Sәule ÁBILEVA. Bolat - tektiligin saqtap, aryn biyik qoyatyn azamat

Qazaqstanda oppozisiyany qudalau, týrli sayasy qysymgha alu әreketi qalypty jaghdaygha ainaldy. Biylik ózin synaghandar men aqiqatty aitushylardy qashan da halyqqa "jau" etip kórsetuge sheber. Oghan dәlel retinde saray búlbúlynyng sandyraqtaryn keltiruge bolady. Qazaq oppozisiyasy degende, eng aldymen eske Bolat Ábilev týsedi. Búl zandy da. Halyqtyng joghyna súrau salyp jýrgenderding biri retinde onyng aty kópshilikke tanys. Alayda E.Ertisbaev siyaqtylardyng el ishinde kýmәn tudyratyn sóz taratyp, Bolatty jaghymsyz keyipkerding róline kýshtep engizu júmystary taghy qarqyn ala bastady. Rasynda "әdiletsiz saylau ótti, biylik halyqty tonady" dep shyryldap jýrgen B.Ábilev kim? Osy súraqpen qamauda jatqan bauyryna alandap, sonau Qaraghandydan arnayy kelgen әpkesi Sәule ÁBILEVANY sózge tarttyq.

Sәule ÁBILEVA. Bolat - tektiligin saqtap, aryn biyik qoyatyn azamat

Qazaqstanda oppozisiyany qudalau, týrli sayasy qysymgha alu әreketi qalypty jaghdaygha ainaldy. Biylik ózin synaghandar men aqiqatty aitushylardy qashan da halyqqa "jau" etip kórsetuge sheber. Oghan dәlel retinde saray búlbúlynyng sandyraqtaryn keltiruge bolady. Qazaq oppozisiyasy degende, eng aldymen eske Bolat Ábilev týsedi. Búl zandy da. Halyqtyng joghyna súrau salyp jýrgenderding biri retinde onyng aty kópshilikke tanys. Alayda E.Ertisbaev siyaqtylardyng el ishinde kýmәn tudyratyn sóz taratyp, Bolatty jaghymsyz keyipkerding róline kýshtep engizu júmystary taghy qarqyn ala bastady. Rasynda "әdiletsiz saylau ótti, biylik halyqty tonady" dep shyryldap jýrgen B.Ábilev kim? Osy súraqpen qamauda jatqan bauyryna alandap, sonau Qaraghandydan arnayy kelgen әpkesi Sәule ÁBILEVANY sózge tarttyq.

- Sәule apay, biylikpen kýresushilerding ishinde әli kýnge tabandylyq tanytyp kele jatqan adamdardyng biri - Bolat Ábilev. Ininizding qaysarlyghy bala kýninen qa-lyptasqan ba? Aqyn Bauyrjan Qarabekov: "Elge, jerge, adamdargha degen ayauly se-zim, asyl mahabbaty bar azamat ol. Sebebi, bizding Bolat besigin qyzyr terbegen bere-keli de merekeli úyadan úshqan úl" deydi óz shygharmasynda. Ápkesi retinde kishkentay Bolat pen onyng shyqqan tegi turaly aityp ótseniz.

-  Bauyr - barlyq adam ýshin qymbat qoy. Óz inimning qaysarlyghyn, kýreskerligin aitsam, ózge júrtqa maqtanu bolyp kóriner. Sondyqtan Botajannyng shyqqan tegine toqtalayyn, әrkim ózinshe qoryta jatar. Adam ózine tughan-tuys pen ata-anasyn tandap almaydy. Alayda Ábil atamyzdyng atyn arqalaghan bizderding Allagha alghysymyz sheksiz. Atamyz men eki jasqa kelgende dýnie salypty. Biraq onyng kózin kórgender atamyzdy aqyldy, meyirimdi, qanday qiyndyqqa da qayyspaytyn, sabyrly adam bolghan desedi. Al әjemiz Kaukar nemere-shóberesining esinde asqan danalyghymen saqtalyp qaldy. Ol turaly ataqty ghalym-akademik A.Buketovtin: "Eger ol kisi joghary bilim alghanda, iri ghalym ne bolmasa, kórnekti qayratker bolar edi" degeni bar. Osy aitylghannyng ózi әjemizding bolmys-bitimin kórsetse kerek. Ómirining sonyna deyin úldary Múqysh, Aqtaymen bir shanyraqtyng astynda birge túrdy. Eki úldyng balalary, yaghny bizder bir otbasynda tatu-tәtti kýn keshtik. Qazir oilasam, sonyng barlyghy eng aldymen, әjemizding aqyldylyghy men danalyghynda eken ghoy. Bir ýide eki otbasy túrmaq, óz anasymen birge túra almaytyn úl-qyzdar bar qazir. Al bizding әjemiz úl men kelinin, nemerelerin yntymaqta, birlikte ómir sýruine yqpal etti.

