Júma, 29 Nauryz 2024
Tarih 4815 0 pikir 13 Qarasha, 2019 saghat 11:12

Suyndyqtyng asuyndaghy súmdyq

Sayyn dalany saudyraghan sýiekke toltyrghan otyz ekining qysy erte týsti. Búl kezde súr jylan ispettes ashtyq, ýidi-ýige sumandap kirip, ainaldyrghan ýsh-tórt aidyng ishinde tau bókterindegi otyz qaraly shanyraqty oirandap ketken edi. Esik ashylmay, kýl shashylmay qaldy. «Jút jeti aghayyndy» degen ras eken. Ánsheyinde aldymen eniske týsip, kemi eki apta siresip jatyp alatyn qyrbyq qar búl joly taudy órlep, jer jahandy basyp qaldy.

OGPU-ding audandyq bólimshesining bastyghy Aleksandr Bragin qúrym etigin syqyrlatyp, onsyz da qiiy qashqan eski edenning taqtaylaryn mayystyra әri-beri jýrgishtep, temekining kók týtinine bógip qalghan bólme ishin kezip ketti. «Jaghday qiyn» dedi. Halyq ashtan qyrylyp jatyr, әi, múnyng sony jaqsylyqqa aparmaydy-au. Úzyn qúlaqtan jergilikti baylardyng astyrtyn jiyn ótkizip, kenes ókimetine qarsy býlik úiymdastyrmaqshy bolyp jatyr degen әngimelerin de estip otyr. Mýmkin shyndyq, mýmkin daqpyrt. Ózegi talghan júrttyng ólimnen qoryqpaytyndyghy shyndyq. Aleksandr Braginning kókshil janarynyng ýstin jauyp kólkildegen qabaghy dir ete qalyp, temeki týtinine ystalghan shalghy múrty jybyrlady. Beti shiqanday qyp-qyzyl OGPU-ding bastyghy grafinnen qúiyp alghan samogondy shólden qatalap kelgen adamday, simire tartyp, bir tal piyazdy qonghaq múrnynyng astyndaghy deldiygen tanauynyng astyna tosyp biraz otyrdy. «Múndaghylardyng bәri jau, kókirekterine qoldaryn qoyyp, «Aleksandr Ivanovich» dep betine kýle qarap, mәimónkelegenimen ishterinde qanday sasyq oidyng byqsyp jatqanyna ghana kózi jetpeydi. Jany siri halyq eken, kýni keshe keneske qarsy shyqqandardyng qoysha kógendelip, qynaday qyrylghanyn da úmytyp ketken tәrizdi. Ózderi ashtan qyrylyp jatsa da OGPU qyzmetkerlerining jaghasyna jarmasyp, qastandyq jasaytynyn qaytersin. Jýrekterinde tas bolyp qatyp qalghan qandy kekterin әli úmytpaghan. Áytpese, osydan on bes kýn búryn jolgha shyghyp ketken sabauday bes qyzmetkerding aidan assa da iz-týzsiz deregin taptyrmay ketkendigi qalay? Sóz joq, bәle qazaqtardan keldi, qastandyqty da solar jasady. Bolmasa, boyyndaghy bes qaruy say chekisterge ajal adamnan kelmese, Alladan kelmeydi. Aleksandr Bragin taghy da eki-ýsh stakan samagondy óneshine tastap alghannan keyin:

– Efremov,-dep dauystady. Esikten furajkasynyng bir shetinen toqpaqtay shashy búrqyraghan  ýrpek bas jigit kirip keldi.

– Ahmetovke ait, erteng ýsheumiz Qaratau jaqqa baryp qaytamyz. Efremov esikting aldynda sәl bógelip:

– Ásker ertemiz be?,-dep edi kapitan shenindegi Aleksandr Bragin qolyn siltedi.

– Ói, sen de... ózi ashtan qyrylyp jatqan halyqqa shúbyrtyp әsker ertip qaytemiz, attardy dayynda, ertelep jolgha shyghamyz,- dedi.

