1 nauryzda taghy da elishilik miting ótti. Ótti deuge kelmes, óitkeni aqiqat izdep alangha barghandardyng aitqan oi-talaptarynan góri, polisiyanyng kýshke salghan kótenzorlyq әreketteri kóbirek әngime boldy.

Polisiya «qoghamdyq tәrtipti, miting ótkizu tәrtibin búzdy» degen eki jeleu, bir syltaumen beybit sheruge barghandardy da, bara jatqandardy da ústap jatqanyn kórdik. Olardyng arasynda ózderining kәsiby qyzmetterin atqaryp jýrgen jurnalister de boldy. Polisiya qyzmetkerleri olardyng sary jәketterine de, qolyndaghy jurnalistik kuәlikterine de qaramaghan. Polisiya bólimshesinde biraz uaqyt ústap otyryp, keyin bosatyp jibergen.

Sol kýni jurnalist Inga Imanbaygha «әldekimderdin» kýsh qoldanghanyn, sonyng saldarynan basynan auyr soqqy alghanyn «Facebook» jelisinde resmy tirkelmegen «Dempartiya» jetekshisi Janbolat Mamay habarlady. Al alangha bara jatqan «Dat» gәzetter jobasynyng jetekshisi, Tәuelsiz jurnalist Ermúrat Bapy da polisiya bólimshesine jetkizilgen.

Alanda aqparat taratyp jýrgen birneshe tilshining polisiya kólikterine kýshpen otyrghyzylghanyn «Azattyq» sayty habarlady.

QR Ishki ister ministri Erlan Túrghymbaev 1 nauryz kýngi elimizding birneshe qalasynda ótken mitingte úzyn-yrghasy 80-ge juyq adam ústalghanyn mәlimdedi.

«Bas prokuraturanyng eskertuine qaramastan, keshe biraz azamat ekstremistik úiymdar ýshin rúqsat etilmegen oryndarda miting úiymdastyrmaq boldy. Polisiya qoghamdyq tәrtipti retke keltiru ýshin shara qabyldady. 80-ge juyq adam polisiya bólimine jetkizildi. Ángimelesuden keyin barlyghy jiberildi.

Tórteui ghana әkimshilik jauapkershilikke tartyldy: bireuine aiyppúl salyndy, ýsheui әkimshilik qamaugha alyndy. Eki adam polisiyagha qarsylyq kórsetkeni, bireui rúqsat etilmegen miting úiymdastyrghany ýshin qamaldy», - dedi ErlanTúrghymbaev.

EQYÚ baspasóz erkindigi jónindegi ókildigi «Twitter» paraqshasynda alandaushylyq bildirip, mәlimdeme jasady.

«Jurnalister zorlyq-qombylyqtan qoryqpay, erkin júmys jasay aluy kerek», dep jazdy.

Osyghan deyin «Amnesty International» Halyqaralyq qúqyq qorghau úiymy 22 aqpanda ótken mitingtegi polisiya әreketine alandaushylyq tanytyp, әkimshilik jýieni mitingte qamalghan azamattardy bosatugha shaqyrghan.

Taqyrypqa túzdyq retinde aita keteyik, Preziydent Qasym-Jomart Toqaev byltyrghy Joldauynda «Estiytin memleket» konsepsiyasyn jýzege asyru turaly aitqan bolatyn. Sol Joldauda eldegi beybit mitingterge rúqsat beru kerektigin de aitqan edi.

«Eger beybit sheruler zang búzu men halyqtyng mazasyn alu maqsatynda bolmasa, shet jaqtan emes, arnayy oryn úsynyp, miting ótkizuge rúqsat beru kerek. Konstitusiyagha say emes әreketter, búzaqylyq aksiyalar zang ayasynda toqtatylady», - degen Preziydent.

Beybit sheruge barghan jurnalisterding ústaluy – BAQ turaly Zandy óreskel búzu ekeni aitpasada týsinikti. Al endi ә, degenge әkirendik tanytqan Túrghymbaev polisiyasynyng әreketteri Preziydent Toqaevtyng «estiytin memleketinin» qaghidatyna qanshalyqty say? Biz «Dat» gәzetter jobasynyng jetekshisi, Tәuelsiz jurnalist Ermúrat Bapy myrzany sózge tarttyq, әngime qúrdyq.

Ermúrat Bapi, tәuelsiz jurnalist:

- Sol mitingi bolatyn kýni Almatydaghy Sәtpaev pen Jeltoqsan kóshelerining qiylysynan ótken kezde, meni polisiya toqtatty. Ónsheng leytenanttar men serjanttar. «Alanda jóndeu júmystary jýrip jatyr, ótuge bolmaydy» deydi. Al Tәuelsizdik monumentining manynda biraz adamnyn, jurnalister tobynyng jýrgeni kórinip túr. Men әriyne qarsylyq bildirdim: jurnalist ekenimdi jәne ózimning kәsiby paryzymdy óteuim kerektigin aityp, ol ýshin alangha baruym qajet degenime qaramay, qolymdy qayyryp, «avtozakqa» zorlyqpen әkelip qamady. Jurnalistik kuәligime pysqyryp qaramady. Almaly audandyq polisiyasyna alyp keldi. Saghat týski on eki jarymnan keshki bes jarymgha deyin otyrdym. Meni әuelde әldebir qylmystyq is qozghalyp, soghan kuә retinde aparghandaryn aitty. Biraq Almaly audandyq polisiyasynyng tergeushisi, agha leytenant – ol da bir otyrghan bireu – Timur Qartberdiyev is Qylmystyq kodeksting qanday babymen jәne kimge qatysty qozghalghanyn aitudan bas tartty. Biraq, tergeushining súraqtarynyng kóbi M.Áblәzovting «QDT» qozghalysyna qatysty boldy.

