Jalpy, eshkim, esh uaqytta baqylamaytyn, eshkimge esep bermeytin mol aqsha jýrgen jer qashanda dau-damaydan arylmaytyndyghy bayaghyda dәleldengen aqiqat. Enbeksiz kelgen, tegin dýnie bolghan son, kim-kimning de sol batpan qúiryqtan bir qarpyp qalghysy keletindigi belgili jayt emes pe?

Jaqynda bizding Qostanay oblysynda da býkil elimizdi eleng etkizgen ýlken taytalas bastalyp ketti. Ol endi oblys әkimi Arhiymed Múqanbetov myrzanyng jan balasyn janyna jaqyndatpay, ýkilep ústap otyrghan ataqty «Tobol» komandasynyng (bizde de, ózge jerde de dәl osylay atalady) bir oiynshysyna qatysty bolyp otyr. Osynda sonau 2016 jyldan beri oinaytyn, kezinde sonau Ortalyq Afrika Respublikasy degen qiyrdan attay qalap, shaqyryp alghan Fernander Kassay degen futbolshy. Ol endi shetelde jatyp: «Men osy komandamen 2021 jyldyng qazan aiyna deyingi merzimge kontraktige otyrghanmyn. Alayda byltyr oiyn kezinde dene jaraqatyn aluyma baylanysty Fransiyada emdeldim. Endi keldip, meni qaytadan búl klubqa alghysy joq. Sondyqtan da men óz qúqym búzyldy dep búl klubtan 600 myng dollar aiyp púl talap etemin» dep aidy aspangha bir-aq shyghardy. Oghan osy klubtyng esh uaqytta ózgermeytin diyrektory Panin degen myqty: «Joq, búl ótirik. Biz ony sotqa beremiz» dep ózinshe búlqan-talqan bolyp jatyr. Al afrikalyq qonaghymyz bolsa: «Senderdiki bos әureshilik. Mening qolymda ózdering qol qoyghan qújat bar. Mening advokattarym da saqaday-say otyr» dep aibat shegip jatyr. 

Fernander Kassay degen myqtyng osy

Búl jerde biz kimdiki dúrys, kimdiki búrys degen saualgha jauap izdep, bas qatyrghymyz joq. Ol ýshin, ainalyp kelgende, sot organdary bar. Olardyng nanyna otraqtaspay-aq qoyalyq. Alayda barlyq mәselening mәnisi osy kәsiby futbol degen dýniygege qyruar qarjy ketip jatqandyghy aityla-aytyla әbden jauyr bolghan taqyryp. Shetelderden legioner degenderdi shaqyryp, oldardy shylqymaygha batyrghannan góri, kezinde ózimizding myqty sportshylardy dayyndaghan balalar men jastar slort klubtaryn jandardyru kerektigin «Aqjol» partiyasynyng tóraghasy Azat Peruashev ýlken minbelerden talay aitty da. Oghan birer deputtardyng da ýn qosqandyghyn bilemiz. Alayda sheteldegi oiyndarda eshbir naqty nәtiyje kórsetpese de, osy klubtargha milliardtaghan qarjynyng ysyrap bolyp jýrgendigi qazir eshkimning de janyn auyrtpaytyn sekildi. Álde ózderinshe múnday mayly jilikti bayaghyda menshiktkep alghan, múny olar ózderining bedelining ósiruining bir kórsetkishine balaytyn oblys әkimderinen qorqa sogha ma eken? Al olar bolsa, tughan balasynday mәpeleytin, olar ýshin eshteneni de ayamaytyn ózderinng klubtary ýshin jan beruge dayyn. Myrzalyghy sheksiz, qamqorlyghy adam aitqysyz. 

Mәselen, tek bizding Arhiymed qana osy «Toboldyn» byltyrghy jylghy 2 milliard tenge qúraytyn budjetine qolaqpanday etip, biyl taghy da 1 milliard tenge bere saldy. Negizi, bizding әkimning qoly ashyq qoy, ana afrikalyq futbolshynyng súraghan 240 million tengesi degen nemene tәiiri?  Sol ýshin óz perzentin daugha salyp qoymaytyn shyghar. Biyl onyng budjetine taghy da 1 milliard qosa salsa, «qasqyr da tynysh, qoy da aman» bolmay ma? Al budjettin, yaghny halyqtiyng manday terimen jinaghan aqshasyna bizding elde kimning jany ashypty, tәiiri?

