Qarjy ministrligi endi qarapayym azamattardyng aqsha audarymdaryn tekseretin bolady. Ministrlikting búl úsynysyn deputat Azat Peruashev myrza Mәjiliste mәsele etip kóterip, ministr Smayylovqa deputattyq saual joldapty.

«Aq Jol» partiyasy fraksiyasynyng deputattyq saualyn jetkizgen partiya tóraghasy Azat Peruashev, Qarjy ministrliginen «azamattardyng bank kartalary arqyly jasalatyn aqsha audarymdaryna salynatyn salyq jobasyn» toqtatudy talap etipti. Biz әueli Azat Túrlybekúlynyng pikirin súradyq...

Azat Peruashev, Mәjilis deputaty, «Aq Jol» partiyasynyng tóraghasy:

- Viyse-ministrding múnday sheshimi eki maqsatqa negizdelgen eken. Birinshisi, kәsipkerlerding jasyryn tabysyn anyqtau, ekinshidsi – budjetke týsetin salyqty arttyru. Alayda búl mәlimdeme qoghamda syngha úshyrap, qyzu pikir-talas tudyruda.

Esterinizde bolsa, preziydent Qasym-Jomart Toqaev ózining halyqqa joldauynda Ýkimetke 2020 jyldyng 1 qantarynan bastap shaghyn biznesti salyq tóleuden 3 jylgha deyin bosatu turaly tapsyrma bergen bolatyn. Sonday-aq, 3 jyl kóleminde orta jәne shaghyn biznesti tekseruge moratoriy engizilgen.

Halyq milliondap aqsha audaryp jatyr degenge kim senedi?

Shaghyn jәne orta biznesting kiris salyghyna ózgertuler engizilip, jergilikti budjetke berilgen. Sondyqtan, búl mәsele boyynsha jergilikti jaghdaylargha qarap baryp, sheshim shygharghan jón.

Azamattar jeke kartalary arqyly milliondap audarym jasaydy degenge senuding ózi qiyn. Kópshilik júrtta múnday aqsha joq ta.  Azamattar bank kartalary arqyly tólem jasasa, sol – azyq-týlik, dәri-dәrmek, balalar tauarlaryn, shashtaraz qyzmetteri men kólikterdi tehnikalyq tekseristen ótkizgende ghana jasaydy.

Ras, anau «Zolotoy telenoktaghy» Koreyko sekildi birli-jarym jasyryn millionerler bar shyghar, alayda olardyng ýlesi jalpy jýrgizilgen operasiyalardyng 1%-yn ghana qúrauy mýmkin.

0,4% ýshin qalghan azamattardyng 99%-yn jaman etip kórsetuding qajeti joq

KPMG-ning mәlimeti boyynsha, qazaqstandyqtardyng tek 0,4%-y ghana jylyna 100 myng dollar tabys tabady. Al 97%-ynyng jyldyq tabysy 10 myng dollardyng ainalasynda. Janaghynday milliondap tabys tabys tabatyndar bar bolghany 0,001%. Yaghni, 162 adam ghana. Qazaqstannyng jarty baylyghyn iyemdenip otyrghandar solar. Sol, 0,4% ýshin qalghan azamattardyng 99%-yn jaman etip kórsetuding qajeti joq.

Karta iyelerining kópshiligi nesiyege ómir sýredi. Búl satyp alushylargha da, kәsipkerlerge de qatysty. Sondyqtan, jasyryn millionerlerdi tólem kartalaryn tekseru arqyly izdeuding qajeti joq. Búl adamdar memleketten eshtene súramay, óz betimen kýn kórip, nan tauyp jýrgen azamattar.

Odan da, millondap para alatyndardy, offshorgha miilardtap aqsha audaratyndardy izdegen jón.

Eger elimizde jalpygha birdey tabysty deklarasiyalau jýrgizilse, onda janaghy kartalardy tekserse qúp. Sonda ghana faktilerdi, shyghyndardy salystyra otyryp, jasyryn ainalymdaghy aqshalardy anyqtaugha bolady. Biraq, jalpygha birdey tabysty deklarasiyalau 2025 jylgha shegerilgen. Sondyqtan, ministrlikting búl bastamasy qazir qisynsyz.

Ótkende ghana Parlament deputattary tabysty arttyru men memlekettik mekemelerding tiyimsiz shyghyndaryn qysqartu turaly budjetke úsynystar engizdi.

