدىندا قالماق باتىرى: "مەنiڭ اتىم ارقاۋىل، بiلمەدiم دەپ قالىپ جۇرمە" دەپ ءوزiن تانىستىرىپ كەتەدi. ارينە، ولار ەگەردە جەڭiسكە جەتiپ جاتسا، اتاعى جەر جارىپ، قىرىق رۋلى ەلگە تاراپ جاتاتىن.
جەكپە-جەك الدىندا باتىرلار بiر-بiرiنەن "اتىسپاق كەرەك پە، شابىسپاق كەرەك پە" سۇرايتىن ءداستۇر قالىپتاسقان. بۇل ولاردىڭ بەس قارۋىن تۇگەل ەركiن مەڭگەرiپ، قارسىلاسىنا تاڭداۋ بەرگەنi. بۇعان قوسا، باتىرلار جاسى ۇلكەن، جولى ۇلكەندەرiنە دە جول رەتiندە بiرiنشi كەزەك بەرەتiن.
حان ابىلاي، شىن مانiسiندە "ۇلتتىڭ اكەسi" بولدى، سول سەبەپتەن دە بۇقار، ۇمبەتەي جىراۋلار بوگەنباي باتىردىڭ ءولiمiن ەڭ اۋەلi سوعان ەستiرتتi.
ول حالىق ءۇشiن قابىرعاسى قايىسقان تۇعىرلى تۇلعا. قىرعىز جورىعىندا ولاردىڭ قازاق باتىرلارىنىڭ باستارىنان شىممەن ارالاستىرىپ تۇرعىزعان "كەلدiمۇنارانى" كورگەندە، اتىنان اۋناپ ءتۇسiپ، موينىنا كiسەسiن سالىپ، ەڭiرەپ جىلاعانىن كورگەندەر بار.
"سەن ەسiمحاننىڭ تۇستiگiنە دە جارامايسىڭ!" دەپ بۇقار جىراۋ "كەمiتكەندە" كۇلگەن دە قويعان كورiنەدi.
جورىققا اتتاناردا پالەنباي اسكەردi يiرiپ قويىپ، باتىر باياندى كۇتiپ جاتۋىن نە دەۋگە بولادى؟!
بiر كۇنi بۇقار جىراۋدان: "اسان قايعى بابامىز، "قاراعاي باسىن شورتان شالار" دەگەنi نە ءسوز دەپ سۇراپتى دەيدi. ءيا، وسى بiر سۇراقتىڭ وزiنەن-اق حان ابىلايدىڭ ويشىلدىعىن، تەرەڭدiگiن، بولاشاققا الاڭداۋىن كورەمiز.
دوستىققا، جولداستىققا بەرiك بولىپتى. الەكساندر ماكەدونسكي بالا جاستان سەرiگi كليتتi نايزاعا شانىشسا، شىڭعىس حان جان جولداسى جامۇقانى وگiزدiڭ تەرiسiنە وراپ تۇنشىقتىرىپ ولتiرگەن، ال ءامiر تەمiر دوسى، ايەلiنiڭ تۋعان اعاسى حۇسەيiندi قىلىشقا بايلاسا، حان ابىلاي جانىنا ەرگەندەردiڭ بارiنە جان جىلۋىن قۇيۋمەن بولعان.
حان ابىلاي داۋلەسكەر كۇيشi بولعانىن كوپ ادام بiلە بەرمەيدi. ونىڭ ونشاقتى شىعارماسى بار، "شاڭدى جورىق" دەيتiن كۇيiن قۇمكەنت شاھارىندا تۇراتىن، 90-نىڭ تورiنە شىققان، كەنەسارىنىڭ قاراشاڭىراعىن الىپ قالعان فايزوللا ءۇرمiزوۆ دەيتiن قارت ءالi كۇنگە دەيiن تارتادى..
بايازيت انكارا شايقاسىندا ءامiر تەمiردiڭ قولىنا ءتۇسiپ، كور كوكiرەگiن جەڭە الماي، "مەنi تەزiرەك شاپتىرىپ تاستا!" دەپ تەرiس قاراپ جاتىپ السا، قالدان تسەرەننiڭ تۇتقىنى بولعان ابىلاي ونىمەن ءوزiن تەڭ ۇستاعانىن كورگەندە اينالا جۇرت قاتتى تاڭىرقاعان. ابىلايدىڭ اقىل-پاراساتىنىڭ "تۇتقىنىنا" قايتا قالدان تسەرەننiڭ ءوزi قالاي ءتۇسiپ قالعانىن بايقاماعان. "شارىشتى نەگە ءولتiردiڭ؟"- دەپ سۇراعاندا، ونىڭ قولىندا قارۋ بولدى، مەنiڭ دە قولىمدا قارۋ بولدى، سەرۋمiن (شارىشتى قازاق سەرۋ دەيدi) دەپ ول ايتپادى، نە دە بولسا بiر اللاعا ايان، ءدال سول كۇنi ءدام-تۇزى تاۋسىلعان بولار ... - دەپ جاۋاپ بەرiپتi.