Osynau kәsiby sportqa ketetin mol qarajattyng óte orynsyz júmsalatyndyghyn, onyng qazirgi tanda eshbir qaytarym әkelmeytinin qazir qarapayym jandar týgili, osy salanyng mamandary da ashyq aityp jatyr. Mәselen, jaqynda ghana Almaty qalasy futbol federasiyasynyng birinshi preziydenti, Qazaqstannyng enbek sinirgen bapkeri Samat Núrjanov «Vremya» gazetine bergen súhbatynda: «Qazir qarjygha jauap beretin jandardyng osy memleketting aqshasynyng qanshalyqty dúrys júmsalyp jatqandyghy turaly oilanatyn uaqyty jetti. Orasan mol qarjy futboldy damytugha júmsalmaydy. Biz tek legionerlerdi bayytyp jatyrmyz. Búl shetelden shaqyrylghan bapkerlerge de qatysty. Búlar adam aitqysyz mol qarjy alady. Alayda eshbir oiyndy úta almaydy. Shetelden shaqyrylghandardyng eshqaysysy da bizdegiderden sporttyq kәsiby dengeyi tym joghary da emes. Eger bizdegilerge solargha ketetin qarjynyng jartysyn ghana tólesek te, qazirgiden әlldeqayda joghary jetistikterge jeterimiz haq», - dep óz oiyn ashyq bildirdi.

Shyndyghynda da bizdi sheteldikter degende ishken asymyzdy jerge qoyyp, olardyng súraghanyn sózge kelmesten bere salamyz. Múnday myrzalyqtan bizding «Tobyl» da kende emes, eshkimnen de olqy soqpaydy. Mәselen, byltyr bizding klubqa at basynday altyn bergendey etip, Sibay Senin degen bireudi aldy. Maqtauyn jetistirdi. Klub basshylaryn tyndap otyrsan, búl jigit tipti ataqty Peleden de asyp týsetin kórinedi.Sondyqtan da odan ayanyp qalmapty. Ótkende «Tranfermark» degen portaldyng jazuyna qaraghanda búghan anau-mynau emes, jarty million evro júmsalypty. Ras, keyin «Tobyldyn» diyrektory Nikolay Panin «búl qate jazylghan. Oghan jarty million emes, nebәri 50 myng dollar ghana tólendi» dep shyr-pyr bolyp jatyr. Beyne bir 50 myng dollar aitugha túrmaytyn, úsaq-týiek birdene sekildi. Al endi múny óz tengemizge shaqsaq, sol anau-mynau emes tura 20 milliongha jaqyndap qalady. Áriyne, búl jylyna milliardap aqsha júmasalatyn bizding «Tobylgha» aitugha da túrmaytyn úsaq berdene shyghar, sirә?

Al shyndyghynda da osy Sibay degening kim? Bizdegilerding tóbesi kókke jetetindey shattanatyn reti bar ma? Birden ashyghyn aitayyq, búl qara balamyzdyng ózgelerden asyp bara jatqan týgi joq, qatardaghy ayaqdopshylardyng biri. Vikiypediyany ashyp qaraghan jan múny birden angharar edi. Sibay degen sabazyng eng bolmasa Europagha belgili myqty klubtardyng birinde oinap, ataghy shyqqan futbolshy bolsa bir sәri. Afrikadaghy ekining biri bile bile bermeytin, kartadan da birden taba lamaytyn Kot-d-Ivuar degen elinen shyqqan búl sabazynnyng oinamaghan kluby joq kórinedi. Aldymen dop tebudi óz elinde bastaghan ol Moldovanyng «Sakson», Rumyniyanyng «Astra» komandasynda jaqsy oiyn kórsetip, kózge týse almay, aqyry 3 matchqa ghana shydaghan, sosyn Belorussiyanyng «Slusk» komandalarynda dop teuip, aqyry Reseyding «Baltika» men «Tambovqa» kelip taban tiregen. Songhy azdap túraqtaghan mekeni osy «Tambov». Búl «myqtynyn» tәrtibi de shamaly kórinedi. Ol «Baltikada» jýrgende tәuir óner kórsetkenimen 5 sary jәne 3 qyzyl kartochkany «iyelengen». Al «Tambovta» taghy da ózinshe «minez» tanytyp, tek jarty mausymda ghana taghy da 5 sary jәne bir qyzyl kartochka alghan. Aytpaqshy, songhy «Tambovtan» ketkeni ýshin ol sol klubqa 50 myng dollar tólegen. Demek, jurnalisterding «Toboldyn» qaydaghy bir ortanqol futbolshy ýshin jarty million evro júmsapdy» degeni shyn bolyp shyqpasyn. Endi múny budjet aqshasy eshbir esepsiz, orynsyz júmsalady degende osynday jaytty aitamyz daghy.

Minekey, bizdegi әkim-qaralardyng halyqtyng aqshasyna degen ózindik, airyqsha kózqarasy osynday. Áriyne, óz qaltasynan shyqpaghannan keyin nesine qinalsyn?

Jaybergen Bolatov

Abai.kz