Ózining kóregendigimen bir atanyng balalaryn birlikte bolugha baulydy. Eng qyzyghy, 55 jyl bir shanyraqtyng astynda kýn keshken eki kelin, yaghny bizding sheshemiz Júmken men jengemiz Shәrmannyng tatulyghyn júrt әli kýnge anyz etip aitady. Búl rette әkemiz Múqysh pen Aqtaydyng ózara bauyrmaldyghy ýlken ról atqarghany dausyz. Ayta ketu kerek, on jeti jyl bir shanyraqtyng astynda aghalarymen kishi inilerining otbasy birge túrghan. Keyin 1976 jyly balalar óse kele, ýiding tarlyghynan Jaqannyng otbasy bólek shyqty. Oilanyzshy, on jeti jyl ýsh úldyng bala shaghasyn qosqanda, jiyrma tórt adam bir ýide bereke-birlikpen kýn keshu - qaytalanbas qúbylys shyghar, sirә. Eki әkemizding bir - birine jaqyndyghy mynaday derekten anyq kórinedi. Kishi әkemiz aghasy Múqysh qaytys bolghanda, qayghydan jatyp qaldy. Osy qasiret búryn auyrmaghan kisining jýregine ýlken salmaq salghany sonday, aragha jyl salyp, ózi de baqilyq bolyp edi.

"Aghasynan enshisi bólinbegen,

Ystyqty da, suyqty da birge kórgen.

Qos arys dýniyeden qatar ketip-

Mәngilik jan birligin dәleldegen."

Búl - aghaly-inili bauyrlardyng qúlpytasyna oiyp jazylghan shumaq. Osy sózder olardyng arasynyng qanshalyqty jaqyn bolghanyn bildirse kerek.

Balalyq shaghy osynday tatulyqta, birlikte ótken Bolattyng júrtty jatyrqamaytyn aqkónildigi sodan bolsa kerek. Esimde, әkem kez kelgen adamgha qol úshyn sozyp, jәrdemin ayamaytyn adam edi. Birde onyng osy qasiyetine keyip: "Ol jaman adam, nege oghan kómektesesiz?" degenim bar. Sonda: " Eger qolynnan kelse, kómegindi ayama. Eger ol saghan jamandyq jasaghan bolsa, sening jaqsylyghynnan keyin óz qatesin terenirek týsinetin bolady",- dep edi. Bolattyng da boyynda osy qasiyet bar. Eshkimning kónilin qaldyrmay, qolynan kelgen jәrdemin ayanbaydy. Ókinishke qaray, onyng osy qasiyetin keybireulerding óz paydasyna paydalanatyny da bar. Álginde aittym, eki úldan taraghan on bala bir ýide óstik. Kishkentayymyzdan bir-birimizge qamqor bolu, birge bolu siyaqty qasiyet qanymyzgha singen. Botajannyng bauyrmaldyghy, bar adamdy ózindey kórip, jaqyn tartatyny da osydan. On balanyng ishinde ata-әjemizdin, әke-sheshemizding keremet qasiyetterin boyyna týgel sinirgen Bolat ýidegilerding kishisi bolsa da, osynday minezimen keyinirek әkemizding kiyeli ornyn basty. Ýlken bolsaq ta, bizder Botajangha arqa sýiep, syilaymyz. Qazaqtyng "kóp jasaghannan emes, kópti kórgennen súra" degeni ras eken. Qazir bizderding bala-shagha, nemerelerimiz Bolatty ózderine ýlgi tútyp, soghan úqsaghysy keletinin maqtanyshpen aitady.

- Bolat aghanyng ana tilinde taza sóiley almauyn synaytyndar bar. Keybireuler óz tilin bilmegen, óz últynyng joghyn joqtay almaydy desedi. Búghan ne aitar ediniz?

-    Qazaq tilinde sayrap, qazaqsha "jýrgenderdin" de óz halqyna qaraylasyp jatqany shamaly. Meninshe, búl - úsaq kisilerding jansaq pikiri. Ana tilin jetik bilmeytin kemshiligine ol qatty namystanatyn. Biraq bizder ómir sýrgen zaman orys tilinde boldy ghoy. Botajan osy kemshiligining ornyn toltyru ýshin tynbay enbektendi. Bayqasanyzdar, songhy uaqytta oiyn qazaqsha jaqsy jetkizip jýr. Birde sinilim poyyzda kele jatyp mynaday sóz estipti. Onyng Bolattyng әpkesi ekenin bilmeytin janyndaghy kisiler oppozisiya turaly әngime bastap: "Ábilev - biylikting oppozisiyagha jibergen adamy. Eger ol shynymen halyqtyng adamy bolyp, biylikke qarsy shyqsa, Zamanbek, Altynbekter siyaqty ony әldeqashan óltirip keter edi",- degendi aitypty. Osy sózderdi estigende, jýregim qatty auyrdy. Sonda júrtqa osyghan deyingi aiyrylghan arystay azamattarynyng qazasy az kórindi me? Kezinde sol Zamanbek, Altynbekterding qadirin baghalap pa edi? Endi aman jýr-gen azamattardy osylay sóguge bola ma? Men múny nadandyq dep oilaymyn. Bolat- biylikting adamy bolsa, Aqordada bildey bir qyzmette typ-tynysh otyrar edi. Preziydentting sayasatyna qarsy kelmese, әu bastan-aq jyly ornynan ketpey, jaghympazdanyp, jaldanyp kýni býginge deyin sonda jýrer edi. Osydan keyin B.Ábilevti biylikting adamy deu - qisyngha syimas. Búl bir ghana mysal. Ótken saylaulardaghy biylikting ony sayasy dodadan shettetu әreketterin aityp tauysu mýmkin emes. Jalpy, biylikti ataq, marapat, baylyq, mansap izdegender jaghalaydy. Al týptep kelgende, Botajan múnyng bir de bireuine zәru emes. Onyng bar maqsaty - bolashaq Qazaqstannyng taghdyry.

- Desek te, Ertisbaev siyaqtylar oppozisionerlerdi halyqqa basqasha sipattap, jantalasuyn qoymaydy...

- IYә, ol ras. Biraq halyq Bolatty qoldamasa, saraydan sybys ta shyqpas edi dep oilaymyn. Jaqynda ghana sol saray búlbúlynyng aitqanyn oqyp, jaghamdy ústadym. Olay jalghan sóilegenshe, ýnsiz qalghany ózine abyroy bolar edi. Biraq qaysybirining auzyna qaqpaq bolasyn? Tarih kimning kim ekenin tarazylap, ekshep alady. Rasyn aitsam, men ýshin ertisbaevtardyng sózi emes, inimning densaulyghy manyzdy. 25 aqpan kýngi mitingige barmaghan, ony úiymdastyrmaghan azamattardy 15 tәulikke qamap tastady. Búl әdiletsizdikpen kelispegen Bolat pen Ámirjan ashtyq jariyalady. Osyghan alandap, janym jay tappay otyr. Ákemiz barlyq jaghdaydy ishinde saqtap, syrttay kónili toq kisidey jýretin. Bolatta da osy minez bar. Meni mazalaytyn da, uayymgha salatyn da onyng ishtey tynatyny. Kýndiz týni Alladan onyng amandyghyn tileymin. Layym tilegim qabyldanyp, aman bolsa eken...

Ángimelesken -

Meruert HUSAINOVA

«Jas Alash» gazeti

Aqqyz QOSANOVA: «Mening balam qara basynyng qamy ýshin jýrgen joq»

Aqqyz Qosanova - toghyz balany dýniyege әkelgen, on alty nemere, tórt shóbere sýiip otyrghan Batyr ana. Kópshilik Aqqyz apany oppozisiyalyq sayasatker Ámirjan Qosanovtyng anasy dep tanidy. Ámirjan Qosanovtyng "jetpisten asqan sheshem bar" dep auzynan tastamaytyn anasymen kezdesuding sәti týsti. Qamaudaghy úlynyng shyghatyn kýnin sanap otyrghan ana erte me, kesh pe, balasynyng kýresi jemisin beredi dep senedi.