OGPU-ding bastyghy joghalghandardyng jol baghytyna qarady, ózi qol qoyyp bergen búiryqqa sәikes bes adam Qarataudy bókterlep, osydan tórt jyl búryn qyzyl әskerlerding Sozaq kóterilisin basu ýshin kýngey jaqtan zenbirekterin jegip әkelgen Suyndyqtyng asuyna deyin baryp qaytuy tiyis edi, tek habar joq. Beyne bir jer jútyp ketken tәrizdi. Álde basmashtardyng tau-taudy panalap jýrgenderining qoldaryna týsip mert boldy ma eken? Ertenine salt atty ýsheu sar jeliske salyp, tau bókterlep jolgha shyqty.

Qazaq dalasy qanyrap qalghan edi. Jút jeti aghayyndy degen ras eken, otyz ekining qysy da qanyrap qalghan qazaq dalasynyng tabaldyryghynan qabaghyn týiip attady. asyn túman oraghan Suyndyqtyng asuyna tiyip túrghan otyz shaqty týtinnen tirshilikting belgisi bayqalmaydy, beyne bir el júrty ózge jaqqa aua kóship ketken sekildi. Basyna eski shәlisin tartyp, beline baltasyn qystyrghan Aybala qyzyl sengirding etegindegi týp shengelge ombylap zorgha jetti. Auada shynyltyr ayaz bar. Kýmis qardy ayaghymen ysyryp, shetki shengelge balta siltep edi, qyzdyng sholpysynday synghyrlaghan qu qauashaqtarynan  sauyldaghan qar moynyna qúiyldy. O, jaratqan-ay, shengel ekesh shengel de onaylyqpen jan berer emes, soyauday tikenekterin kelinshekting qolyna qadap, tamyrynan ajyrar emes. Aybala tiken kirgen alaqanynyng uday ashyghanyna qaramastan bir arqa shengeldi arqalap, múrjasy ghana qanqighan qorjyn tamgha qaray asyghys ayandady. Adymdady degen aty bolmasa, qargha adym jerge әli qúryp zorgha jetti. Qam kesekten soghylghan tórt qabyrghany qalqa dep óz ózindi aldaghanynmen kópten týtin iyisi shyqpaghan ýiding ishi daladan beter azynap túr. Kishkentay Kóbeysindi orap japqan eski kórpeni ashyp qarady. Kishkentay sәby tanauy pysyldap, úiyqtap jatyr. Songhy jýgerining talqanyn talghajau etkenine býgin ýshinshi kýn. Ishegi shúryldaghanymen tiske basar dym joq. Dalbasalap, qorjyn tammen japsarlasa salynghan atqoragha kirip, ataqyrdyng týbin sipap edi, sausaghyna topyraqtan basqa esh nәrse ilikpedi. Tastay atqoranyng anghal-sanghal búghattarynan suyq jel azynap, jyn oinaq salyp túr.Tóbeden salbyraghan qu qamystyng jalghyz taly oqta-tekte ishin tartyp soqqan tentek jelmen bebeulep, zar qaghady. Aybala myna ýide búdan әri qaludyng ólimge moyynsúnumen birdey ekendigin týsindi. Biraq qayda barady? Arqa sýier kýieui esikting aldyndaghy qara tasqa bastyrylyp, ómirding bar azabyn búlargha tastap, mәngilik úiqyda jatyr. Búiyrghany sol shyghar, әitpese sýiekteri saudyrap, shashylyp qalghandar qanshama. Jalghyz jol, әli barda Suyndyqtyng asuynan asyp, kýngey jaqqa jetip jyghylu. Artyna qaraylaytynday múnda ne qaldy? Jolgha jinalyp, Kóbeysindi jyrtyq kórpeshege orap, arqasyna tanyp baylap aldy. Maylyjotanyng shynynan assa, ar jaghynda Suyndyqtyng asuy tiyip túr. Tek qúday kýsh-quattan aiyrmasa bolghany. Óni azyp-tozyp, kózderining aldy kógerip, qaltalanghan kelinshek jaratqangha jalbarynyp, betin sipady. Bastapqy jýrisi shiraq siyaqty edi, taudyng etegindegi omby qar ghana әjeptәuir әlsiretip tastaghan siyaqty. Jetibaydyng túsynan ótkende qanyrap qalghan ýilerding tóbesine qonaqtaghan qúzghyndar ulap-shulap azan-qazan bolyp jatyr eken. Ábilmәlik atasynyng ýiining janyna ýimelegen qúzghyndar bir-birimen qyrylysyp, shúbatylghan shekti ilip qashqan bireui qarsy bettegi jarqabaqqa baryp qondy. Aybalanyng myna súmdyqtan jany týrshikti.