ءتاڭiرiم وعان 300 جىلعا سوزىلعان قازاق-قالماق قىرعىنىن جiبەك جiپتەي تۇيiندەۋدi تاپسىرىپتى. جارتى الەمدi جاۋلاعان كورشiمiزدiڭ جۇتقىنشاعىنا جۇتىلىپ كەتپەيتiندەي ەتiپ ەرەسەن اسىل رۋح قالدىرىپتى.
بiر ۇرپاعى - كەنەسارى قامالاعان قالىڭ جاۋعا دەس بەرمەي ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسىن 10 جىلعا سوزدى، ەكiنشi ۇرپاعى شوقان ءۋاليحانوۆ-قازاق عىلىمىنىڭ جارىق جۇلدىزىنا اينالدى، تاعى بiر ۇلاعاتتى ۇرپاعى - شوتا ءۋاليحانوۆ - "تاۋەلسiزدiك" تۇعىرىن ارۋ قالا الماتىعا ورناتتى.
عۇلاما تاريحشى ۆ. ۆ. بارتولد ءوزiنiڭ "يستوريا تۋرەتسكو-مونگولسكوگو نارودا" دەگەن ەڭبەگiندە "سامىم موگۋششەستۆەننىم يز حانوۆ حۋIII ۆ. بىل حان سرەدنەي وردى ابلاي (1771-1781", - دەپ تۇيiندەدi. (بارتولد ۆ.ۆ. رابوتى پو يستوري ي فيلولوگي تيۋركسكيح ي مونگولسكيح نارودوۆ. م. 1968, س. ت. ۋ. ستر. 224)
حان ابىلايدىڭ قالاي قايتىس بولعانىن قازاقتىڭ ۇلى پەرزەنتتەرiنiڭ بiرi مiرجاقىپ دۋلاتوۆ ەگجەي-تەگجەيلi جازعان. 1781 جىلى سامارقاننان شىعىپ، جولاي تاشكەنتكە توقتاپ، تۇركiستانعا باعىت ۇستانعان مەزەتتە ارىس وزەنiنiڭ جاعاسىندا كەنەتتەن قايتىس بولعان. جانىندا وتىرىپ بۇقار جىراۋ ايتتى دەيتiن جىر ۇزiگi ساقتالعان ... 1405 جىلى ءدال وسى ماڭنان، وتىراردان سوناۋ سامارقانعا ءامiر تەمiردiڭ سۇيەگiن ۇلكەن استاۋ جاساتىپ، iشiنە بال تولتىرىپ، سوعان باتىرعان كۇيi الىپ بارسا، ال قازاقتار جارتى عاسىر ات ۇستiندە جۇرگەن ءباھادۇر حاندى كونە تۇركiلەردiڭ جاۋىنگەرلiك ۇردiسiمەن تۇركiستانعا بiر-بiرiنە ايقاستىرىلعان شاشاقتى نايزانىڭ ۇستiنە جاتقىزىپ، كەزەكتەسە كوتەرگەن كۇيi جەتكiزiپ، اۋليەنiڭ جاتقان جەرiنە جەرلەگەن ... جىل وتكەن سوڭ ءۇش ءجۇزدiڭ بالاسى جيىلىپ، ارقادا، كوكشەتاۋدا اسىن بەرگەن. وزا شاپقان قىرىق اتقا دەيiن بايگە بەرiلگەندiكتەن "ابىلايدىڭ اسىندا شاپپاعاندا، اتاڭنىڭ باسىندا شاباسىڭ با؟" دەگەن قاناتتى ءسوز قالعان ...
"ورىندالماعان ءۇش ارمانىم قالىپ بارادى، بiرiنشiسi - جاۋمەن جاعالاسۋمەن جۇرگەندە ەلدi وتىرىقشىلدىققا ۇيرەتە المادىم، ەكiنشiسi - قالا سالا المادىم، ءۇشiنشiسi - ەگiن ەگiپ، حالقىما جەر ەمشەگiن ەمدiرە المادىم", - دەپتi ءجانتاسiلiم ەتەردە.
بوداندىقتىڭ تۇڭعيىق تەرەڭiنە قانشاما عاسىر شىم باتساق تا، تاۋەلسiزدiككە دەيiن جەتەتiندەي ەتiپ كەۋدەمiزدi كەرە جۇپار اۋا جۇتقىزعان، نەسiبە بولارلىقتاي iنجۋ-مارجان سۇزدiرگەن، تiرشiلiك اتتى كوك تولقىنداردى كوكتەي وتۋگە ىقپال جاساعان، ارمان مەن ءۇمiت سەلدiرەگەندە ساۋلەسi تيگەن، ەلدiك پەن ەرلiك قاسيەتتەردi ىنتىماق، بەرەكە، بiرلiكتi ىستىق قانعا ارالاستىرىپ جiبەرگەن ۇلى جاراتىلىس - حان ابىلاي ارۋاعى بiزبەن بiرگە ءۇش عاسىر بiرگە ءومiر ءسۇرiپ كەلەدi. ول باردا قازاق دەيتiن حالىقتىڭ جان دۇنيەسi جەتiمسiرەمەي، قايتا العا ارشىنداي ۇمتىلا بەرەتiندiگiنە ەش كۇمانiمiز جوق...

جارىلقاسىن بورانباي

04.08.2011.

http://www.turkystan.kz/page.php?page_id=31&id=6457