- Aqqyz apa, halyq Ámirjan aghany oppozisiyada kóp jyldan beri alghan baghytynan taymay, kýresin jalghastyryp jýrgen tabandy sayasatker retinde tanidy. Al otbasyndaghy Ámirjan qanday úl?

- Ózim toghyz bala tapqan anamyn. Býginde sonyng altauy tiri. Ámirjan - ýshinshi balam. Sóite túra, otbasymyzdyng basshysy. Ákesining ornyn basqan balam osy. Ýidegi tirlikting bәrine ózi basshylyq etedi. Ámirjanym bir tóbe de, ózge balalarym bir tóbe. Ózim 73 jasqa keldim. Balamnyng kóp jyldan beri tartqan azabyn kórip, ana jýregim qan jylaydy. Úlymnyng halqym dep úran kótergeni ýshin bir ret emes, eki ret sottalyp, qamaqta otyrghanyna riza emespin. Biraq mening qolymnan ne keledi? Jaqsy azamattar gazet betinde Ábilev ekeuine berik bol dep jatyr. Olargha raqmet aitamyn. Ana balasyna ne tileydi? Qay ana bolsa da eshkimnen kem bolmaghanyn, aqyret-azap kórmeuin tileydi. Úlym eshqanday úrlyq jasaghan joq, eshkimning ala jibin attamady. Taghdyry nelik­ten osylay boldy eken dep kóp oilanamyn. Sosyn halyqtyng qamyn jep jýr ghoy, Janaózende jazyqsyz atylyp ketkeni bar, basqa da әdiletsiz­dikterge shydamay biylikke qarsy shyqqan shyghar dep tújyrymdaymyn. Jalghyz tilegim - botam aman-esen shyghyp, bala-shaghasynyng qyzyghyn, Allanyng jazghan nesibe­sin kórse deymin.

- Apa, búl tileginizge halyq ta ortaq.

- IYә, halqym da sony tileydi. Ózim sayasatqa onsha joqpyn. Degenmen, teledidardan jer-jer­de­gi mitingilerdi kórip jatyrmyn. Qyrghyz elinde de, Mәskeude de oppozisiya alangha shyghyp, oiyndaghysyn ashyq aityp jatyr. Ol ýshin oppozisiyalyq sayasatkerlerdi eshkim qudalap jatqan joq. Al bizding elde nelikten qudalaydy, sottaydy? Soghan ashynamyn.

Ámirjan - halyqtyng adamy, ózi sýigen isimen ainalysyp jýr. Al qughyndy halyqqa qyzmet etken Mirjaqyp, Maghjan siyaqty túlghalar da kórdi dep ózimdi ózim júbatamyn. Mening balam qara basynyng qamy ýshin jýrgen joq, elge óz ýlesin qosyp jatyr ghoy dep ózime toqtau jasaymyn. Biraq uayym jep, kýndiz kýlki, týnde úiqy kóre almay azapta otyrmyn.

Jazyqsyz oqqa úshqan qúrbandar - Zamanbek pen Altynbek qaza tapqanda býkil halyq qan jylady ghoy. Soghan qarap keyde mening qúlynym da sondaygha úshyrap qala ma dep qorqamyn.

- "Balam, osy tirligindi qoysanshy, bizge bas amandyghyng kerek" dep toqtau aitqan keziniz boldy ma?

- Ótkende týrmeden birin­shi ret shyghyp kelgende "aynalayyn, osy kәsipti qoysanshy. Balalaryng ósti, mening týrim bolsa mynau. Aghayyn-tughan bolyp, endi tynysh ómir sýreyik" dep aittym. Alayda kýres jýrgizip jatqan jalghyz ol emes qoy. Artynda túrghan halqy bar. Men toqtau aitqanmen, býiregi soghan qaray búryp túrsa, jýregining qalauy sol bolsa, meni tynday ma.

Keyde tuystarym "osy balana tynysh jýr dep qattyraq keyimeysing be. Tynysh jýrse, biraz jerge baryp qyzmeti kóteriler edi" deydi. Men keyigende bәribir jýregi solay soghyp túr ghoy. Bizding ait­qanymyzdan góri óz jýre­gining qalauyn tyndaydy. Bolmasa, jogharynyng aitqanyn ýndemey oryndaugha talaby jetpeydi emes, jetedi.

