1 ناۋرىزدا تاعى دا ەلىشىلىك ميتينگ ءوتتى. ءوتتى دەۋگە كەلمەس، ويتكەنى اقيقات ىزدەپ الاڭعا بارعانداردىڭ ايتقان وي-تالاپتارىنان گورى، پوليتسيانىڭ كۇشكە سالعان كوتەنزورلىق ارەكەتتەرى كوبىرەك اڭگىمە بولدى.

پوليتسيا «قوعامدىق ءتارتىپتى، ميتينگ وتكىزۋ ءتارتىبىن بۇزدى» دەگەن ەكى جەلەۋ، ءبىر سىلتاۋمەن بەيبىت شەرۋگە بارعانداردى دا، بارا جاتقانداردى دا ۇستاپ جاتقانىن كوردىك. ولاردىڭ اراسىندا وزدەرىنىڭ كاسىبي قىزمەتتەرىن اتقارىپ جۇرگەن جۋرناليستەر دە بولدى. پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى ولاردىڭ سارى جاكەتتەرىنە دە، قولىنداعى جۋرناليستىك كۋالىكتەرىنە دە قاراماعان. پوليتسيا بولىمشەسىندە ءبىراز ۋاقىت ۇستاپ وتىرىپ، كەيىن بوساتىپ جىبەرگەن.

سول كۇنى جۋرناليست ينگا يمانبايعا «الدەكىمدەردىڭ» كۇش قولدانعانىن، سونىڭ سالدارىنان باسىنان اۋىر سوققى العانىن «Facebook» جەلىسىندە رەسمي تىركەلمەگەن «دەمپارتيا» جەتەكشىسى جانبولات ماماي حابارلادى. ال الاڭعا بارا جاتقان «دات» گازەتتەر جوباسىنىڭ جەتەكشىسى، تاۋەلسىز جۋرناليست ەرمۇرات باپي دا پوليتسيا بولىمشەسىنە جەتكىزىلگەن.

الاڭدا اقپارات تاراتىپ جۇرگەن بىرنەشە ءتىلشىنىڭ پوليتسيا كولىكتەرىنە كۇشپەن وتىرعىزىلعانىن «ازاتتىق» سايتى حابارلادى.

قر ىشكى ىستەر ءمينيسترى ەرلان تۇرعىمباەۆ 1 ناۋرىز كۇنگى ەلىمىزدىڭ بىرنەشە قالاسىندا وتكەن ميتينگتە ۇزىن-ىرعاسى 80-گە جۋىق ادام ۇستالعانىن مالىمدەدى.

«باس پروكۋراتۋرانىڭ ەسكەرتۋىنە قاراماستان، كەشە ءبىراز ازامات ەكسترەميستىك ۇيىمدار ءۇشىن رۇقسات ەتىلمەگەن ورىنداردا ميتينگ ۇيىمداستىرماق بولدى. پوليتسيا قوعامدىق ءتارتىپتى رەتكە كەلتىرۋ ءۇشىن شارا قابىلدادى. 80-گە جۋىق ادام پوليتسيا بولىمىنە جەتكىزىلدى. اڭگىمەلەسۋدەن كەيىن بارلىعى جىبەرىلدى.

تورتەۋى عانا اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى: بىرەۋىنە ايىپپۇل سالىندى، ۇشەۋى اكىمشىلىك قاماۋعا الىندى. ەكى ادام پوليتسياعا قارسىلىق كورسەتكەنى، بىرەۋى رۇقسات ەتىلمەگەن ميتينگ ۇيىمداستىرعانى ءۇشىن قامالدى»، - دەدى ەرلانتۇرعىمباەۆ.

ەقىۇ ءباسپاسوز ەركىندىگى جونىندەگى وكىلدىگى «Twitter» پاراقشاسىندا الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرىپ، مالىمدەمە جاسادى.

«جۋرناليستەر زورلىق-قومبىلىقتان قورىقپاي، ەركىن جۇمىس جاساي الۋى كەرەك»، دەپ جازدى.

وسىعان دەيىن «Amnesty International» حالىقارالىق قۇقىق قورعاۋ ۇيىمى 22 اقپاندا وتكەن ميتينگتەگى پوليتسيا ارەكەتىنە الاڭداۋشىلىق تانىتىپ، اكىمشىلىك جۇيەنى ميتينگتە قامالعان ازاماتتاردى بوساتۋعا شاقىرعان.

تاقىرىپقا تۇزدىق رەتىندە ايتا كەتەيىك، پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ بىلتىرعى جولداۋىندا «ەستيتىن مەملەكەت» كونتسەپتسياسىن جۇزەگە اسىرۋ تۋرالى ايتقان بولاتىن. سول جولداۋدا ەلدەگى بەيبىت ميتينگتەرگە رۇقسات بەرۋ كەرەكتىگىن دە ايتقان ەدى.

«ەگەر بەيبىت شەرۋلەر زاڭ بۇزۋ مەن حالىقتىڭ مازاسىن الۋ ماقساتىندا بولماسا، شەت جاقتان ەمەس، ارنايى ورىن ۇسىنىپ، ميتينگ وتكىزۋگە رۇقسات بەرۋ كەرەك. كونستيتۋتسياعا ساي ەمەس ارەكەتتەر، بۇزاقىلىق اكتسيالار زاڭ اياسىندا توقتاتىلادى»، - دەگەن پرەزيدەنت.

بەيبىت شەرۋگە بارعان جۋرناليستەردىڭ ۇستالۋى – باق تۋرالى زاڭدى ورەسكەل بۇزۋ ەكەنى ايتپاسادا تۇسىنىكتى. ال ەندى ءا، دەگەنگە اكىرەڭدىك تانىتقان تۇرعىمباەۆ پوليتسياسىنىڭ ارەكەتتەرى پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ «ەستيتىن مەملەكەتىنىڭ» قاعيداتىنا قانشالىقتى ساي؟ ءبىز «دات» گازەتتەر جوباسىنىڭ جەتەكشىسى، تاۋەلسىز جۋرناليست ەرمۇرات باپي مىرزانى سوزگە تارتتىق، اڭگىمە قۇردىق.

ەرمۇرات باپي، تاۋەلسىز جۋرناليست:

- سول ميتينگى بولاتىن كۇنى الماتىداعى ساتپاەۆ پەن جەلتوقسان كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنان وتكەن كەزدە، مەنى پوليتسيا توقتاتتى. وڭشەڭ لەيتەنانتتار مەن سەرجانتتار. «الاڭدا جوندەۋ جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتىر، وتۋگە بولمايدى» دەيدى. ال تاۋەلسىزدىك مونۋمەنتىنىڭ ماڭىندا ءبىراز ادامنىڭ، جۋرناليستەر توبىنىڭ جۇرگەنى كورىنىپ تۇر. مەن ارينە قارسىلىق ءبىلدىردىم: جۋرناليست ەكەنىمدى جانە ءوزىمنىڭ كاسىبي پارىزىمدى وتەۋىم كەرەكتىگىن ايتىپ، ول ءۇشىن الاڭعا بارۋىم قاجەت دەگەنىمە قاراماي، قولىمدى قايىرىپ، «اۆتوزاكقا» زورلىقپەن اكەلىپ قامادى. جۋرناليستىك كۋالىگىمە پىسقىرىپ قارامادى. المالى اۋداندىق پوليتسياسىنا الىپ كەلدى. ساعات تۇسكى ون ەكى جارىمنان كەشكى بەس جارىمعا دەيىن وتىردىم. مەنى اۋەلدە الدەبىر قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ، سوعان كۋا رەتىندە اپارعاندارىن ايتتى. بىراق المالى اۋداندىق پوليتسياسىنىڭ تەرگەۋشىسى، اعا لەيتەنانت – ول دا ءبىر وتىرعان بىرەۋ – تيمۋر قارتبەرديەۆ ءىس قىلمىستىق كودەكستىڭ قانداي بابىمەن جانە كىمگە قاتىستى قوزعالعانىن ايتۋدان باس تارتتى. بىراق، تەرگەۋشىنىڭ سۇراقتارىنىڭ كوبى م.ءابلازوۆتىڭ «قدت» قوزعالىسىنا قاتىستى بولدى.

ال سوڭعى، 1 ناۋرىزداعى ميتينگىگە شاقىرعان ءابلازوۆ ەمەس، سوڭعى كەزدە قازاقستاننىڭ ساياسي الاڭىندا پايدا بولعان جاستاردىڭ ساياسي قوزعالىستارى ەدى. جانبولات مامايدىڭ پارتياسى مەن استاناداعى بەللا ورىنبەتوۆانىڭ «رەسپۋبليكا» قوزعالىسى باستاما كوتەرگەن بولاتىن.

بيلىك سول ميتينگكە كوپ ادام جينالادى دەگەن ويدا بولسا كەرەك. بىراق، ول سوڭعى ءبىر-ەكى كۇندە عانا حابارلاندى دا، وعان كوپ ادام جينالا قويمادى. بىراق، جوعارىدان جارلىق بولعان سياقتى: قالايدا ميتينگتى وتكىزبەۋ كەرەك دەگەن. سودان «بۇيرىق قاتتى، جان ءتاتتى» دەگەندەي، پوليتسيا شەكتەن تىس ارەكەتتەرگە باردى.

مەنىڭ ويىمشا، پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى وزدەرىنىڭ زاڭسىز جانە قىلمىستىق ارەكەتتەرى ءۇشىن جوعارىدان جارلىق بەرگەن لاۋازىمدى ادام جاۋاپ بەرەدى، ال ءبىز «پري يسپولنەنيادا» ءجۇرمىز دەپ ويلايتىن بولۋى كەرەك. ارينە ولارعا كوماندا بەرگەن – ىشكى ىستەر ءمينيسترلى ەرلان تۇرعامباەۆ پەن ول باعىناتىن قاۋىپسىزدىك كەڭەسى ەكەنى ءمالىم.

ال ميتينگىگە جينالعاندار – ءجۋرناليسى قايسى، باسقاسى – كىم، ەشتەڭەگە قاراپ جاتپاي، ءبارىن قاماۋدىڭ ارەكەتى – بيلىكتىڭ اگونياسىنان تۋعان. ولار قايتكەندە ميتينگتى بولدىرماۋ، سول ارقىلى جوعارىداعى باسشىلاردى تىنىشتىعىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن وسىنداي زاڭسىزدىقتارعا، ءتىپتى قىلمىستىق ارەكەتتەرگە بارۋعا ءماجبۇر بولعان.

پوليتسيا جوعارعى جاقتىڭ كومانداسىن ورىنداۋعا ءماجبۇر بولدى دەپ، مەن ولاردى اقتاپ وتىرعان جوقپىن. ەگەر ولار «ءبىز قىزمەتىمىزدى اتقارىپ ءجۇرمىز، بىزگە جاۋاپكەرشىلىك بولمايدى» دەپ ويلاسا، قاتتى قاتەلەسەدى. ەرتەڭ، جاڭا تاريحقا رەۆيزيا جاسالعان كەزدە، اناۋ جاڭاوزەننەن، ودان ارعىسى التىنبەك پەن  زامانبەكتەردىڭ قازاسىنان باستاپ، كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەلدە بولىپ جاتقان ساياسي قىلمىستاردىڭ، ءتىپتى تەررورلىق ارەكەتتەردىڭ بارلىعىنىڭ كەيىپكەرلەرى اتالعان كەزدە، زاڭسىز كوماندانى ورىنداپ، جەندەتتىك جاساعان پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى دە جازاسىن الاتىن بولادى. قالاي بولعاندا دا، ەلدەگى، قوعامداعى زاڭسىزدىقتارعا قاتىسقان پوليتسەيلەردىڭ اتتارى اتالۋى كەرەك. بۇل الەم تاريحىنداعى ترانزيتتەن وتكەن ەلدەردىڭ بارلىعىنىڭ باسىنان وتكەن جاعداي.

پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ «ەستيتىن ۇكىمەت» كونتسەپتسياسى – بۇل بوس ءسوز، پرەزيدەنتتىڭ اۋزىنان شىققان جالاڭ دەكلاراتسيا عانا. ىشكى مادەنيەتى تازا ادامنىڭ قوعامدا ازاماتتىق قاتىناستار ورناسا ەكەن دەگەن نيەتى عانا. بىراق، ونىڭ «ەستيتىن ۇكىمەتى»  ءالى جۇزەگە اسپاعان يدەيا.. ونى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن – توقاەۆ مىرزا مەملەكەت باسشىسى رەتىندەگى لاۋازىمدىق قىزمەتىن تولىق جۇزەگە اسىرا الاتىن دەڭگەيگە جەتۋ كەرەك. ال قازىر، قوعام پىكىرى كورسەتىپ وتىرعانداي، بيلىكتىڭ ەكىنشى باسىندا ەكس-پرەزيدەنتتىڭ وتىرۋى بۇل مۇمكىندىكتى تەجەپ وتىر. ونىڭ مىسالى، كادر تاعايىنداۋ ماسەلەسى. جوعارعى لاۋازىمدىق قىزمەتتەرگە قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ توراعاسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ارالاسۋىنسىز ەشقانداي كادر تاعايىندالمايتىنىن ءبىز تۇگىلى شەتەلدىك باق جازىپ جاتىر. ال قازىرگى توقاەۆ ۇكىمەتىندەگى مينيسترلەردىڭ بارلىعى دەرلىك كەزىندەگى نازارباەۆتىڭ كادرلارى. ءتىپتى، ىشكى ىستەر ءمينيسترى، قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ توراعاسى سەكىلدى كۇشتىك قۇرىلىمدار تىكەلەي قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە باعىنىشتى. ولاردى تاعايىنداۋ نەمەسە قىزمەتىنەن الۋدى نازارباەۆ شەشەدى. بىراق، جارلىققا توقاەۆ قول قويادى. سوندىقتان «ەستيتىن ۇكىمەت» -  تۇيىقتالعان شەڭبەر ىسپەتتى جالاڭ ءسوز عانا. وعان وسى ميتينگى كەزىندە تاعى ءبىر رەت كوزىمىز جەتتى.

Abai.kz