– Apa, qarnym ashty,-dedi arqasyna jarbiyp jabysyp alghan Kóbeysin.

– Jaryghym, sәl shyda, әlden song kýngeyde túratyn Balbala apannyng ýiine baramyz. Nan jeysin, ystyq sorpa ishesin.

– Apa, qant bar ma?-dedi Kóbeysin.

– Bar kýnim, bәri bar.

Óz qiyalyna ózi ilanghan kelinshek beyne bir ystyq  taba nandy qaryngha salynghan maygha batyryp jep otyrghanday, jarylyp ketken erinderin jalady. Aybala múnysynyng qúr aldarqatu ekenin týsindi. «Kýngeydegi júrt aman ba eken deseyshi, mýmkin Balbala apasy da bir jerde tómpeshikke ainalyp jatqan shyghar...»

Tal týste Maylyjotanyng shynyna tityqtap zorgha jetti. Enistegidey emes, taudyng ýsti azynap túr. Álden song kýn jelkemdenip, qar úshqynday bastaghan. Bayaghydaghyday boyynda kýsh-quaty bolsa, ainaldyrghan bir saghattyng ishinde taudyng etegindegi quraghan qyzyl qayyndardy shauyp, әldeqashan ýiine arqalap aparyp tastar edi. Ashtyqtan әli qúryp, kózi qarauytyp kele jatqany mynau. Shirkin-ay, barmaqtay may sorsa túmandanghan janary shyraday ashylar ma qayter edi, biraq ózekti jalghaytyn dәm qayda? Qolyn suyqqa qarytyp, kýrtik qardan úshy ghana qyltiyp kórinip túrghan jusannyng syidighan qu sabaghyn sypyryp alyp, auzyna salyp edi, dәmi myna tar zamannyng tandayda qalghan  zapyranynday ashy eken. Suyndyqtyng asuynyng basynda jayau búrqasyn ýiirip soghyp túr. Ónmeninen ótetin qara suyqqa iyghyn qalqalap, zorgha keledi. Jaqpar tastyng qar ýrlep tastaghan quysynan qyzyl oramaldyng sheti oqta-tekte jelp ete qalady. Aybala kýrtik qardyng astynda óz tәrizdi beybaqtyng jatqandyghyn sezip, qaramaugha tyrysty. Suyndyqtyng asuynyng úshar basyna shygha bergen kezde qaydan sap ete qalghany belgisiz, saqaly jelbirep, shashy ósip ketken beytanys tasadan shygha kelip, arqasyndaghy Kóbeysinge jarmasqan. Aybalanyng qoryqqanynan ýni de shyqpay qaldy. Adam ba, jyn ba, peri me? Ýsh tәulik boyyna nәr tatpay, ashtyqtan әli qalmaghan Kóbeysinning dauys shygharyp, jylaugha da shamasy kelmey qalghan tәrizdi. Dýley kýsh balany tartyp alyp ketti. Bәri de qas qaghym sәtte bolyp ótti. Qolyn erbendetken Kóbeysin belgisiz adamnyng qoltyghynda kete bardy. Aybala oibay salyp sonynan túra jýgirgenimen bútyna baylaghan lypasynan basqa týgi joq, jalang ayaq, jalang bas qúbyjyq etektegi jartastardyng birinen birine sekirip, taudyng basyna órmelep ketti. Dәrmensiz kelinshek jerdi toqpaqtap jylady. Sonynan jýgenning syldyry men  attyng túyaghynyng dýbiri estilgende ghana qylyshtary salbyraghan ýsh salt attynyng dәl janynda túrghanyn anghardy. Ishindegi beti shiqanday qyzyly  orysshalap, janyndaghy múrtty qazaqtan jón súrady.

– Myna beyshara aidalada ne istep otyr?-dedi

Búl OGPU-ding audandyq bólimining bastyghy Aleksandr Bragin edi. Aybala:

– Anda, anda balamdy alyp ketti,-dep taudyng betkeyin kórsetip, egildi.

– Rebenka ukraliy,-dedi múrtty qazaq Ahmetov OGPU-ding audandyq bólimshesining bastyghyna qarap. Ol:

– Kto, kto,-dep  jambasyndaghy mauzer salynghan qynaptyng týimesin aghytty. Sodan keyin:

– Efremov,-dedi.-Proveri vokrug!

OGPU-ding ýrpek bas qyzmetkeri naganyn ontaylap ústap әlginde ghana beytanys qúbyjyq ketken izdi qualap, jartasty ainala bergen kezde shanq-shanq myltyq atylghan.

– Efremov,-dedi OGPU-ding bastyghy Aleksandr Bragin aiqaylap,–Myna saytan alghyrdy jer jútyp ketti me? Manay jym-jyrt, qúlaqqa uildey soqqan tentek jelden basqa eshtene estilmeydi. Endi ekeui de attarynan týsip, qarularyna qol jýgirtti. Taugha qaray órmelep, ózderinen oq boyy ozyp ketken Ahmetovtin:

– Saytan alghyr,-degen ashy dausymen birge nagannyng ýni qosa estilgen. Ári qaray bәri de qúlaqqa úrghan tanaday tynshy qalghan. Sonaday jerde sostiyp túryp qalghan Aleksandr Bragin mauzerden eki-ýsh ret oq shygharyp edi, tóbelerinen tóne qarap túrghan jartastar janghyryqty. Qu jan qanday tәtti edi, Aybala OGPU-ding bastyghynyng kiytelining eteginen tars ústap aldy. Engezerdey orys mysyq tabandap basyp «júmbaq» jartasty ainala bergende әldenәrse tosynnan baryssha atylyp, engezerdey Aleksandr Bragindi qaru júmsaugha múrshasyn keltirmey, úmar-júmar astyna basyp aldy. Beytanys qúbyjyq tamaqqa jabysqanda OGPU bastyghynyng ýni shyqpay qyryldap qaldy. Jalba-júlba shash basyn kóterip sonaday jerde sostiyp túrghan Aybalagha qaraghanda onyng auzy qyzyl ala qan edi. Kelinshekting esinde qas-qaghym sәtte bolyp ótken qyrghynnan tek osy suret ghana qalyp qoydy. Bas saughalap qashty. Nege ekeni belgisiz beytanys Aybalanyng sonynan qumady. Álden song asudy qymtaghan qalyng túman shermende beybaqtyng súlbasyn jútyp qoydy.

Tylsym tabighat tósindegi súmdyqty taghy da jasyryp qaldy. Arada qanshama jyldar ótse de әli kýnge jel soqsa, yzyndap kýnirenip qoya beretin myna shyndargha ghayyptan til bitse, sol kýngi qyrghynnyng qalay bolghanyn, kishkentay Kóbeysinning ne óli, ne tiri ekendigin  bayandap berer me qayter edi, tek mylqau jartastar ýnsiz melshiyedi.

Eleusiz Múrat

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1578
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2277
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3594