- Halyq Ámirjan aghanyng qaysarlyghy men bir­betkeyligine riy­za, osynday úldy dýniyege әkelgen sizge de rizashylyghyn bildiredi.

- Mening kónilimdi kóteru ýshin múnday nәrselerdi kóp aitady. Bayaghyda Ámirjannyng osy ýiding aulasynda soqqygha jyghylghan kezi boldy. Sol kezde besinshi qabatta túratyn kórshim Qadyr Myrzaliyev: "Úrugha túratyn jәne úrugha túrmaytyn bala bolady. Sizding balanyz úrugha túratyn bala bolghany ghoy", - dep júbatqan.

- Ámirjan aghagha kýres­kerlik kimnen darydy?

- Onyng boyynda әkesining minezi bar. Bir jaghynan ósken ortasy, naghashy júrty men әke-sheshesi jaqsy tәrbie berdik dep oilaymyn. Al kýreskerligi tabighatynan daryghan. Auylymyz - Qazalydaghy otbasylar әli kýnge deyin botamdy ýlgi etedi. Otbasynda eki bala bolsa, ata-anasy "ekeuding biri osy Qosanovtardyng balasyna úqsasandar" dep aitady eken.

- Jas kezinde úlynyz qanday edi?

- Jas kezinen kitaphana­dan shyqpay, kitap oqityn. Ol kez partiyalyq kezeng edi. Ákesi "osy balamnan partiyalyq kitaptardyng qay jerin súrasang da bәrin biledi" dep tanghalatyn. Ózi qazaqsha oqydy, biraq orys tilinde de taza sóilep ketti. Keyin ózi oqyghan Qazalydaghy 17-mektepten "Á.Qosanov atyndaghy synyp" ashyldy.

- Úlynyz Bolat Ábilev ekeui ashtyq jariyalaghany beri olargha "ashtyqty      qoyyndar, densaulyqtaryndy oilandar" dep ýndeu tastap jatqan azamattar kóp...

- IYә, ony gazetterden oqyp-bilip jatyrmyn. Úlyma sonday ýndeu tastaghan azamattardyng otbasyna amandyq-saulyq tileymin. Búl - halyq mening botamnyng tirligine riza, kónili toldy degen sóz. Úlymnyng ashtyq jariyalaghanyn ózim de únatpay jatyrmyn. Auyryp qala ma dep qorqamyn.

- Úlynyzdyng kóp jyldan beri jýrgizip jatqan kýresi nәtiyjeli bolatynyna senesiz be, әlde ol senim býginde sarqyla bastady ma?

- Sarqyla bastaghan siyaqty. Óitkeni qoldap jatqan joghary jaq joq. Bar sharua jogharygha baryp tirelmey me. Aspanda bir Qúday, jerde bir Qúday bar degen. Múnyng bәri sol kisining silteuimen bolyp jatqan sharualar ghoy. Qolymnan kelse, qamaqta bir kýn jatqyzam ba. Kýn sanamaushy edim, úlym týrmede jatqaly beri kýn sanaytyn boldym. Bir kýn bir jylgha tatidy onday kezde.

- Al keyin, bolashaqta búl kýres jemisin beredi dep senesiz be?

- Qúranda "Bir aidyng jartysy aq, bir jartysy qara" dep aitylghan ghoy. Balamdy sonsha azapqa salghan búl kýnderdi qaraly sanaymyn. Jaryq kýn bar shyghar dep tileymin.

Jogharyda aityp ótkenimdey, soqqygha jyghylghan kezinde әielining ishinde ýsh ailyq bala bar edi. Qazir ol nemerem - Tomiris 6-synypta oqidy. Oghan "botam, baqytty ekensin, sening ómir jasyng úzaq bolady. Áke-sheshenning aman qalghany - sening jaryqqa shyqqanyn" dep aityp otyramyn. Mine, kóretin jaryghy bar adam dýniyege keldi.

Bir ashtyqtyng toqtyghy bolady, bir aidyng jaryghy bolar dep ýmittenemin.

- Ángimenizge kóp raqmet, apa! Kóniliniz bosamasyn. Sizge densaulyq, otbasynyzgha amandyq tileymiz!

Ángimelesken -

Elnúr BAQYTQYZY

«Jas Alash» gazeti