Júma, 29 Nauryz 2024
Mine, әngime! 5684 19 pikir 21 Qyrkýiek, 2020 saghat 12:01

Qughyn-sýrgin qúrbandaryn aqtaytyn memlekettik komissiya qúrylady

Preziydent Toqaevtyng stalindik repressiya qúrbandaryn tolyq aqtau turaly Jarlyghy jariyalanyp, qogham talqysyna úsynyldy. Ol boyynsha sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryn aqtau isi boyynsha arnayy memlekettik komissiya qúrylady.

Preziydent Jarlyghynyng jobasy elektrondy ýkimet portalynda jariyalanghan eken. Onda repressiya qúrbandaryn tolyq aqtau jónindegi memlekettik komissiya qúrylatyny aitylghan.

Memlekettik komissiyanyng erejesi men qúramyn bekitu, jarlyqtyng oryndaluyn baqylau Preziydent Ákimshiligine jýktelgen. Memkomissiya Preziydent janyndaghy konsulitativtik-kenesshi organ bolady jәne óz qyzmetinde Qazaqstan Konstitusiyasy men zandaryn basshylyqqa alady, dep jazylypty.

Al jana qúrylatyn komissiyanyng qyzmetine kelesi funksiyalar kiretin bolady:

1) sayasy qughyn-sýrgin jәne zansyz qudalau qúrbandaryna qatysty tarihy әdildikti qalpyna keltiru;

2) sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryn tolyq zandyq jәne sayasy aqtau ýshin zang jobalaryn jәne ózge de zangha tәueldi aktilerdi әzirleu jóninde Ýkimetke úsynystar әzirleu jәne engizu;

3) jazyqsyz sottalghan jәne sayasy qughyn-sýrginge, ómiri men bas bostandyghynan aiyrugha, psihiatriyalyq mekemelerde mәjbýrlep emdeuge, elden shygharugha jәne sayasy nanymdar, taptyq, әleumettik, últtyq, diny nemese ózge de qatystylyghy boyynsha qúqyqtar men bostandyqtary ózge de shekteulerge úshyraghan túlghalardy aqtau prosesterin ghylymy zerdeleu jәne jýrgizu әdisnamasyn anyqtau;

4) Qazaqstanda is jýzinde aqtalmaghan sayasy qughyn-sýrgin qúrbandary sanattarynyng tolyq tizbesin aiqyndau (onyng ishinde: qoldanystaghy zannamada qamtylmaghan qúrbandar sanattary; zannamada atalghan, biraq is jýzinde aqtalmaghan qúrbandar sanattary);

Qúqyqtyq qana emes, sonymen birge, sayasy onaltugha jatatyn qughyn-sýrgin qúrbandary sanattarynyng tolyq tizbesin aiqyndau (onyng ishinde: Qazaqstannyng bostandyghy, tәuelsizdigi jәne aumaqtyq tútastyghy ýshin kýresushiler; ózderining iydeologiyalyq, ghylymi, shygharmashylyq, ruhaniy-mәdeny qúndylyqtary men senimderi ýshin qughyn-sýrginge úshyraghan);

5) komissiya mýsheleri, zertteushiler men úrpaqtar ýshin Qazaqstan Respublikasy Preziydentinin, Qazaqstan Respublikasy Ishki ister ministrliginin, Últtyq qauipsizdik komiytetinin, prokuratura organdarynyng jәne ózge de memlekettik mekemelerding múraghattaryndaghy jabyq qorlardyng sayasy qughyn-sýrginder jónindegi materialdardyng qoljetimdiligin qamtamasyz etu;

6) memlekettik organdardyng sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryn aqtau mәseleleri jónindegi qyzmetin ýilestiru;

7) Qazaqstan Respublikasynda aqtalghan sayasy qughyn-sýrgin qúrbandarynyng qúqyqtaryn qalpyna keltirude әdistemelik jәne qúqyqtyq kómek kórsetu;

8) sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryn, onyng ishinde Qazaqstannyng bostandyghy, tәuelsizdigi jәne aumaqtyq tútastyghy ýshin kýreste erlik kórsetken adamdardy mәngi este qaldyru jónindegi memlekettik baghdarlamany qabyldaudy qamtamasyz etu;

9) aqtalghandardyng qúqyqtaryn qalpyna keltiru mәseleleri boyynsha ótinishter men shaghymdardy qarau.

