Ataqty Borhes «Eger de men Robinzon Kruze bolsam, adam ayaghy baspaghan aralgha bir ghana kitapty - Bertran Rasselding «Batys filosofiyasynyng tarihyn» alyp keter edim» degen eken. Mýmkindik tauyp, aghylshyn oishylynyng myng betten asyp ketetin osy kólemdi zertteuin oqyp shyqqannan keyin argentinalyq jazushynyng aitqan sózderine eriksiz qosylghym kelip ketti. Shynymdy aitsam, oqighasymen eliktirip әketetin kórkem tuyndy emes, filosofiya tarihyna arnalghan, qalyndyghy nәn kirpishten de ýlken kitapty, sonyna sheyin oqyp shyghatynyma asa sene almay, ony jýreksinip qolyma alghanymdy jasyra almaymyn. Biraq, bas salyp oqy bastaghan sәtten-aq ýiirip әketken, óte týsinikti tilmen jazylghan, bayandau mәneri kórkem shygharmanyng stiylindey óte jenil shygharmany eki-ýsh kýnning ishinde qalay tauysyp tastaghanymdy ózim de bayqamay qaldym.

Ghajap! Óz enbeginde Rassel filosofiya tarihyn bayandap berip qana qoymay, kóne zamannan bergi mәdeniyetting kýni býginge deyin qalay damyghanyn suretkerlik sheberlikpen jetkize bilgen eken. Kitaptan alghan әserimning kól-kósir bolghany sonshama, ony sizderge jetkizuge asyghyp, jerden kesek altyn tapqanday quanyshty kýidi basymnan keship otyrghan jaghdayym bar. Kitapqa jazghan alghysózinde avtor býgingi әlemning de mәseleni sheshude ejelgi zamandaghy baghyttan alys ketkeni shamaly ekenin tilge tiyek etip, qarapayym adamdardyng mún-múqtajynan góri, biylikke jaqyndardyng mýddesin bildiretin zorlyqpen ornatylatyn әleumettik tәrtipti syngha alady. Rassel jana dәuirding bastaluyn Filosofiya týsinigi din ilimining qyzmetshisi boludy qoyghan kezdegi Italiyanyng qayta órleu dәuirinen bastaydy. Shirkeuding bedeli qúldyrap, dogmalary joqqa shygharyla bastaghan kezden adamdargha filosofiyanyng jana paradigmalarynyng qajettiligi tudy. Qayta órleu dәuiri bilimdi adamdardy orta ghasyr mәdeniyetining shekteuliliginen azat etti. Óz kitabynda aghylshyn oishyly Qayta órleu dәuirining ghúlamasy Nikola Makiavely enbekterining qatqyl tústaryna toqtalyp, atap aitqanda, biylikti saqtap qalau ýshin kez-kelgen qatal әreketten bas tartugha bolmaytynyn tilge tiyek ete kelip, býgingi kýngi әlemning de Makiavely zamanynan alys ketpegenin ókinishpen atap ótedi.

Alayda, әigili ghalymgha әdebiyet salasyndaghy Nobeli syilyghy Sokratqa deyingi kezennen bastap býgingi uaqytqa deyingi filosofiya tarihyn zerttegen irgeli enbegi ýshin emes, pedagogika taqyrybyna arnap jazghan «Neke men morali» kitaby ýshin berilgenine erekshe toqtalghym keledi. Óitkeni, qarapayym oqyrmandar týgil, keybir mýiizi qaraghayday ghalymdardyng ózderi Bertran Rasselge әlemge әigili marapat «Batys filosofiyasynyng tarihy» enbegi ýshin berilgen dep júrtty shatastyryp jýr. Osyghan oray Rasselding pedagogika ghylymyna sinirgen enbegining de zor ekenin eske salghannyng artyghy joq. Pedagogika salasyna qatysty ghylymy enbekterinde ol balalardy esh mәjbýrleusiz izgilikke baulyp, sanalaryna qoghamdaghy moralidyq normalardyng paydalylyghyn synalap sinirumiz kerek ekenin qadap aitty. Filosof ekonomikalyq jaghdayyna, jynysyna, nәsili men últyna qarap balalardy bóluge qarsy boldy. Rasselding aituynsha bilim beruding basty maqsaty – shovinizmnen, burokratiyadan, taptyq stereotipten arylyp adam balasynyng shygharmashylyq mýmkindikterin qorghau. Mine sondyqtan da pedagogika taqyrybyna arnalghan oishyldyng «Bilim turaly», «Neke men morali», «Bilim jәne qoghamdyq qúrylys» atty enbekteri әli kýnge deyin óz manyzdylyghyn joghaltqan joq.

Amangeldi Kenshilikúlynyng әleumettik jelidegi jazbasynan

Abai.kz