Múnay qúny tayau arada kóterilmeydi. Sondyqtan, qalay bolghanda da, budjetti qatang sekvestrleu kerek bolady. Jәne búl isti, mýmkindiginshe, tezirek bastau qajet. Atalghan proseske Esep komiytetin, sonday-aq, tәuelsiz ekonomistterdi tartu kerek, óz basym, at salysugha әzirmin.

1. Birinshi kezekte kvaziymemsektor - Samúryq-Qazyna, Bәiterek, Qazagrony, esh jaltaqsyz, taratu kerek. Búl jerge «esh jaltaqsyz»  degendi nege qosyp túrmyn. Óitkeni búl kompaniyalarda deputattar men ýlken sheneunikterding balalary, nemereleri júmys jasaydy, «otbasylyq jem-astau» dese de bolady. Sondyqtan, búl prosesti osy kompaniyalarmen baylanysy joq adamdar ghana jýzege asyra alady.

2. Samúryq-Qazynanyng (QMG, QTJ, Qazatomóndirisi syqyldy) tabighy enshiles-monopoliyalaryn, Bәiterekting (Qazaqstannnyng damu bankisi syqyldy) enshiles kompaniyalaryn ýkimetke tikeley baghyndyru kerek. Búlardyng júmysyn tiyisti ministrlikter (Energetika ministrligi, AShM, t.s.s) baqylauy tiyis. Al olardyng kiris-tabystary, iz-týzsiz joyylyp ketetin bas holdingterge emes, budjetke tikeley qúiyluy kerek.

3. Mәnsiz budjet baghdarlamalaryn, sonday-aq, salyq jenildikterin, qajetsiz subsidiyalardy ayamay qúrtu qajet, búlar da – memleket qarjysyn jeke qaltagha saludyng qiytúrtqy amaldary. Bujdet qarjysyn jalmaudyng jyldar boyy qalyptasqan búl jýiesin de, esh jaltaqsyz jәne ayausyz, kýiretu kerek bolady.

4. Jer reformasyn tezdetip ótkizu qajet. Paydalanbay túrghan jerlerdi bosatyp, mal ústap, óz kýnin ózi kórui ýshin jergilikti auyl túrghyndaryna taratyp beru kerek. Álde bireu «eki siyr» iydeyasyna qarsy ma eken? Búl jerde kóp mәsele latifundisterding mýddesine kelip tireledi.

5. Euraziyalyq Ekonomikalyq Odaqtan shyghu ne, eng bolmasa, oghan mýshe boludy toqtata túru turaly mәsele kóteru qajet. Halyq búl iydeyany qyzu qoldaydy. Búnsyz ekonomikalyq damu degen bolmaydy, búl – otandyq óndirushiler jәne últtyq valuta ýshin ómir men ólim mәselesi. Koronavirus -jahandanu, integrasiya syndy jalghan iydeyalardyng janazasyn shyghardy.

Daghdarys jaghdayynda bәri – sózsiz últtyq memleketterge ainalyp shygha keldi.

Eng әuelgi is-qadamdar osy. Osylardy qolgha alugha, Ýkimet sheshimdi qanshalyqty erterek qabyldasa, ózderi ýshin de, halyq ýshin de sonshalyqty jaqsy bolady. Aytpaqshy, onda qúrylghan Reformalar jәne modernizasiya ortalyghy ne bolyp jatyr eken?

Múhtar Tayjannyng әleumettik jelidegi paraqshasynan

Abai.kz