Memlekettik komissiyany Qazaqstannyng memlekettik hatshysy, yaghni, Qyrymbek Kósherbaev myrza basqarady. Onyng qúramyna ghalymdar, memlekettik organdardyn, últtyq jәne memlekettik arhivterding basshylary, qoghamdyq úiymdardyng ókilderi kirgiziledi delingen. Tóraghanyng sheshimi boyynsha Memlekettik komissiyagha respublikalyq jәne jergilikti dengeydegi sarapshylar, sonday-aq, ózge de túlghalar engizilui mýmkin.

Jarlyq jobasy 5 qazangha deyin qogham talqysyna úsynylyp otyr eken.

Esterinizge sala keteyik, osyghan deyin mamyr aiynda preziydent Toqaev sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryn aqtau jónindegi memlekettik komissiya qúrudy tapsyrghan edi.

Biz preziydent Toqaevtyng biyl, 30 mamyrynda, sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryn eske alu kýni qarsanynda aitqan ýndeuin qaz-qalpynda qayta jariyalaghandy jón kórdik.

Toqaevtyng sózi

HH ghasyrdyng 20-50 jyldaryndaghy sayasy qughyn-sýrgin zobalany – halqymyzdyng tarihyndaghy qasiretti kezen.

Qazaqstan tәuelsizdik alghannan keyin osy nәubetting qúrbandaryn mәngi este qaldyru ýshin memlekettik dengeydegi tiyisti sharalardy jýzege asyra bastady.

1993 jyly «Jappay sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryn aqtau turaly» zang qabyldandy.

1997 jyly Elbasy N.Nazarbaevtyng Jarlyghymen 31 mamyr Sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryn eske alu kýni retinde belgilendi.

Kenes zamanynda ómir sýrgen halyqtargha «ýlken terrordyn» orasan zor qasiret әkelgeni esimizde. Zúlmat jyldarda Qazaqstangha KSRO-nyng týkpir-týkpirinen bes millionnan astam adam jer audaryldy.

100 myngha juyq azamatymyz qughyn-sýrginge úshyrap, sonyng 20 mynnan astamy atyldy.

Jazyqsyz jazalanghandardyng qatarynda Á. Bókeyhan, A. Baytúrsynúly, M. Tynyshbaev, M. Dulatúly, T. Rysqúlov, M. Júmabaev, S. Seyfulliyn, I. Jansýgirov, B. Mayliyn, S. Asfendiyarov siyaqty kórnekti memleket jәne qogham qayratkerleri, basqa da últ ziyalylary bar.

Otanyn satqandar әielderining Aqmola lageri («ALJIYR») sol jyldardaghy qatygezdik pen jauyzdyqtyng qara tanbasynday boldy. Múnda sayasy tútqyndardyng jaqyn tuystary, әielderi men balalary qamaldy.

Býgin biz újymdastyru jyldarynda ashtyqqa úshyraghandardy, sonday-aq tughan jerinen ketuge mәjbýr bolghandardy da eske alamyz. Búl zobalannyng qasiretin ýsh milliongha juyq adam tartty.

Sol jyldardaghy orasan zor adam shyghyny men taghdyr tauqymeti әrbir azamattyng jýregine jara saldy.

Totalitarizmnen zardap shekken kóptegen últ ókilderi ýshin qazaq jeri qútty mekenge ainaldy. Ata-babalarymyzdan daryghan qaysarlyq pen tózimdilikting arqasynda qatang synnan abyroymen ótip, birtútas últ retinde biriguge mýmkindik aldyq.

Býginde respublika ónirlerinde «Qazaq halqyna – myng alghys» monumentteri ornatylghan. Búl – qazaq júrtynyng aq peyili men danalyghyna degen sheksiz rizashylyqtyng belgisi.

Tarihy әdildikti qalpyna keltiru júmystaryn ayaqtap, sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryn aqtau ýshin arnayy memlekettik komissiya qúrudy tapsyrdym.

Biz jazyqsyz jazalanghandardyng әrqaysysyn este saqtau arqyly ghana kemel keleshekke jol ashamyz. Bolashaqtyng berik negizi Tәuelsizdikten bastau alady.

Ótken ghasyrdaghy eng qily kezenning birinde jazyqsyz japa shekkenderding ruhyna taghzym etu – barshamyzdyng perzenttik boryshymyz.

Abai.kz

19 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1578
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2275
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3591