Al songhy, 1 nauryzdaghy mitingige shaqyrghan Áblәzov emes, songhy kezde Qazaqstannyng sayasy alanynda payda bolghan jastardyng sayasy qozghalystary edi. Janbolat Mamaydyng partiyasy men Astanadaghy Bella Orynbetovanyng «Respublika» qozghalysy bastama kótergen bolatyn.

Biylik sol mitingke kóp adam jinalady degen oida bolsa kerek. Biraq, ol songhy bir-eki kýnde ghana habarlandy da, oghan kóp adam jinala qoymady. Biraq, jogharydan jarlyq bolghan siyaqty: qalayda mitingti ótkizbeu kerek degen. Sodan «búiryq qatty, jan tәtti» degendey, polisiya shekten tys әreketterge bardy.

Mening oiymsha, polisiya qyzmetkerleri ózderining zansyz jәne qylmystyq әreketteri ýshin jogharydan jarlyq bergen lauazymdy adam jauap beredi, al biz «pry ispolneniyada» jýrmiz dep oilaytyn boluy kerek. Áriyne olargha komanda bergen – Ishki ister ministrli Erlan Túrghambaev pen ol baghynatyn Qauipsizdik Kenesi ekeni mәlim.

Al mitingige jinalghandar – jurnaliysi qaysy, basqasy – kim, eshtenege qarap jatpay, bәrin qamaudyng әreketi – biylikting agoniyasynan tughan. Olar qaytkende mitingti boldyrmau, sol arqyly jogharydaghy basshylardy tynyshtyghyn qamtamasyz etu ýshin osynday zansyzdyqtargha, tipti qylmystyq әreketterge barugha mәjbýr bolghan.

Polisiya jogharghy jaqtyng komandasyn oryndaugha mәjbýr boldy dep, men olardy aqtap otyrghan joqpyn. Eger olar «biz qyzmetimizdi atqaryp jýrmiz, bizge jauapkershilik bolmaydy» dep oilasa, qatty qatelesedi. Erten, jana tariyhqa reviziya jasalghan kezde, anau Janaózennen, odan arghysy Altynbek pen  Zamanbekterding qazasynan bastap, kýni býginge deyin elde bolyp jatqan sayasy qylmystardyn, tipti terrorlyq әreketterding barlyghynyng keyipkerleri atalghan kezde, zansyz komandany oryndap, jendettik jasaghan polisiya qyzmetkerleri de jazasyn alatyn bolady. Qalay bolghanda da, eldegi, qoghamdaghy zansyzdyqtargha qatysqan poliyseylerding attary ataluy kerek. Búl әlem tarihyndaghy tranzitten ótken elderding barlyghynyng basynan ótken jaghday.

Preziydent Toqaevtyng «estiytin ýkimet» konsepsiyasy – búl bos sóz, preziydentting auzynan shyqqan jalang deklarasiya ghana. Ishki mәdeniyeti taza adamnyng qoghamda azamattyq qatynastar ornasa eken degen niyeti ghana. Biraq, onyng «estiytin ýkimeti»  әli jýzege aspaghan iydeya.. Ony jýzege asyru ýshin – Toqaev myrza memleket basshysy retindegi lauazymdyq qyzmetin tolyq jýzege asyra alatyn dengeyge jetu kerek. Al qazir, qogham pikiri kórsetip otyrghanday, biylikting ekinshi basynda eks-preziydentting otyruy búl mýmkindikti tejep otyr. Onyng mysaly, kadr taghayyndau mәselesi. Jogharghy lauazymdyq qyzmetterge Qauipsizdik Kenesining tóraghasy Núrsúltan Nazarbaevtyng aralasuynsyz eshqanday kadr taghayyndalmaytynyn biz týgili sheteldik BAQ jazyp jatyr. Al qazirgi Toqaev Ýkimetindegi ministrlerding barlyghy derlik kezindegi Nazarbaevtyng kadrlary. Tipti, Ishki ister ministri, Qauipsizdik komiytetining tóraghasy sekildi kýshtik qúrylymdar tikeley Qauipsizdik Kenesine baghynyshty. Olardy taghayyndau nemese qyzmetinen aludy Nazarbaev sheshedi. Biraq, Jarlyqqa Toqaev qol qoyady. Sondyqtan «estiytin ýkimet» -  túiyqtalghan shenber ispetti jalang sóz ghana. Oghan osy mitingi kezinde taghy bir ret kózimiz jetti.

Abai.kz