Olar óz kýshterimen kәsip ashyp otyrghan adamdar

Mysalgha aitayyq, «Biznes bastau» deytin baghdarlama bar. Oghan jylyna 6 milliard tenge bólinedi. Mine, sol shyghyndy qysqartudy úsyndy. Nege deseniz, janaghy baghdarlamagha qatysushylardyng 4/1-i ghana bizneske nesie alady eken. Al viyse-ministr kartalaryn tekseru arqyly salyq salghysy keletin azamattar shaghyn biznes ókilderi. Olar eshbir memlekettik baghdarlamanyng kómeginsiz-aq, óz kýshterimen kәsip ashyp otyrghan azamattar. Sondyqtan, olardy salyqpen tópelegenshe, ayaqqa túryp ketulerine mýmkindik jasaghan dúrys.

Eger, ministrlik preziydentting shaghyn jәne orta biznesti 3 jylgha deyin salyqtan bosatu turaly tapsyrmasyn oryndaghysy kelmese, onda salyqty shyghyny jylyna 4 milliard tengeni qúrap otyrghan «Biznes bastaudyn» 75% tiyimsiz qarjysyna salghan dúrys.

Al eger salyqshylar sol salyqty arttyrudy kózdese, onda salyq tóleushilerding qarjyny tiyimdi eseppen shyghyndauy turaly súraqty mәsele etip kóterui kerek edi. Bizde qarjy qanshalyqty tiyimdi júmsalyp jatyr? Búl manyzdy mәsele.

Biz, «Aq jol» partiyasy sheneunikterding toyymsyz tәbeti men budjet esebinen shalqyp ómir sýruge degen qúlshynysyn birneshe mәrte synaghan edik. «Danghaza is-sharalardy qysqartyp, qarapayym kólikter men kabiynetterge auysynyzdar – sonda qarjy da jetedi, adamdar da salyqtyng dúrystyghyna senetin bolady» dedik.  

Júrt qaytadan qolma-qol tólemge kóshpesine kim kepil?

Qazirding ózinde, 100 myngha jetpeytin subiekti qosymsha qún salyghy boyynsha daulasyp jýr. Isteri tipti sotqa jetip jatyr. Al endi 30 millionnan astam karta arqyly kýndelikti jýrgiziletin 1 million 300 myng tranzaksiyalargha salyq saludyng sony ne bolmaq?

Sosyn, ministrlik búl mәselede qarapayym halyqtyng pikirin eskermegen. Qazir, sol bank kartalarymen tólem jasau jýieli týrde jolgha qoyyldy. Tólem jasau elektrondy formatqa kóship, kólenkeden shygharyldy. Al endi ministrlikting búl bastamasynan keyin, júrt kartalardy paydalanudan bas tartyp, búrynghyday qolma-qol tólem jasaugha kóshetini aidan anyq. Zamanauy tólem jýiesine degen senim joghalady. Qarjy operasiyalarynyng kóbi qolma-qol jýrgiziletin bolady. Múnday qauipting bar ekeni shyndyq.

Sondyqtan, biz Qarjy ministri Álihan Smayylovtyng atyna deputattyq saual joldap, ministrlikting búl bastamasyn toqtatudy súradyq.

(Qarjy ministri Álihan Smayylov)

Sonymen saraptayyq...Qazaqstannyng Álihan Smayylov tizginin ústaghan Qarjy ministrligi endi qarapayym azamattardyng aqsha audarymdaryn tekseretin bolady. Yaghni, kýndelikti túrmystaghy bank kartalarynan jasalatyn tólemderge tekseris jasalady. Ne ýshin deysiz ghoy. Salyqtan jaltaryp jýrgen kәsipkerlerdi әshkereleu ýshin eken. Búl turaly janaghy Smayylov myrzanyng birinshi orynbasary Berik Sholpanqúlov aitypty. Aytqanda da, bank kómegimen iske asyrylatyn aqsha audarymdaryna salyq salynuy kerektigin aitqan. Nege deseniz, әlgi aqsha audarymdarynan azamattargha tabys týsedi eken.

(Qarjy ministrining birinshi orynbasary Berik Sholpanqúlov)

«Barlyq tólem turaly aitudyng keregi joq. Balansynyzdy toltyrghan bolsanyz nemese jaqyndarynyzgha kómek bergen bolsanyz, búl eseptelmeydi. Bәri jeke qarastyrylady. Búl barlyq elektrondy tranzaksiyagha qatysty. Kommunaldyq qyzmet aqysyn tóleseniz nemese úyaly telefon ballansyn toltyrsanyz, ol somagha salyq әuelden salynghan. Jeke audarymdardy, qarajatty alushy bar. Ony salyq qyzmeti baqylaydy. Búl barlyq bankke qatysty. Salyqty tabys tauyp otyrghandar ghana tóleydi», depti Sholpanqúlov myrza Senattaghy bir jiynda.

