اتاقتى بورحەس «ەگەر دە مەن روبينزون كرۋزە بولسام، ادام اياعى باسپاعان ارالعا ءبىر عانا كىتاپتى - بەرتران راسسەلدىڭ «باتىس فيلوسوفياسىنىڭ تاريحىن» الىپ كەتەر ەدىم» دەگەن ەكەن. مۇمكىندىك تاۋىپ، اعىلشىن ويشىلىنىڭ مىڭ بەتتەن اسىپ كەتەتىن وسى كولەمدى زەرتتەۋىن وقىپ شىققاننان كەيىن ارگەنتينالىق جازۋشىنىڭ ايتقان سوزدەرىنە ەرىكسىز قوسىلعىم كەلىپ كەتتى. شىنىمدى ايتسام، وقيعاسىمەن ەلىكتىرىپ اكەتەتىن كوركەم تۋىندى ەمەس، فيلوسوفيا تاريحىنا ارنالعان، قالىڭدىعى ءنان كىرپىشتەن دە ۇلكەن كىتاپتى، سوڭىنا شەيىن وقىپ شىعاتىنىما اسا سەنە الماي، ونى جۇرەكسىنىپ قولىما العانىمدى جاسىرا المايمىن. بىراق، باس سالىپ وقي باستاعان ساتتەن-اق ءۇيىرىپ اكەتكەن، وتە تۇسىنىكتى تىلمەن جازىلعان، بايانداۋ مانەرى كوركەم شىعارمانىڭ ستيلىندەي وتە جەڭىل شىعارمانى ەكى-ءۇش كۇننىڭ ىشىندە قالاي تاۋىسىپ تاستاعانىمدى ءوزىم دە بايقاماي قالدىم.

عاجاپ! ءوز ەڭبەگىندە راسسەل فيلوسوفيا تاريحىن بايانداپ بەرىپ قانا قويماي، كونە زاماننان بەرگى مادەنيەتتىڭ كۇنى بۇگىنگە دەيىن قالاي دامىعانىن سۋرەتكەرلىك شەبەرلىكپەن جەتكىزە بىلگەن ەكەن. كىتاپتان العان اسەرىمنىڭ كول-كوسىر بولعانى سونشاما، ونى سىزدەرگە جەتكىزۋگە اسىعىپ، جەردەن كەسەك التىن تاپقانداي قۋانىشتى كۇيدى باسىمنان كەشىپ وتىرعان جاعدايىم بار. كىتاپقا جازعان العىسوزىندە اۆتور بۇگىنگى الەمنىڭ دە ماسەلەنى شەشۋدە ەجەلگى زامانداعى باعىتتان الىس كەتكەنى شامالى ەكەنىن تىلگە تيەك ەتىپ، قاراپايىم ادامداردىڭ مۇڭ-مۇقتاجىنان گورى، بيلىككە جاقىنداردىڭ مۇددەسىن بىلدىرەتىن زورلىقپەن ورناتىلاتىن الەۋمەتتىك ءتارتىپتى سىنعا الادى. راسسەل جاڭا ءداۋىردىڭ باستالۋىن فيلوسوفيا تۇسىنىگى ءدىن ءىلىمىنىڭ قىزمەتشىسى بولۋدى قويعان كەزدەگى يتاليانىڭ قايتا ورلەۋ داۋىرىنەن باستايدى. شىركەۋدىڭ بەدەلى قۇلدىراپ، دوگمالارى جوققا شىعارىلا باستاعان كەزدەن ادامدارعا فيلوسوفيانىڭ جاڭا پاراديگمالارىنىڭ قاجەتتىلىگى تۋدى. قايتا ورلەۋ ءداۋىرى ءبىلىمدى ادامداردى ورتا عاسىر مادەنيەتىنىڭ شەكتەۋلىلىگىنەن ازات ەتتى. ءوز كىتابىندا اعىلشىن ويشىلى قايتا ورلەۋ ءداۋىرىنىڭ عۇلاماسى نيكولا ماكياۆەلي ەڭبەكتەرىنىڭ قاتقىل تۇستارىنا توقتالىپ، اتاپ ايتقاندا، بيلىكتى ساقتاپ قالاۋ ءۇشىن كەز-كەلگەن قاتال ارەكەتتەن باس تارتۋعا بولمايتىنىن تىلگە تيەك ەتە كەلىپ، بۇگىنگى كۇنگى الەمنىڭ دە ماكياۆەلي زامانىنان الىس كەتپەگەنىن وكىنىشپەن اتاپ وتەدى.

الايدا، ايگىلى عالىمعا ادەبيەت سالاسىنداعى نوبەل سىيلىعى سوكراتقا دەيىنگى كەزەڭنەن باستاپ بۇگىنگى ۋاقىتقا دەيىنگى فيلوسوفيا تاريحىن زەرتتەگەن ىرگەلى ەڭبەگى ءۇشىن ەمەس، پەداگوگيكا تاقىرىبىنا ارناپ جازعان «نەكە مەن مورال» كىتابى ءۇشىن بەرىلگەنىنە ەرەكشە توقتالعىم كەلەدى. ويتكەنى، قاراپايىم وقىرماندار تۇگىل، كەيبىر ءمۇيىزى قاراعايداي عالىمداردىڭ وزدەرى بەرتران راسسەلگە الەمگە ايگىلى ماراپات «باتىس فيلوسوفياسىنىڭ تاريحى» ەڭبەگى ءۇشىن بەرىلگەن دەپ جۇرتتى شاتاستىرىپ ءجۇر. وسىعان وراي راسسەلدىڭ پەداگوگيكا عىلىمىنا سىڭىرگەن ەڭبەگىنىڭ دە زور ەكەنىن ەسكە سالعاننىڭ ارتىعى جوق. پەداگوگيكا سالاسىنا قاتىستى عىلىمي ەڭبەكتەرىندە ول بالالاردى ەش ماجبۇرلەۋسىز ىزگىلىككە باۋلىپ، سانالارىنا قوعامداعى مورالدىق نورمالاردىڭ پايدالىلىعىن سىنالاپ ءسىڭىرۋمىز كەرەك ەكەنىن قاداپ ايتتى. فيلوسوف ەكونوميكالىق جاعدايىنا، جىنىسىنا، ءناسىلى مەن ۇلتىنا قاراپ بالالاردى بولۋگە قارسى بولدى. راسسەلدىڭ ايتۋىنشا ءبىلىم بەرۋدىڭ باستى ماقساتى – شوۆينيزمنەن، بيۋروكراتيادان، تاپتىق ستەرەوتيپتەن ارىلىپ ادام بالاسىنىڭ شىعارماشىلىق مۇمكىندىكتەرىن قورعاۋ. مىنە سوندىقتان دا پەداگوگيكا تاقىرىبىنا ارنالعان ويشىلدىڭ «ءبىلىم تۋرالى»، «نەكە مەن مورال»، «ءبىلىم جانە قوعامدىق قۇرىلىس» اتتى ەڭبەكتەرى ءالى كۇنگە دەيىن ءوز ماڭىزدىلىعىن جوعالتقان جوق.

امانگەلدى كەڭشىلىكۇلىنىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازباسىنان

Abai.kz