ستاتيستيكالىق دەرەكتەرگە كوز جۇگىرتسەك، جەر شارىنداعى ەر ادامداردىڭ سانى ايەلدەردەن 8 پايىزعا تومەن. الايدا الەم دەموگرافتارى «جەر بەتىندە ايەلدەر سانى ازايۋى مۇمكىن» دەپ بايبالام سالۋدا» دەپ حابارلايدى امەريكالىق Fox News تەلەارناسى. مامانداردىڭ بۇل پايىمداۋلارى نەگىزسىز ەمەس. الداعى 10-20 جىلدا نازىك جاندىلاردىڭ ساندىق كورسەتكىشى كۇرت تومەندەۋى مۇمكىن. بۇعان كەي مەملەكەتتەردە سابيلەرگە، ونىڭ ىشىندە قىز بالالارعا تۇسىك جاساتۋ ءجيى ورىن الۋى سەبەپ بولىپ وتىر. سوڭعى جىلدارى قوعامدا «جىنىستىق سەلەكتسيا» دەگەن تۇسىنىك قالىپتاستى. بۇل - دۇنيەگە كەلەر ءسابيدىڭ جىنىسىن الدىن الا انىقتاۋ دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.

ستاتيستيكالىق دەرەكتەرگە كوز جۇگىرتسەك، جەر شارىنداعى ەر ادامداردىڭ سانى ايەلدەردەن 8 پايىزعا تومەن. الايدا الەم دەموگرافتارى «جەر بەتىندە ايەلدەر سانى ازايۋى مۇمكىن» دەپ بايبالام سالۋدا» دەپ حابارلايدى امەريكالىق Fox News تەلەارناسى. مامانداردىڭ بۇل پايىمداۋلارى نەگىزسىز ەمەس. الداعى 10-20 جىلدا نازىك جاندىلاردىڭ ساندىق كورسەتكىشى كۇرت تومەندەۋى مۇمكىن. بۇعان كەي مەملەكەتتەردە سابيلەرگە، ونىڭ ىشىندە قىز بالالارعا تۇسىك جاساتۋ ءجيى ورىن الۋى سەبەپ بولىپ وتىر. سوڭعى جىلدارى قوعامدا «جىنىستىق سەلەكتسيا» دەگەن تۇسىنىك قالىپتاستى. بۇل - دۇنيەگە كەلەر ءسابيدىڭ جىنىسىن الدىن الا انىقتاۋ دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
جاتىرداعى بالا قىز بولسا، وعان جاساندى تۇسىك جاسالادى. جالپى، مۇنداي قۇبىلىس قىتاي، ءۇندىستان، ارمەنيا جانە گرۋزيا سياقتى مەملەكەتتەردە كەڭىنەن تارالعان. كورسەتكىشتەرگە سۇيەنسەك، قىتايدا 100 قىزعا - 121 ۇل، ال ءۇندىستاندا 100 قىزعا - 112 ۇلدان تۋىلاتىن كورىنەدى. كوپتەگەن جانۇيالاردا ۇلدىڭ ورنى ەرەكشە ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. دۇنيەگە ۇل بالا اكەلىپ، وتباسىن قۋانتقىسى كەلەتىن نازىك جاندىلار دا جەتەرلىك. قازىردىڭ وزىندە ازيا ەلدەرى بويىنشا 160 ميلليوننان استام قىز بالا دۇنيە ەسىگىن اشپاي، اناسىنىڭ قۇرساعىندا تۇنشىقتىرىلعان ەكەن. ماماندار نازىك جاندىلاردىڭ ازايۋى جەر بەتىندە قىلمىستىڭ ورشۋىنە سەبەپكەر بولادى دەپ وتىر. ەر ادامدار سانىنىڭ ارتۋى قىز بالالاردى زورلاۋ، توناۋ، سونداي-اق جەزوكشەلىككە كوپتەپ يتەرمەلەۋگە جول اشادى دەپ الاڭدايدى. الەمدى الاڭداتىپ وتىرعان «ايەل دەفيتسيتى» جاقىن بولاشاقتا بىزدە دە ورىن الۋى ابدەن مۇمكىن. شاراناعا اللانىڭ بەرگەن سىيى ەمەس، ۇرپاق جالعاستىرۋشىسى رەتىندە قاراپ، قىز بالالارعا جاساندى تۇسىك جاساتاتىندار الەم ەلدەرى بىلاي تۇرسىن، ءوزىمىزدىڭ قاراكوز قازاق قىزدارىنىڭ اراسىندا دا ءجيى كەزدەسەدى.
ەلىمىزدىڭ ستاتيستيكالىق اگەنتتىگىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا، اعىمداعى جىلدىڭ 1 ماۋسىمىندا نازىك جاندىلاردىڭ سانى 6 ميلليون 419 مىڭ 508 بولسا، ەر ادامدار جالپى حالىقتىڭ 5 ميلليون 737 مىڭ 197-ءسىن قۇراعان. بۇل - ەلىمىزدە بورىكتىلەر سانى ايەلدەرگە قاراعاندا 682 مىڭ 311-گە كەم دەگەن ءسوز. ەر ادامدار سانىنىڭ ازدىعى جاعدايدى پايدالانىپ قۋلىقپەن اقشا تاباتىن ءبازبىر كاسىپكەرلەرگە جاڭا بيزنەس كوزىن اشۋعا جاعداي تۋعىزىپ وتىر.
بيىك مىنبەرلەردەن ەكىنشى ايەل الۋدى زاڭداستىرۋ ماسەلەسى قوزعالعالى بەرى، «توقال» دەگەن ءسوزدى قۇلاعىمىز ءجيى شالاتىن بولدى. ءتىپتى وڭتۇستىك استانامىزدىڭ نەكە اگەنتتىكتەرىنىڭ ءبىرى «توقال» قىزمەتىن ۇسىنىپ وتىر. اتى وعاشتاۋ ەستىلەتىن بۇل قىزمەت ەر ادامدارعا ەكىنشى ايەل تاڭداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. مۇنداي جاڭالىق ەر ادامداردى عانا ەمەس، نازىك جاندىلاردى دا ەرەكشە قۋانتسا كەرەك. نەكە اگەنتتىكتەرىنە بارىپ، «توقال» قىزمەتىنە جۇگىنگەن قىزدار دا تابىلا كەتتى دەرەۋ. ءبىلىم ىزدەپ، مانساپ قۋىپ، ومىرلىك جارىن كەزدەستىرە الماعان قىز بالالاردىڭ تالابى بيىك. ولار ورتاشا تابىستى ەر ادامعا ەمەس، قالتاسى قالىڭ، جاسى 40 پەن 50-ءدى ەڭسەرگەن جىگىت اعاسىنا عانا ەكىنشى جار بولۋعا دايىن ەكەن. ەڭ قىزىعى، «توقال» قىزمەتىنە جۇگىنگەن قىزدار «بولاشاق جارىنىڭ» بايبىشەسىمەن بىرگە تۇرۋعا دا قارسى ەمەس. «توقال» قىزمەتىنىڭ تۇتىنۋشىلارى نەگىزىنەن 30 بەن 45 جاس ارالىعىنداعى ءوزى-ءوزىن ماتەريالدىق تۇرعىدان قامتاماسىز ەتە الاتىن ارۋلار. ءبىلىم ىزدەپ، مانساپ قۋىپ، ومىرلىك سەرىگىن دەر شاعىندا جولىقتىرماعان نازىك جاندىلار وزدەرىنە تىرەك بولارلىق، بالاسىنا جاقسى اكە بولارلىق، ءارى تابىسى مول ەر ادامدى ىزدەيدى ەكەن. «نەكە اگەنتتىگىنىڭ» ديرەكتورى اسەل ساكەنوۆا «توقال» قىزمەتىن ۇسىنۋ ەر ادامداردى ءبىر جەلپىنتكەنىن ايتادى. ءتىپتى قوڭىراۋ شالىپ، العىس بىلدىرگەندەر دە تابىلىپتى. قىزمەتتىڭ بۇل ءتۇرى ەلىمىزدىڭ دەموگرافياسىنا وزىندىك سەپتىگىن تيگىزەدى دەپ پايىمدايدى نەكە اگەنتتىگىنىڭ باسشىلىعى. الايدا مۇنداي قىزمەت ادامگەرشىلىك قاعيدالارىنا ساي ما، جوق پا، بۇعان ەشكىم دە باس قاتىرمايتىن سياقتى. «توقال» ەر ادامدارعا توقال تاۋىپ بەرىپ، حالىق سانىنىڭ وسۋىنە وڭ اسەر ەتۋى دە مۇمكىن. دەسەك تە، بۇل قوعامدا بەلەڭ العان تۇيىتكىلدى شەشپەسى انىق.
«توقال» قىزمەتى جاعدايدى وڭالتۋدىڭ امال-ايلاسى بولسا، نەكە اگەنتتىكتەرىنىڭ ۇسىنىپ وتىرعان ەندىگى قىزمەتى ەرىككەننىڭ ەرمەگى مە دەرسىز. بۇعان دەيىن پاتەردى، جەردى، عيماراتتى جالعا الاتىن بولساق، ەندى الماتىلىق ارۋلار جىگىتتى دە جالعا الاتىن بولدى. نەكە اگەنتتىكتەرى قىزداردىڭ ماسەلەسىن «ەركەكتى جالعا بەرۋ» قىزمەتىمەن شەشپەك. جالعا بەرىلەتىن ەر ادام وتە سىپايى، تاربيەلى، كورىكتى بولۋى ءتيىس. كوبىنە مۇنداي قىزمەتكە جانىنا سىمباتتى جىگىتتى ەرتىپ، قۇربىلارىنىڭ، كۇيەۋىنىڭ قىزعانىش سەزىمىن وياتىپ، ءبىر ماقتانىپ قالۋعا قۇمار ارۋلار جۇگىنەدى-ءمىس. جالعا بەرىلەتىن جىگىتتەردىڭ اتى-ءجونى، مەكەنجايى قۇپيا تۇردە ساقتالادى.
قوعامىمىزدا مۇنداي ارسىزدىقتىڭ ورىن الۋى، ەر ادامدار مەن ايەلدەر سانىنىڭ ارا سالماعىنا بايلانىستى ەمەس استە. قازاق ارۋلارى ەر ادامدى ەرەكشە قاستەرلەپ، الدىنان كەسە-كولدەنەڭ وتپەگەن. ايەلدى دە حالقىمىز وتباسىنىڭ ۇيىتقىسى دەپ ەرەكشە سىيلاعان. قىز بالانىڭ تاربيەسى - ۇلتتىڭ تاربيەسى دەپ باعامدايتىن ەلدە ىشتەگى قىزدى جاساندى تۇسىكپەن الدىرۋ، ەر ادامدى جالعا بەرىپ، ابىرويىن اياقاستى ەتۋ - ادامگەرشىلىك قاعيدالارىنىڭ ساقتالماۋىنىڭ، ازعىنداۋدى بەلگىسى بولار.

ايگەرىم باقىتقىزى

http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=9319&Itemid=2