Sonymen, búl aqpardyng taraghanyna da aptagha juyqtady. Ministrlikting múnysyn júrt «jón eken» dep qabyldady desek jәne ótirik. Dúrys qoy, jeke banktik kartandaghy aqshany qayda jaratqanyndy, kimge nemese nege jaratqanyndy búiryq ústaghan bóten bireu baqylap otyrady dese, kim qoshtasyn?.. Júrt ta qoldaghan joq.

(Qarjy ministrining orynbasary Ruslan Ensebaev)

Taqyrypqa túzdyq. Álihan Smayylov myrzanyng taghy bir viyse-ministri Ruslan Ensebaev ta ótkende osy taqyryp tónireginde әngime jasapty.

«Kaspiy goldpen tólem jasau býginde keng qoldanystaghy mehanizm. Tólem jýiesi turaly zang jóninen ol barlyq talaptargha say. Al endi Salyq kodeksi men fiskalizasiya jóninen talapqa say emes. Búl operasiyalar baqylanbaydy. Biz әuelde, mýlde tyiym salu turaly oilanghanbyz. Biraq, búl –ekonomikagha kesirin tiygizedi.

Sonday-aq, búl qúral tútynushylargha tiyimdi. Sondyqtan, múnday mehanizmge tolyq tyiym salu logikagha qayshy әri qate sheshim bolar edi. Alayda, kәsipkerler osynday tólemder arqyly tólem qabyldaghanda fiskaldyq chek bermeydi. Osylaysha, tútynushylardyng qúqyn búzady», depti.

Sóitip, sóz tórkini «Kaspiy goldqa» kelip tireldi. Ministrlikting shýiligip otyrghany da osy «Kaspiy gold» arqyly jasalatyn tólemder eken. Ózderi ashyq aitqan, әne. Ras, «Kaspiy gold» el-halyqtyng arasynda kóp qoldanylatyn tólem kartasy. Bylayghy júrt kýndelikti dýkenge, taksiyge nemese basqa da túrmystyq qajettilikten tughan tólemderdi jasaydy.

Resmy derekterge sýiensek, qazirgi uaqta atalghan «Kaspiy gold» tólem kartalaryn Qazaqstanda 5 milliongha juyq adam qoldanady eken. Onda da dýken men taksy qyzmeti sekildi túrmystyq qajettilikten tuyndaghan tólemder ýshin.

Kezek «Kaspiy bankke» keldi me?

Al janaghy ministrlikting «salyq tólemeytin kәsipkerleri» osy dýkenshiler men taksy jýrgizushileri bolsa kerek. Áytpese, milliondap tabys tauyp jatqan taksistti estigenderiniz bar ma? IYә, kәsipkerlerding arasynda birli-jarym adam shyghyp qalar, qarjysyn jasyryp jýrgen. Bolsa da, olardyng ýlesi 0,4 payyz. Sol 0,4 payyz ýshin qarapayym halyqtyng qaltasyn tintu qanshalyqty әdiletti?

Álde, kezek «Kaspiyge» keldi me? Osyghan deyin birneshe bankti biriktiru operasiyalary jýrgizilgenin kózimiz kórdi. Attaryn atap, týsterin týstemesek te, júrt jaqsy bilip otyr. Óitkeni, «Kaspiy bank» qazirgi tandaghy ekinshi dengeyli bankter ishindegi ekinshi satyda túrghan bank. Tútynushylary da az emes. Bizdiki boljam ghana.

Aytpaghymyz, onsyz da ólmesting kýnin keship jýrgen júrttyng qaltasyn aqtaryp, qarjysyn tintu – qoghamdaghy narazylyqty odan sayyn ýdetpese, «ýi, bәrekeldi» degizbeytini anyq!

Qoghamdaghy qazirgi protesttik kónil-kýidi, Ýkimet te, Aqorda da kórip, bilip otyr. Búrynyraqta Múrat Telibekov deytin adam «erli-zayyptylardyng jynystyq qatynasyna da salyq salayyq» dep Ýkimetting shekten tys salyqtyq sayasatyn kekesinge alyp, kelemej etip edi. Bara-bara sol kýnge de jaqyndap qalghan ekenbiz, әne...

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz