Konferensiyamyzdyng qonaghy Ámirjan Saghidrahmanúly merekelik demalys pen Janaózenge saparynan keyin oqyrmandar saualyna jauap beruin jalghastyryp otyr.

Bir sózinde Ámirjan myrza Janaózen oqighasy jayly bylay deydi: «Basty sayasy jauapkershilik - jogharghy biylikting ózinde. Meninshe, olar qazir negizgi kinәni Astanadaghy kimge artaryn bilmey, bir-birimen qyrylyp jatqan siyaqty! Al naqty qylmystyq jauapkershilikti ashyq ta jariya tergeu ótkizilgennen keyin aitugha bolady. Bәrine tek jergilikti әkimder kinәli degenge men senbeymin!»

«Abay-aqparat»

 

- Assalamaghaleykum, Ámirjan myrza! Qúr ýiinde otyryp synap sóilegendi únatatyn toghyshar әri su jýrek qazaqtardan sharshaghan joqsyz ba?

-  Joq, nege sharshayyn olardan. Kez kelgen qoghamda onday adamdar bolady. Barshagha birdey batyr bol dep aita almaysyng ghoy.

Bir quanatynym: shyn mәninde el taghdyryna alandaytyn adamdar kóbeyip keledi, әri ýide biylikti synaytyndar qaytkende de әdil saylau kezinde biylikke degen óz teris batasyn beredi! Sol ýshin taza saylau ýshin kýresuimiz kerek!

- Biylik jaqtan sәl qatty ýn shyqsa inine zyp berip ketetin sarshúnaq tәrizdi qazaq intelliygensiyasynan kóniliniz әli qalghan joq pa?

 

Konferensiyamyzdyng qonaghy Ámirjan Saghidrahmanúly merekelik demalys pen Janaózenge saparynan keyin oqyrmandar saualyna jauap beruin jalghastyryp otyr.

Bir sózinde Ámirjan myrza Janaózen oqighasy jayly bylay deydi: «Basty sayasy jauapkershilik - jogharghy biylikting ózinde. Meninshe, olar qazir negizgi kinәni Astanadaghy kimge artaryn bilmey, bir-birimen qyrylyp jatqan siyaqty! Al naqty qylmystyq jauapkershilikti ashyq ta jariya tergeu ótkizilgennen keyin aitugha bolady. Bәrine tek jergilikti әkimder kinәli degenge men senbeymin!»

«Abay-aqparat»

 

- Assalamaghaleykum, Ámirjan myrza! Qúr ýiinde otyryp synap sóilegendi únatatyn toghyshar әri su jýrek qazaqtardan sharshaghan joqsyz ba?

-  Joq, nege sharshayyn olardan. Kez kelgen qoghamda onday adamdar bolady. Barshagha birdey batyr bol dep aita almaysyng ghoy.

Bir quanatynym: shyn mәninde el taghdyryna alandaytyn adamdar kóbeyip keledi, әri ýide biylikti synaytyndar qaytkende de әdil saylau kezinde biylikke degen óz teris batasyn beredi! Sol ýshin taza saylau ýshin kýresuimiz kerek!

- Biylik jaqtan sәl qatty ýn shyqsa inine zyp berip ketetin sarshúnaq tәrizdi qazaq intelliygensiyasynan kóniliniz әli qalghan joq pa?

- Joq, óitkeni onday adamdar shynayy intelliygensiyagha jatpaydy. Olar - diplomy bar, jazu-syzudy biletin mamandar shyghar, kerek bolsa, asa talantty jazushy ne óner qayratkeri bolar, biraq iyn-tel-liy-gen-siya emes! Qazaqtyng auzyn qu shóppen súrte bermeyik! El qamyn oilaytyn ziyaly az bolsa da, bar! Men ýshin olar, eng birinshi kezekte,  Janaózen kezinde dauysyn kótergen barsha intelliygentter!

- Últyna bir gramm paydasy joq biylikte jýrgen shirengen sheneunik qazaqtardyng sanasyn qalay ózgertuge bolady?

- Sheneunikterdi (ministr, әkim) halyq ne Parlament saylamay, olardyng sanasyn da, moralidyq bet-әlpetin de ózgerte almaymyz. Biylikting de qúramy birkelki emes. Onyng ishinde de eline jany ashityn, adal enbek etkisi keletinder barshylyq. Birazyn ózim bilemin, Siz de biletin bolarsyz.

- Sybaylas jemqorlyqtan әlemde birinshi oryn alatyn qazaqtar basqaryp otyrghan sot jәne qúqyqtyq jýieni órkeniyetti elderdegidey reformalaugha bola ma?

- Birinshi oryn alatyn qazaqtar emes, qazaqtyng moynyna minip alghan sheneunikter! Qazaq degen kiyeli sózdi ondy-soldy qaldana bermeyik.

Al saualynyzgha keletin bolsaq, әriyne, reformalaugha bolady. Tek ol ýshin preziydentting sayasy erki kerek! Óitkeni ol reforma ainalasyndaghylargha tiyip ketedi.

-  Janaózen qyrghynyna tikeley kinәli 7 adamdy aityp bere alasyz ba?

-  Basty sayasy jauapkershilik - jogharghy biylikting ózinde. Meninshe, olar qazir negizgi kinәni Astanadaghy kimge artaryn bilmey, bir-birimen qyrylyp jatqan siyaqty! Al naqty qylmystyq jauapkershilikti ashyq ta jariya tergeu ótkizilgennen keyin aitugha bolady. Bәrine tek jergilikti әkimder kinәli degenge men senbeymin! Óitkeni ýlken múnay - ol ondaghy әkimderding emes, Astanadaghy múnaybarondarynyng eshkimdi de jolatpay, qyzghyshtay qorghaytyn menshigi! Al qazirgidey әkimderdi ghana aiyptau - basty jauapkershilikti jogharghy jaqtan tómengi jaqqa ysyryp tastau dep bilemin.

- Qazaqstanda qazaq tilining bolashaghy bar ma? Álde aghylshyn, qytay tilderin qazirden bastap ýirene bergen jón be? Óitkeni, balalarymyzdy qay mektepke bererimizdi bilmey basymyz qatyp ketti.

- Basqa kez kelgen nәrsening bolashaghyna kýmәndanuynyzgha bolady, biraq qazaq tilining Qazaqstandaghy bolashaghyna shәk keltirmeniz! Ol tarihy túrghydan obektivti prosess. Kerek deseniz, ol tipti biylikting belsendiligine ne enjarlyghyna baylanysty emes! Búl sózsiz aqiqat! Sondyqtan tek qana qazaqtyng ózi emes, balalarynyng keleshegin oilaytyn basqa últ ókilderi de balalaryn qazaq mektepterine bergeni abzal bolar edi. 6-synypta oqityn qyzymdy mektepke aparghanda men sonday orys ata-analardy kórip jýrmin. Biraq shet tilderin de balalarynyz bilgeni dúrys. Búl jahandanudyng talaby!

- Aq Ordanyng kenesshileri aityp jýrgen ýshinshi kýsh bar degenge qalay qaraysyz? Shynymen-aq, onday kýshter bar ma?

- Sayasat turaly aitsaq, eki negizgi kýsh bar: biylik pen onyng qarsylastary. Ýshinshi kýsh degen ne sonda? Biylikpen auyz jalasqysy kelmey, sonymen birge oppozisiyany jaqtyrmaytyndar ma? Onday pighylda jýrgenderding de pikirimen sanasu qajet. Áyteuir, Aqordanyz sol kýshti jasandy týrde qalyptastyryp, әrtýrli bastama jýktep, qalyng elding basyn qatyrmasa boldy...

- Qazaqstanda shynayy últshyldar toby bar ma? Álde olardyng bәri sózi bir bólek, isi bir bólek jandar ma?

- Týptep kelgende kez kelgen últ ókili Siz aitqanday óz últynyng mýddesin órkeniyetti týrde qorghay alatyn, últy ýshin janyn qiyar «shynayy últshyl» boluy kerek! Áriyne, basqa últtardyng zandy qúqtaryn shekteu degen sóz emes ol.

Biraq bizde «proletarlyq internasionalizm» tuyn biyikke kótergen Kenes Odaghy kezinde «últshyl» degen sóz orystyng «nasionalist» degen sózine sәikestindirilip, birjaqty jaghymsyz sipatqa ie boldy. Óitkeni ol kezde «últshyl» bolu degen sóz Mәskeuding qarsylasy bolu degen sóz edi.

Qazir zaman basqa, tәuelsiz elmiz. Óz qolymyz óz auzymyzgha jetti. Osyndayda «últshyl» degen sózge sayasy reabilitasiya jasau kerek pe dep oilap qalasyn. Taza til bilimi túrghysynan kelsek, mәselen, «shyl» jalghauy bar myna sózder sonshalyqty jaghymsyz emes qoy: «qazaqshyl», «halyqshyl», «namysshyl».  Áytpese, «últjandy» dep, balamasymaq maghan onsha únamaydy. Ol ózining últyna qatysty prinsipti kózqarasynan, «últymdy sýiemin!» deuden qashqalaqtau siyaqty kórinedi maghan.

- Biylikten tәuelsiz aqparat qúraldaryn qalay qalyptastyrugha bolady?

-  Biylikting BAQ-taghy monopoliyasyn shekteu, tәuelsiz BAQ-targha tiyisti ekonomikalyq jaghday jasau, senzurany joy kerek.

-  Qazaqstannyng demokratiyalyq tandau qozghalysyn qúrghan Ghalymjan Jaqiyanov pen Múhtar Ábilyazovtardy qalay baghalar ediniz? Olardyng niyetteri shyn ba, әlde olardiki jay sayasy oiyn ghana ma?

- KDT (DVK) kezinde myqty bastalyp, sayasy arenada óz ornyn oiyp aldy. Oppozisiyagha jana serpin berdi. Biraq QDT basshylary sol kezde bar oppozisiyanyng barlyq ong kýshterin biriktirmey, birshama subektivizmge bardy. Onysy dúrys bolmady. Sodan song bizding sayasatkerlerding basty da júqpaly auruy - әrkimning óz komandasyna bólinuine dushar boldy. Ol da úiymdy әlsiretip jiberdi.

Ghalymjan men Múqtar - el bolashaghy ýshin óz bostandyghyn qúrbangha shalghan batyr jigitter! Olardiki sayasy oiyn deuge tipti auzym barmaydy. Sayasy oiyn ýshin týrmege jappaydy biylik!

- Jәkishevting kinәsiz ekendigine senesiz be? Múqtardyng kinәsi bar bolsa, sotty nege ashyq ta jariya týrde ótkizbeydi? Múqtar - strategiyalyq salany ayaqqa túrghyza alghan asa talantty menedjer. Ony sottau - memlekettik mýddeni joghary qoyatyn, ózining pikiri bar qabiletti úiymdastyrushylardyng tútas bir úrpaghyn sottau!

Rahat Áliyevting ózi aityp jýrgenindey batystyq demokratiyalyq qúndylyqtardy ústanatyn jangha ainaluy shynymen mýmkin nәrse me? Adamnyng kóp nәrseni qayta baghalap tereng ózgerui (transformasiyasy) psihologiyalyq túrghydan mýmkin dep esepteysiz be? Álde qúr ritorika ma? Onymen taktikalyq túrghyda odaqtas bolugha qalay qaraysyzdar?

- Rahat Áliyevke mening kózqarasym eki sózsiz uәjge negizdeledi. Birinshiden, onyng Aqordada ýstemdik etken morali, dәstýr turaly taptyrmas aqparatyn biylikting shynayy bet-әlpetin ashu ýshin sózsiz paydalanu kerek! Jәne de bilgen nәrsesin ol da eshbir býkpesiz, eshkimdi alalamay jariya etu qajet. Ekinshiden, ol talay jyl biylikting qolshoqpary bolghany ras. Bizneske, rejimning sayasy qarsylastaryna meylinshe qysym jasalghan kezde ÚQK-ning basshylarynyng biri boldy. Sonynan sóz erip, auyr aiyptar taghylyp jatqany ras. Sonyng bәrine ol el aldynda býkpesiz jauap berip, qolynan kelse aqtaluy tiyis. Sodan keyin oghan qatysty oidy týzuge bolady.

- Islamdyq baghyttaghy jigitterge qalay qaraysyz? Sizderding partiyalarynyzda búl baghytta júmys isteytin adamdar bar ma?

- Islamdyq baghyt degenimiz keng úghym. Óziniz bilesiz, memleket pen din Konstitusiya boyynsha bólek, sayasy partiyalar da diny negizde qúryla almaydy. Meninshe, Qúdaygha senu - újymdyq is emes, ol әrkimning ishtegi jeke sezimi (ata-anasyna nemese júbayy men bala-shaghasyna degen ózining mahabbaty sekildi).

- Júrtshylyqty shulatyp bastaghan, songhy kezderi ne bary, ne joghy belgisiz "Úly Dala" qozghalysy men onyng iydeology Aydos Sarymnyng әreketterin qalay baghalar ediniz? Ol turaly Serikbolsyn Ábdildin myrzanyng súhbattarynda bergen baghasymen (súiyqtau jigit degen) kelisesiz be?

- Aydos Sarymdy qazaqtyng biregey intellektualy, myqty sarapshysy, qos tildi publisiysi retinde bilemin. Eshkimge úqsamaytyn, ózine jarasatyn minezi de bar. Moyyndaymyn. Syilaymyn. Oghan qarsy synnyng ýdep ketkenine de týsinistikpen qaraymyn, óitkeni últtyq problematikany ol tereng de saliqaly týrde zerttep nasihattap kele jatyr. Sonysyn biraz adamdar kóre almauy mýmkin. Ásirese, qarsy jaq.

Serikbolsyn aghanyng ol óz pikiri. Jalpy men el mýddesi jolynda jýrgen kez kelgen adamgha, әsirese, jastarymyzgha, týsinistikpen qaraugha shaqyrar edim.

- Sizderding sayasy kýrespen talmay ainalysularynyzgha qanday nәrse kýsh-quat beredi? Eki jaqtan da (biylik pen halyq)qoldau tappaghan kezde qoldy siltep Qazaqstannan bezip ketkiniz kelgen sәtteriniz bola ma?

- Nesin jasyrayyn, key kezde týnilmesem de, sharshaytyn kezderim bolady. Biylikten de, qasyndaghylardan da kóniling qalatyn shaqtar. Temirden jasalghan mashina emespiz ghoy, et pen sýiekten jaralghan adambyz... Biraq Óziniz aitqan kýsh-quat beretin eki nәrse bar. Olar - halyqtyng riyasyz qoldauy men ústanghan prinsipterimizding tarihy perspektivada ómirshendigi.

Shetel turaly. Nege óz Otanymnan bezuim kerek? Kezinde, maghan qarsy qylmystyq is qozghalyp, prokuror eki jylgha bas bostandyghynan aiyrudy talap etkende osynday naqty úsynystar boldy. Bir janashyrlar biylet te alyp qoydy, «saghan sózsiz sayasy baspana beredi» dedi. Men bolsam: «týrmege japsa da. Ol qazaghymnyng týrmesi ghoy» dep ketpedim.

Sosyn ol jaqta men kimge kerekpin? Qazaqqa әzirshe kerek siyaqtymyn.

Bezse, biylikte jýrgen úrylar men qylmyskerler bezsin! Erteng biylik auyssa, bezedi de kóbisi. Qara da túrynyz!

- Basshylyghyn auystyrghan "Aq jol" partiyasyna qalay qaraysyz? Álihan Bәimenovting sayasattaghy rólin qalay baghalar ediniz? Shynymen-aq, ol marqúm Altynbek Sәrsenbaevty biylikpen auyz jalasqandyqtan satyp ketti me? Álde túlghalyq kózqarastary sәikes kelmegendikten ketisti me?

- Men ýshin «Aqjol» partiyasynyng әr kezendegi ýsh týrli ólshemi bar. Qúrylghan kezde olar demokratiyalyq úrandar negizinde kópshilikti manayyna toptastyra aldy. Áriyne, olar sol kezdegi biz siyaqty biylikti qatty syngha almady. Biylikting ishinde jýrip reforma jasaymyz dep oilady. Onysy bolmady da, 2004-jylghy saylaudan keyin olar biylikke ashyq qarsy shyqty. Sol kezde RNPK-nyng basshysy retinde olardyng kensesine óz ayaghymmen baryp, qoldadym. Sosyn ol partiya eki jikke bólindi. Ol bólinuding sebebi men saldary turaly әrkim әrtýrli aitady, men ishinde bolmaghasyn, bilmeymin. Biraq «qyryq kisi bir jaq, qynyr kisi bir jaq» bolghan siyaqty. Sondyqtan «Naghyz Aqjol», sosyn «Azat» partiyasyn qoldadym. Tólegen, Bolat, Altynbek, Orazdarmen birge «Ádiletti Qazaqstan ýshin» qozghalysyn qúrdyq. Birge boldyq. Áli de birge kele jatyrmyz.

- Qazaqstanda naghyz oppozisiyalyq qozghalystargha kimderdi jatqyzasyz? Búl saualdardy birneshe qazaq azamattarynyng kókeyinde jýrgen súraqtaryn jinaqtap dep qoyyp otyrmyz. Mýmkin bolsa, әr saualgha jeke-jeke jauap berseniz eken?

Týptep kelgende, әdiletti ansaghan әrbir azamat - әdiletsiz biylikke oppozisiyada! Biz bolsaq, sol oppozisiyalyq oidy ashyq bildirushimiz. Úiymdyq, partiyalyq túrghydan alsaq, býgingi kýnde naghyz oppozisiyadaghylar - bizding «AZAT» JSDP partiyasy, Qazaqstan Kommunistik partiyasy jәne «Algha» partiyasy. Búlargha qosa kóptegen qoghamdyq úiymdar bar.

Sonymen birge bir aqiqat nәrseni úmytpanyz: múnyng bәri - resmy týrdegi oppozisiya. Al osy partiyalargha kirmese de, ishtey qoldaytyn qanshama adam bar! Biylikting ishinde jýrse de, qoghamnyng janaruyn qalaytyn azamattar jetkilikti.

-  Ámirjan agha, el ne oilaytynyn bilmeymin, oppozisiyanyng serkesi ózinizsiz, jastarmen bas qosqan birneshe kezdesuinizde boldym, sóz saptasynyz, oiynyz naghyz demokrat adamgha keledi. Mening bilgim keletini, Múhtar Abliyazov turaly ne oilaysyz? K+ qa seneyin be, әlde "Habar" men "Qazaqstangha" seneyin be? Qúmar

- Múqtar Ábilyazov - qazaqtyng asa talantty qarjygeri, óz oppozisiyalyq ústanymy ýshin týrmede otyryp shyqqan qogham qayratkeri, biylikting ishki qúpiyalaryn biletin taptyrmas әri ol ýshin asa qauipti qarsylasy. Sondyqtan da biylik ony sonshalyqty jamandap, qaralauda. «Elding aqshasyn úrlap alyp ketti» degen biylik tarapynan aitylyp jatqan auyr aiyptargha ol ashyq sotta layyqty jauap bere alady dep oilaymyn.

«Habar» men «Qazaqstangha» senbeniz, olargha, shynyn aitsaq, biylikting ózi senbeydi! Tek «anqau elge aramza molda» prinsiypin ústanyp, eldi aldaghysy keledi. Elding anqau emestigin úmytyp ketken ghoy!

«K+» -qa seniniz! Ol balama aqparat kózi.

-  Qúrmetti Ábeke, preziydentke qarsy shyqandardyng barlyghymen birdey jaqyn bolghanynyzdy qalamaymyn. Ákejan Qajygeldiyn, Múhtar Áblyazov, Bolat Ábilov jәne taghysyn-taghylar shetinen kupiy-proday torgashtar degen pikirdi ústanatyn adammyn. Olar memleketshil túlghalar emes. Qazaqty da, qazaq tilin de syilamaydy. Eng paydaly biznes - sayasat dep jýrgender ghoy. Osyghan ne aitasyz?

-  Siz aitqan ýsh azamattyng da kezinde aldynda ýlken tandau túrdy: ya biylikte qalyptasqan qúbyjyq normalargha moyynsúnyp, tabysty da tynysh tirlikterin jalghastyra beru, ya sol teris dәstýrlerge ashyq qarsy shyghu. Kajygeldin - Ýkimet basqardy, Áblyazov - ministrlik pen bankqa jetekshilik etti, Ábilev - tabysty biznemen boldy. Ýsheui de ekinshi joldy tandady. Sol ýshin olardy syilaymyn.

Al Siz aitpaqshy «memleketshil emes», «qazaq tilin bilmeytin, syilamaytyn», «kupiy-proday torgashtar»  olar emes, kerisinshe biylikting ishindegilerding kóbi!

-  Qúpiya әlemdik ýkimet degen bar ma? "Svoboda Slova" gazeti Komiytet-300 degen úiym bar deydi. Ol qanshalyqty shyndyqqa janasymdy?

-  «Teoriya zagovora» degen qalyptasqan týsinik bar. Men olardy qoldaushylargha jatpaymyn. Barlyq sebep óz ishimizde!

-  ÁMIRJAN AGhA TABANDY KÝRESTERINIZDE ALLA ALDARYNYZDAN JARYLQASYN! AGhA OSY UAQYT ARALYGhYNDA, KONSTITUSIYaDAGhY ORYS TILINING MÁRTEBESIN JOYYP, MEMLEKETTIK TIL TEK QAZAQ TILI DEP AShYQ JARIYaLAMAY SONDARYNYZDAN QAZAQTAR ERMEYTININE KÓZDERINIZ JETTI ME? SONDAY-AQ, ELBASY NEGE ÓZINING KONSTITUSIYaDAGhY MÁRTEBESI ÓSIRILGENDE TABANDY QARSYLYQ JASAMAY, KONTITUSIYaDAGhY MEMLEKETTIK TIL MÁSELESINE KELGENDE: "OL KONSTITUSIYaNYNG NORMASY (ORYS TILIN AYTADY) ONY BÚZUGhA EShKIMGE JOL BERILMEYDI" DEP, ÓLISPEY, BERISPEYTININ TABANDYLYQPEN TANYTTY? NEGE BIZ ANA TILIMIZDI QYRGhYZDAR MEN ORYSTARDAY ARDAQTAY ALMAYMYZ?

- Til turaly jogharyda biraz taratyp aityp edim, sony qarasanyz, mýmkin bolsa.

Taghy bir qosarym mynau: keyde әngimening bәrin tek qana tilge tirep qoyatyn osynday talaptar, meninshe, qalyng kópshilikting nazaryn qoghamda qordalanyp qalghan basqa da kókeykesti problemalardan búryp jiberu niyeti bop kórinedi maghan. Yaghni, «tildi aityndar, basqasyn qaytesinder» degen synayda. Osy birjaqty da qauipti tezisting artynda biylikting ózi túrsa, men asa tang qalmaymyn.

- Petr Svoik degen bir shovinistti nege shygharmaysyz partiyalarynyzdan? Kezinde qazaq memleketi jәne qazaq últyna qarsy biraz jaman sóz aitqan edi endi kazir bizdi Euraziyalyq Odaqqa tyqpalap jýr.. Búl Svoiktyng jeke ústanymy ma nemese JSDP partiyasynyng resmy pozisiyasyma?

Aslan

- Svoik ne basqa bireu qazaq halqynyng namysyna tiyetin pikir aitsa, oghan birinshi bop qarsy shyghatyn men bolamyn! Ázirshe onyng oilary әrtýrli talqylaulargha qatysty bop, ekiúday pikir tudyryp jýrgeni ras. Bizding partiya osydan 6 jyl búryn, ózining Qúryltay sezinde «Qazaq últyn janghyrtu» baghdarlamasyn úsynghan alghashqy partiya! Sol baghyttan taymaymyz.

Jalpy, «oppozisiya qazaqqa jany ashymaydy» degen tezisti biylik o bastan-aq paydalanyp keledi. Ókinishke oray, talay qandastarymyz osy ótirikke senip qalyp jýr.

-  Ámirjan, Qajygeldinning kezinde sen de biylikting qolshoqpary bolatynsyn. Qajygeldindi otstavkagha jiberdi dep ashulandyng da sen de ketting oppozisiyagha! Ayyrmashylyghy, Qajygeldinning eshtenesi ketken joq, baylyghy jetedi, shet elde túryp jatyr. Al sening jaghdayyng mýshkil bolyp qaldy. Bir auyz qazaqsha bilmeytin, qatyn-bala-shaghasy jóit ("kto by ne skakal, telenok nash" deytinin bilesing be jóitterdin)Qajygeldin ýshin sonsha ne kórindi ólim auzyna baryp. Aynalandaghynyng bәri oppozisiyagha ne ýshin baryp jýrgenin bilesing be? Bolat Ábilov (ol da qazaqsha bilmeydi, onyng da qatyny kәris, t.b.) Qaraghandynyng "Karmetine" ie bola almay qaldy. Onyng bar ókpesi sol. Sol siyaqty anau anaghan, mynau mynaghan qol jetkize almady. Qysqasy, qazaqtyng tiline, diline, salt-dәstýrine jany ashityn naghyz últ oppozisiyasyn kóre almay túrmyz. Ol ýshin B. Ábilovten, P. Svoikten, O. Jandosovtan, taghy kim edi... mashinamen qazaqty qaqqan jóit... iә sol siyaqtylardan irgelerindi aulaq salyp, taza qazaq ziyalylarynan túratyn jana, qazaqqa janashyr oppozisiya qúru kerek dep oilaymyn. Sen qalay qaraysyn?

- Búl sózderiniz de biylikting el arasyna sinirip baghyp jýrgen oppozisiyany qaralaudyng bir teris teziysi. Yaghni, «oppozisiyada biylikten bir nәrse ala almay, renjip qalghandar ghana jýr» degen qanqu sóz.

Biylikte istegenim ras. Biraq eshkimning qolshoqpary bolghan joqpyn. Eshkimning aldynda tizemdi býkken joqpyn, eshkimge tizemdi batyrghan da joqpyn. «Osynyng ótirik» degender Siz arqyly shyqsyn maghan! Men Nazarbaevpen tikeley júmys istegen joqpyn. Bir adamgha emes, memleketime adal qyzmet jasaugha tyrystym.

Siz aitqan azamattar qazaqqa janashyr emes dep kim aitty? Qalyng qazaqtyng qamy ýshin olar tar jol tayghaq keship jýr. Meni de oppozisiyada jýrgen jyldary biylikke talay shaqyrdy. Bir nәrse dәmetip jýrsem, barmaymyn ba sol jaqqa?

- Oral qalasyndaghy JSDP filialynyng tórayymy Hadisha Halyqqyzymen óte jaqyn qarym-qatynasta dep estiymiz. JSDP-nyng Oraldaghy filialy NÚR OTAN partiyasynyng ghimaratynan bir bólmeni jalgha alyp otyrghanyn qalay týsinemiz? Oralda JSDP partiyasynyng bar ekenin "núrotandyqtar" ghana biledi. Nege filial basshysyn auystyrmaysyndar? Álde senderge júmys jasamaytyndar kerek pe? Hadisha Halyqovna Ishki sayasat Deportamentinen de aqsha alatynyn bilesiz be? Búl kelinshek búrynghy qarapayym hatshy qyz qalay oblystyq filialdy basqaryp ketti? Nege osy súraqty postoyanny jyly jauyp qoyasyz? Shyndyqty aitynyzshy!!!

Asqar

-  Partiyanyng bas hatshysy retinde ónirlerde, onyng ishinde Siz aitqan Oral jaqtaghy ahualmen jaqsy tanyspyn. Ol jaqta talay dostarym men joldastarym bar. Solardan da tәuelsiz aqparat alyp túramyn.

Hadisha Halyqqyzy - bizding sondaghy filialdyng jetekshisi. Konferensiya saylaghan ony.

Bir qyzyq aitayyn. Kezinde partiyany qúrghanda Oralgha bardym. Sol kezdegi «Ádiletti Qazaqstan ýshin» qozghalysynyng sondaghy búrynghy basshysy resmy mәlimdeme jasap, bir ortalyq kósheni Ábilqayyr han atymen ataugha qarsy shyghypty. Men «onday adamnan qútylu kerek» dedim. Jana basshy izdep, talay azamatpen sóilestim. Hadisha Halqqyzynyng ózi birneshe adamnyng kandidaturasyn úsyndy. Arasynda Oralgha tanymal biraz túlghalar boldy. Biraq sol qiyn kezde olar qoryqty ma, әiteuir, bas tartty. Sondyqtan kezinde audandyq mәslihattyng hatshysy bolghan Hadisha Halyqqyzy tórayym bop saylandy.

Kez kelgen jetekshi siyaqty onyng da júmysynda kemshilikter  jetedi. Áriptestik túrghydan syn aityp ta jatyrmyz. Taghy bir qaytalayyn: biz demokratiyalyq úiymbyz. Oblys konferensiyasy kimge qoldau kórsetedi, sol adam filialgha jetekshilik etui tiyis.

-  Ámirjan aghanyng "bizdi 20 jyldan beri kele jatqan qapastan kim bosatady"-degeni óte dúrys.

-  Ózimizdi ózimiz bosatpasaq, eshkim bosatpaydy, bauyrym!

- Qazaqtargha miting,z abastovka t.b. jasaugha bolmaydy! Tek qana samosajjeniyege rúqsat etilgen.

-   Óz basym kýresting onday formalaryna qarsymyn! Kýresting basqa da tiyimdi әdisteri bar: halyqtyng kózin ashu, aghartu júmysy, úiymdasu, basqa da zang ayasyndaghy sayasy qyzmet tәsilderi. Bireuding qúrban boluynan Qúday saqtasyn!

- 1. Bir palataly parlmentke qalay qaraysyz?

- Ong qaraymyn. Ol bap bizding Jana Konstitusiyamyzdyng jobasynda jazylghan.

- 2. Erimbetovtyng baghdarlamasyna saylaudyng qortyndysy boyynsha shyghu ýshin úsynys jasadynyzdar ma?

- Ol Núrlan Erimbetovting óz habary. Bizding әmirimiz jýrmeydi ghoy oghan. Shaqyrsa, barugha tyrysamyz.

-  3. Núr Otan partiyasyndaghy jóni týzu adamdardy aita alasyz ba?

- Ol partiyada jóni týzu adamdar kóp! Olar - san myndaghan múghalimder men dәrigerler, budjettik mekemelerding basqa da mamandary, studentter men kәsipkerler! Tek amalsyzdan sol partiyanyng mýshesi bop jýrgender qanshama...

- 4. Oppozisiyanyng pikirinshe bәri jaman, jaqsysysyn da aitugha bolatyn shyghar. Ayta alsanyz atap ketseniz?

- «Bәri jaman» dep eshqashan aitqan joqpyn! Jaqsylyq ta, jetistikter de barshylyq. Tek azyn-aulaq tabystardy mayyn tamyzyp nasihataytyn basqa partiyalar men BAQ-tar bar emes pe? Sondyqtan biz, oppozisiya, biylikting kemshilikterin basa aitatynymyz ras.

-  5. Kelesi preziydenttikke kim layyq dep oilaysyz?

- Ómir bolghan song kelu bar ketu bar.

Kelesi preziydent bolugha layyqty qazaqtar barshylyq. Tek saylau ashyq, әdil ótui kerek. Búrmalanghan saylau arqyly biylikke kelgen kelesi preziydentting sayasy ghúmyry qysqa bolady. Biylik sony týsinui tiyis!

-  Nazarbaev biyligine ókpelisiz. Degenmen, ony búltartpay tarih aldynda aiyptap, qara bet etetin faktleriniz bar ma? Eger Nazarbaevty taqtan taydyrsanyzdar, onyng ornyn kimdi qolayly kóresizder? Ol saylanghan Preziydentting әdiletting aq jolymen jýretinine senesizder me? Onynda keyin últtyq mýddeni jyly jauyp qoyyp, óz betinshe týie aidap ketpesine kim kepil! Nazarbaev biyligin tónkerip tastaugha ne halyq qauqarsyz? Shyn qinalghan, jaghdayy mýshkil halyq patshany saraydan quyp shyqsa kerek-ti. Mýmkin sizder adasyp jýrgen shygharsyzdar. Bir sәtke "osy halyqtyng jaghdayy jaqsy bolghasyn bizderdi qoldamay jatyr" dep oilanyp kórdinizder me? Áytpese halyqtyng úiqydan oyanatyn kezi jetti emes pe? Álde biz bilmeytin basqa bir qyry bar ma? Saualy ma tolyq jauap berseniz.

-  Tolyq jauap beruge tyrysayyn.

Biylikke ókpeli emespin, onyng el basqaru tәsiline qarsymyn! Búl ózi eki bólek nәrse!

Bir adamnyng biyliginen keyin bizge dereu Konstitusiyany ózgertip, shynayy kóppartiyalyq parlamentke kóshu kerek. Sonda el túraqtylyghynyng kepili bir adam emes, 150 adamnan (bәlkim odan da kóp!) Újym - Parlament bolady! Kelisip pishken ton kelte bolmas, kóppartiyaly Parlament kende bolmas!

Halyqtyng әl-auqatynyng dengeyin kórsetetin «Habardyn» aqparaty ne memlekettik statistikanyng mәlimeti emes! Men de auyldan shyqqanmyn, oblystardy jii aralaymyn, sondyqtan bilemin elding kópishiligining jaghdayyn!

Halyq qoldaydy bizdi. Sol qoldaudyng eng bastysy kórsetkishi - saylau. Áytpese, ózine senimdi bolsa, biylik nege әdil saylau ótkizbeydi, nege saylau komissiyalaryna basqa partiyalardyng da ókilderin engizbeydi? Qorqady! Óitkeni onday saylauda jenilip qalatynyn biledi! Kórshi Reseyde biylik basyndaghy «Edinaya Rossiya» 49,3  payyz alyp jatqanda, «Nurotan» 90 payyz aldy degenge Siz senesiz be?

Biz talay jyl halyqty oyatyp kelemiz. Soghan qosa, biylikting ishindegi bylyqtar, onyng «toyyp sekirip», esh úyatsyz sheksiz baylyqqa kenelui, bir-birin әshkerelui de halyqty oyatyp jatyr!

-  Ámirjan agha, assalaumaghaleykým. Sizge qoyar súraqtarymnyng kóbi jariyalanypty, mening sizden jalpy súrayyn degenim, sizding tilge, dinge, әleumettik ómirge degen kózqarasynyz. Halyqtyng iygiligine eger qajet bolsa mansap pen biylikti tәrk etuge barsyz ba? Al eger de osy jolynyzda janynyzdaghy azamattardy da pida etuge mәjbýr bolghan jaghdaygha tap bolsanyz qanday joldy tandar ediniz? Qyzylordalyq jerles ininiz.

- Til turaly jogharyda birshama aitqan siyaqtymyn, sony oqynyz, bauyrym.

Din turaly da aittym. Bir qosarym mynau: ókinishike oray qasiyetti Qúrannyng kiyeli kanondaryna emes, onyng jalghasysymaq kýmәndi de kýdikti aghymdar kóbeyip ketti. Onyng ýstine qalyng búqaranyn, әsirese, jastarymyzdyng islam turaly týsinigi tipti tayaz. Sonyng keybir teris baghyttaghy kýshter myqtap paydalanyp otyr.

Áleumettik sala - býgingi biylikting eng osal túsynyng biri. Ásirese múnay men gazgha, aluminiy men hromgha bay Qazaqstanda osy saladaghy әdiletsizdik mening janyma erekshe batady! Sol әdiletsizdikti jong qajet!

Mansap pen biylik turaly da aittym. Elime, qazaghyma qyzmet jasaghym keledi. Biraq bir adamgha qyzmet jasaghym kelmeydi!

Songhy súraghynyz tym auyrlau eken. «Janynyzdaghy azamattardy da pida etu» degen men mýldem qabylday almaytyn sóz! Eshkimning de óz janyn pida etkenin qalamaymyn: qúy biylikte bolsyn, qúy oppozisiyada bolsyn. Qúy mening ymyrasyz jauym bolsyn. Bәri aman bolsyn!

-  ÁMIRJAN AGhA, ÁREKETINIZDI TOLYQ QOLDAYMYN! SIZDERDING MAQSAT, BAGhYTTARYNYZGhA JÁNE ÓZGE AYMAQTAGhY FILIAL JÚMYSYNA KÓNILIMIZ TOLADY SÓZ JOQ. ALAYDA, BATYS QAZAQSTAN OBLYSYNDAGhY JSDP FILALYNYNG JÚMYSYNA, ONYNG JETEKShISI H.MÚQANOVANYNG IS-ÁREKETINE MÝLDE JERGILIKTI HALYQTYNG KÓNILI TOLMAYDY. OL TURALY SIZDERGE BIRNEShE RET AYTYLDY. BIRAQ ESh NÁTIYJE ShYGhARMADYNDAR. FILIAL BASShYLARYNYZ MÚQANOVADAY BOLSA, EShTENEGE QOL JETKIZPEYSINDER, OGhAN SÓZ BEREM. ORAL QALASYNDAGhY PARTIYa FILIALYNYZ OTBASYLYQ PARTIYa BOLYP OTYR. ÓITKENI, MÚQANOVANYNG 2 BALASY, TUMALARY GhANA JÚMYS JASAYDY. AL, PARTIYaNYNG BELSENDI MÝShELERI DE EShQANDAY BATYS ÓNIRINE BELGISIZ, ÚSTANYMY JOQ, SAYaSY KÓZQARASTARY TÓMEN, SYNDY KÓTERMEYTIN TEK AQShA ÝShIN JÝRGEN ADAMDAR. MÚNDAY ADAMDAR MEN DEMOKRATIYa ORNATAMYZ DEGEN QÚR QIYaL, UTOPIYa EKENIN ÚMYTPANYZDAR! SONGhY UAQYTTA AQJAYYQ ÓNIRINDE SIZDIN, TÚYaQBAY MEN ABILOV MYRZANYNG BEDELI TÝSIP BARADY. ONY EKI TENG TÓRAGhA BYLTYR KELGENDE KÓRDI. SIZDERDE NÚROTAN PARTIYaSY SEKILDI HALYQTAN ALShAQTAP, EL-JÚRTTYNG PIKIRIN ESKERMEYSIZDER. ODAN KEYIN DAUYSTY ÚRLADY DEYSIZDER. EGER OSY ShYN DA SYN SÓZIME SENBESENIZDER, RENJISSENDER KELIP KÓRINIZDER. OSY MÁSELENI ESTEN ShYGhARMANYZDAR.

QÚRMETPEN, TALGhAT QATAUOV HABARLASYNYZDAR. 87758144711 EShTENEDEN QORYQPAY, SÓZIME JAUAP BEREM! OILANYNDAR, TÓRAGhALAR MEN HATShY MYRZALAR!

- Talghat, Oraldaghy jaghday turaly jogharyda jauap bergen siyaqtymyn. Qazir 15 kýndik ashtyqta tómendep ketken densaulyqty týzetuge mәjbýr bolyp, dәrigerler jaghynda jýrmin. Júmysqa shyqqan son, Sizge tikeley habarlasamyn. Biz demokratiyalyq úiymbyz. Oblystaghy partiya úiymynyng bar mәselesin, onyng ishinde basshysynyng taghdyryn sheshetin oblystyq konferensiya. Ázirshe tórayym sol kisi. Kelesi konferensiyada partiya mýsheleri ne sheshedi, solay bolady.

-  Ámirjan myrza myna aqparatqa kózqarasynyz qanday:

«Shymbúlaq» tau shanghysy kurortynyng 25% N.Nazarbaevtyng menshiginde. Mәselen, Bolat Nazarbaev "Shymbúlaqta" eki ýii bolghanyn qalady. Múnymen kurort basshysy Sergey Gitolov kelis¬pepti. Sonda onyng basyna tapanshasyn taqaghan preziydent¬ting inisi: "Qazir seni jayratyp salu maghan týkke túrmaydy. Búl ýshin maghan eshtene bolmaydy" degen. "Shymbúlaqtaghy" ýilerding iyeleri: N. Nazarbaev, B. Nazarbaev, D. Nazarbaeva, Á. Nazarbaeva, T. Qúlybaev, K. Mәsimov, I. Tasmaghambetov, Q.Saudabaev, N. Ábiqaev, A. Shabdarbaev, B. Múhamedjanov, N. Súbhanberdiyn, T. Dosmúhambetov, B. Ótemúratov, S. Qalmyrzaev, A. Esimov, D. Ahmetov, A. Mashkevich, P. Shodiyev, Á. Ibragimov, S. Gitalov, Á.Arghynghaziyn, A. Klebanov, V. Hrapunov.

Avtor: Viktor Hrapunov, Almaty qalasynyng búrynghy әkimi. "Respublika" gazeti. 03.10.2011j.

- Jogharyda atalghan adamdar ýi-kýisiz jýrsin degenimiz artyqtau bolar. Biraq búljymas eki shart boluy tiyis. Birinshiden, ekologiyalyq talaptar túrghysynan ol jerge túrghyn ýy salugha bola ma? Ekinshiden, búl tizimning ishinde ómir boyy biznespen ainalyspaghan adamdar bar. Osynshama qymbat jerde qymbat ýy salugha olar qarjyny qaydan aldy?

Jalpy biylik ishinde jýrip kim jәne qalay bayydy degen saual әli de talay aldymyzdan shyghary haq. Ári Hrapunov sekildi tyng aqparat berushiler de uaqyt óte kóbeye beretini de tarihy shyndyq.

-  Ábeke Siz Putinning dosy Mironovqa úqsap barasyz. Birtindep Mәjiliske de jetip qalarsyz. Áumin deniz.

-  Shynymdy aitsam, esh jaghymnan - týr bolsyn, súr bolsyn - Mironov sekildi sayasatkerge úqsaghym kelmeydi!

Býgingidey mingirlep, auzynan jóndi sóz shyqpaytyn mәngýrt Mәjiliske deputat boldyng ne, bolmadyng ne? Tolyqqandy, kóppartiyaly Mәjiliste halyqtyng sózin sóilegenge ne jetsin!

- Qazaqtyng narazy tobynyng 90 payyzy internetke kirmeydi, gazet oqymaydy. Tek keshke televizor kóredi. Olar eshqanday mitingini de estimedi nobayy. Sizderding 2 ret otyryp shyqqandarynyzdan da habarsyz. OLAR bazarda satushy, taksiyshi, kýzetshi - qarapayym adamdar. Olar habarsyz. Habarly bolghanda 100.000 shyghar ma edi?

Dúrys bayqadynyz. Sondyqtan da biz qoghamdaghy barlyq pikiraluandyghyn kórermenge tolyq jetkize alatyn Qoghamdyq teledidar kerek dep aityp jýrmiz. Biraq biylik oghan barmaydy! Sondyqtan elge aqparat jetkizuding basqa joldaryn paydalanuymyz kerek.

Men qazir Internetting әleumettik jýielerinde elmen baylanysudyng jana tәsilderin ýirenip jýrmin. Sol arqyly talay-talay qoldaushylar taptym. Tauyp jatyrmyn. Synshylar da, óz úsynystaryn aitushylar da jetip jatyr. Ásirese, qoghamdyq belsendiligi joghary qazaq jastary kóp. Birazymen joldas bop aldym. Menin  ghalamtordaghy mekenjayym: akossanovkz@gmail.com jәne facebook.com/akossanovkz  Sonymen qatar mail.ru-daghy «Moy miyr» jelisinde de barmyn.

- Assalamughaleykum Ámirjan myrza. Biz seni búrynnan tanityn qazaqpyz ghoy. Búryn onsha mәn bere bermeytin azamat edin, songhy kezde túlghagha ainala bastaghanyndy moyyndamaugha bolmaydy. Basqa dostarynmen salystyryp, qoraz shaghystyrghanday bolmayyn, biraq shoqtyghyng ósipti. Shynyn aitsam songhy is-әrekettering men sózderinnin, maqalalarynnyng birde-birin jibermey baqylap otyrghanymyz da ras. Olargha alarym da, qosarym da joq, sen mening oiymdy oqyp otyrghanday kórinetin boldyn. Ár sózine ózim aityp otyrghanday rizamyn. Saghan sonda da bolsa 1-2 súraghym bar edi.

1. Oblystardaghy OSDP filialdarynyng basym bóligi beysharahana ekenin elding bәri de kórip jýr. Oghan sebep ashyq eki jik bar: Bolatshylar men Jarmahanshylar. Ony anau eki dóy bilmeydi degen kýlkili bolar edi. Osynyng arqasynda olar biylikke bir-birin satudan "sosialistik jarys" úiymdastyryp alghan. Osyny nege toqtatpaysyndar?

- Eki myqty partiyanyng bir partiya bop qosyluy - jay aita salatyn onay prosess emes. Bas kezinde ortalyqta da, ónirlerde de ambisiyalar boy kórsetip qalghany ras. Biraq ol qiyn kezennen aman óttik dep aita alamyn. Sizding estip jýrgenderiniz, sol proseske ere almay, Siz aitqanday «Bolatshyl», «Jarmahanshyl» bop jýrgender bolar. Birigu dep aitu onay, al ambisiyandy ysyryp qoyyp, ortaq is aldynda basqalarmen til tabysyp, qara júmys isteu onay emes. Osy kezende talay adam synaldy, birazy sol emtihannan óte almay qaldy da. Biraq basym kópishiligimiz qiyn kezennen layyqty óttik dep aita alamyn.

- Halqymyz "Kýmәnning kóptigi - shaytannan" deydi. Sonda da bolsa 1-2 saparynda Jarmahan kókemiz oblys әkimderining qabyldauyna barghanda olardyng tyghylyp qalghanyn, artynan Preziydent Apparatynan tapsyrma kelip, ony qabyldaghanyn, 2 saghat sóileskenin óz kózimmen kórip edim. Qazirgi isi taghy oilandyryp otyr, Osynyng sebepteri nede?

- Múny Jahannan kýdiktenu emes, onyng qimyldaryn týsinbeu dep qabyldanyz.

Jahannyng da, basqanyng da sonynan osynday sóz eretini ras. Ol kisiden kýdiktenbeniz!

- Týsinuimizshe, Sen partiyanyng bas iydeologisin. Endeshe, songhy saylaugha ne sebepti sonsha enjar, bytyranqy, kedeyshilikpen týstinder. Oghan sebep Partiya ishindegi alauyzdyq pa, әlde aldyn-ala ústanghan joyylympazdyq pighyl ma, bolmasa oblystar men audandardaghy filialdarynyzdyng dәrmensizdigi me? Ras, senderdi parlamentke ótkizeyin dep otyrghan biylik joq edi, biraq saylau kezindegi mýmkindikti dúrys paydalanyp, partiya bedelin qayta kótere almadynyzdar ghoy. Men osyghan deyingi birneshe saylaularda senderge qarsy kýresting belortasynda bolghan adammyn. Olar naghyz kýres edi, myqty shahmatshymen oinaghanday qúmardan shyghatynbyz. Al, osy joly kýresting de qajeti bolmay qaldy. Nege?

- Oppozisiyalyq partiya oligarhtar pen biylik molynan qarjylandyratyn «Núrotan» men onyng ini-qaryndastary sekildi asa bay emestigi beseneden belgili. Sondyqtan osy jaghynan olarmen jarysa almaytynymyz haq. Basqa jaghynan biz «Núrotannan» kósh ilgerimiz!

Songhy saylau da eski ssenariymen ótti. Qysqasha aitqanda - belden basu boldy. Ony tek qana biz, oppozisiya emes, milliondaghan qazaqstandyqtar óz kózimen kórdi. Múnday masqara jolmen, qaraq jasau arqyly saylanghan Mәjilisting sol milliondar aldynda bedelin qanday bolmaq deysiz?!

- Sender saylau qarsanynda Algha, KPK ókilderimen ymyragha kelgendey edinder, biraq olar nege saylau nauqany kezinde sausaqtaryn sausaqtaryna úrmady? Mysaly, olar Janaózen isimen shúghyldansa sender bar kýshti nasihatqa arnaularyna bolmas pa edi? Isterinnen ýilesimsizdik pen qayshylyqtar anyq bayqalyp túrdy.

- Algha, KPK - óz strategiyasy men taktikasy bar derbes partiyalar. Saylau aldynda bizdi bar jaghynan qoldaytynyn mәlim etken. Biraq odan keyin olar Janaózen tragediyasyna baylanysty saylaugha boykot jariyalaytynyn aitty. Búl - olardyng sheshimi, tandauy. Men oghan ne aita alamyn?

- Songhy kezde kóp adamdardyng Bolat Ábilovke degen kózqarasy ózgerdi. Ol tym úshqalaqtau, qúiysqangha qystyrylghysh, men-mendeu bolatyn. Qatty ózgeripti. Oilary da ornyqqan. Biraq ol premier-ministr, memlekettik hatshy bolsa da ne preziydent, nemese parlament tóraghasy bolatyn túlgha emes qoy. Ony ózi de týsinetin bolar. Sol sebepten kelesi saylaugha onyng kandidaturasy úsynylmasa kerek. Úsynylghany men halyqtan qoldau tappaydy. Jahang qartaydy. Sondyqtan sening kandidaturang úsynyluy mýmkin be?

Sen qazaqqa da, orysqa da ortaq bola alatyn, rushyldyq pen jýzshildikten biyik túrghan azamat ekenine elding kózi әbden jetken sekildi. Bizding qoghamda halyq partiyagha emes, túlghagha dauys beredi. Eger olay bolsa qazirden bastap imidjmeykerler jasaqtap, ministrler kabiynetining núsqasyn nobaylaugha kenes berer edim.

-  Bolat pen Jahang turaly oilarynyzben kelispeymin. Ekeui de oppozisiyalyq jolda adal enbek etip jýrgen, el basqarugha әbden layyq túlghalar dep oilaymyn.  Maghan qatysty oiynyzgha rahmet. Uaqyt kórseter bәrin. Taghy da qaytalap aitayyn: kelesi preziydent saylauynda oppozisiya bir kandidat úsynyp, birikkeni dúrys.

- Qazir bizding oppozisiyada Altekenning túlghasyn púttandyru siyaqty kelensiz qúbylys qylang berip qalady. Men ol azamatty jaqsy tanydym. Jinaghynyng bir betin qaldyrmay oqyp shyqtym. Teoretiyk. Biraq praktik emes. onyng ajalyna da sol sebep boldy. Teoriya boyynsha ony óltirmeu kerek edi, óltirudi oilaudyng ózi qisynsyz. Al, praktikada bólek boldy. Áli kýnge deyin ony kim, nege óltirtkenin týsinu mýmkin bolmay keledi. Ony óltiru esi dúrys sayasatkerding emes, auru adamnyng isi siyaqty. Sondyqtan bәrimiz M.Áliyevten kýdiktengenimiz ras. Sende songhysy, praktiktik basym sekildi. Eger olay bolsa nege qorghanbaysyn? Qazir sen Qúnanbay atamyz aitqanday jaydaq su sekildisin. Ol dúrys shyghar, biraq shekten tys jaydaqtyq jaqsylyqqa aparmaydy. Qogham aqqu, shortan hәm shayan tirlikten әbden sharshady. Sol sebepti jalpaqsheshey kósemdi emes, han Abylay men Shynghyshandy ansap otyr. Kommunist Salivador Aliendenyng 6 aida bylyqtyrghanyn qalpyna keltiruge Pinochet ýshin 20 jyl jetpegen eken. Myna halyqty qayta el qylu ýshin "iyni júmsaq demokratqa" qansha uaqyt kerek?

- Alashtyng Altynbegining aqiqatyn әli de tolyq baghalay almay jýrmiz. Meninshe, teoriyany da, praktikany da ol tolyq mengergen bolatyn.

Teoriya men praktika bir-birin joqqa shygharmaydy. Kerisinshe, bir birin tolyqtyrady, bayyta týsedi. Bir-birinsiz ekeui de - túl! Mening qalauym - demokratiya, sondyqtan da, eng aldymen, ózim demokrat boluym kerek emes pe?

- Iman Jýsip tekten tekke "Qypshaqtyng myng qatyny úl tapsa da, kelmeydi endi qaytip Iman Jýsip" dep beker aitpaghan. Biz siyaqty mayda-shýideler kýnine myndap tuylyp jatady. Basyna qanshama zaual tuyp, arqasyna jýk salynsa da qayyspaytyn qara narlar mynnan bir tuylady. Búl saghan dәripteu emes, sening óz isinmen dәleldegen ómirine berilgen bir bagha. Biz Bolatty da, Jahandy da, Qajygeldiyn-Ábilәzov siyaqty basqa dóilerdi de aiyptau ýshin bir sәtte "myng fakti mysal" keltire salamyz. Saghan keltirer faktimiz joq. Trollder rushyldyq uyn shashuy mýmkin, biraq halyq ony qabyl etpeydi, kerisinshe ol saghan iygi qyzmet etui mýmkin. Osy jaghdayda sen nege tizgindi óz qolyna almaysyn? Eger 20 jasynda Sabalaq "Abylaylap" ýlken ambisiyasyn barsha júrtqa jariya etip jaugha shappasa, Sharyshtyng basyn qanjyghasyna baylamasa Týrkistannan tentirep kelgen týiekeshke qay súltan ornyn berer edi? Álde "kishipeyildiliging men sypayylyghyn" jibermey ma? Onda tonbaysyn, tek onbay qaltyraysyn...

- Túrmysta ýlken men kishige kishipeyil ekenim ras. Tәrbie solay. Biraq sayasatta biylikke qattymyn, onashada әriptesterime de talapshylmyn. Óz azghantay «plustarym» men tolyp jatqan «minustarymdy» bilemin. Jyly sózinizge rahmet, әriyne. Biraq ta men ýshin Qazaqstan oppozisiyasynyng birligi asa qymbat ta baghaly. Sol ýshin óz ambisiyalarymdy tejep jýrgenim de ras.

-  Men nemis halqyna tang qalamyn. Olar 2 dýniyejýzilik soghysta da kýl-talqan jenilip, kontribusiyamen kýlderi shashylyp qalghan halyq. Biraq 2 joly da aragha 10-15 jyl salyp qayta әlemdik derjava qataryna kóterldi. Nege? Sebebi olar qanday qandy qyrghyn bolsa da últtyng basy sanalatyn aqyl-oyy men ghalym-danyshpandaryn saqtap qala aldy. Ózderi ólip bara jatsa da keudelerimen sol azamattaryn qorghap qúlady. Bizde kerisinshe. Sayat Ybyray, Múqtar Jәkishovterdin(t.b. ghalymdar) týrmege topyrlatylghany bylay túrsyn, ministrlerding ózderinde qún qalmady. Osy kesel oppozisiyada da bar siyaqty. Alda 25 nauryz kele jatyr. Sender taghy da týrmege týsetin siyaqtysyndar. Ne sebepti senderdi qorghap, oblystaghy azamattar sózdi de, isti de qolgha almaydy? Shal Múqtar Shahanovtyng sýiegin sýirep, qartayghan shaghynda alanda túruynyn, sodan song boghymen jasty balalardyng qolynan "sottaluynyn" keregi ne? Bir shumaq ólenin bir baladan joldap, ýiinde jata berse bolmay ma? Jahang turaly da solay, Senderge de obal. Biylik Kozlovty beker qamap otyrghan joq. Sebebi ol jaqtaghy jipting barlyq úshy sonyng qolynda. Ol ketken song Algha әjepteuir anyrap qaldy. Eger erteng sender ketsender ne bolmaq? Osyny oiladyndar ma? Halyqqa týsindiretin adam bar ma?

-  Sóz joq, keybir әriptesterimiz jyldap týrmede otyryp shyghuymen salystyrghanda bizding bir aiymyz dәnene de emes. Bir nәrse aiqyn: sheshingen sudan tayynbas! Bizding tandauymyz - qiyn bolsa da, bolashaghy bayandy jol! Búiyrghanyn kórermiz! Biraq Sizding aitqan oiynyzdyng da jany bar, biylikting aituymen jýre bermey, odan bir qadam alda jýruge de tiyispiz.

- Resey siyaqty asa iri jәne bas qalalarynda milliondaghan halyq túratyn elderde astanalyq yqpaldyng bar ekeni shyndyq. Mәskeu ne dese sol bolady. Algh biz sekildi jeri kóp, halqy az jәne qalalarynyng ózi shaghyn memlekette iri qalalardyng yqpaly joq. ony Qyrghyz tónkerisi de kórsetti. Talasta bastaldy, Bishkekte bitti. Odan song osy tónkeristing de irgesin Osh arqyly shayqalta jazdady. Sender nege osy mәselege nazar audarmaysyndar? Almaty - toq qala. Toq bala ash balamen oinay bermeydi. S/n zamandasyn

- Jogharyda aitqanmyn, biz júmysymyzdy el ónirlerinde jandandyruymyz kerek. Onyng ýstine әr aimaqtyng ózine ghana tәn sheshuin taba almay jatqan problemalary bar. Ol isti bastadyq, jalghastyramyz da.

- Ámirjan Agha! Men-studentpin. Súraghym tar qapasta qamalyp jatqanda adam kóp nәrselerge ózge qyrmen qaraytyny belgili... Siz sayasy kózqarasynyzdy әlde de ózgertpediniz be? Nemese qay nәrseler jayynda oilana bastadynyz?

- Biylikke degen syny kózqarasymdy ózgertken joqpyn. 15 jyl kýresip kele jatqan meni 15 tәuliktik qamaumen «syndyru» mýmkin emes! Ártýrli oy kelgeni ras. Onyng ishinde, әsirese, oppozisiyalyq kýresimizdi odan sayyn qarqyndy jýrgizuding joldaryn tabu turaly.

-   Oyly shyqtyng ghoy, Ábeke, ne oilap shyqtyn.

Seytqasym

- Kóp nәrse turaly oiladym, Seke. «Jas alash» gazetinde sonda jazghan kýndeligim jariyalandy. Sony bir qarap shyghynyz...  http://zhasalash.kz/sayasat/6661.html

- Ámirjan myrza! Sizding partiyanyz biyl qazaq tiline memlekettik satusyn beru ýshin «Memlekettik til turaly» zandy qabyldatu boyynsha talaptar qoyyp, kýshterin sala ma eken?

- Qazaq tili qazirding ózinde memlekettik til! Mәsele - sol biyik mәrtebeni tómendetpey, is jýzinde bayandy etu. Ol baghytta bizding partiyanyng pozisiyasy aiqyn da tabandy.

-  Elbasymyz «2015 jyly evrazpoliysey bolady» -dep mәlimdedi qantardaghy joldauynda. Sizder, jalpy halyq milliondap shyghatynyn bilip, Lukashenko men Putinnen kómek súrayyn degeni me?

- Aldymen, EurazOdaqtyng taghdyryn anyqtap alu kerek. Meninshe, elimizding tәuelsizdigine tikeley әser etetin osy asa manyzdy qadam tek qana jalpyhalyqtyq referendum arqyly sheshilui tiyis! Sodan keyin ortaq polisiya bola ma, bolmay ma, sony kóre jatarmyz...

-  Qúrmetti Ámirjan!

Býgin teledidardy qosyp qalsam, Habardan-au deymin, Irak Elekeev bir qazaqty súhiaiqa shaqyryp, sayrap otyr, ekui de oryssha shýldirlep. Endi kelip taghy bir arnany qosyp qalyp edim, ol jerde ana erimbetov degen dýbara taghy bir qazaqtarmen oryssha shýldirlep otyr. Keshe ana deputatsymaq Abenov Platonovqa ózinshe oryssha aksentpen baryn salyp, oryssha súhbat berip otyr. Tang qaldym. Netken jetesiz últ edik! Osy deputatsymaq sezgenim boyynsha metepti qazasha bitirgen, reperitor jaldap, oryssha sóileudi ýirengenin bayqap qaldym.Endi sizge súraq: Siz qansha degenmende joghary jaqqa jaqynsyz, sol qazanda kezinde qaynadynyz. Osy dýbaralargha arnayy tapsyrma beredi me, joq әlde, ózderi oryssha sóilegendi dәreje kóre me?Býite bersek, el bolmaymyz ghoy. Qyrghiy.

- Qyrghy myrza, qyrghiday tiyisipsiz azamattargha. Meninshe, mәseleni basqa qyrynan qarau qajet siyaqty. Sóz joq, qazaq sayasatkeri qazaqsha taza sóilep, «bisimillәsin» qazaqshadan bastauy tiyis. Biraq orys tildi auditoriya bar emes pe? Olargha da týsinikti bolu ýshin oiyn sol tilde jetkizgenining esh aiyby joq siyaqty.

- Ámirjan myrza! Sizdi "últshyl emes komsomoldyng mektebinen ótken" degen әngime el arasynda aitylyp jýr. Sol ras pa? Sosyn ekinshi súraq: oraldyq jurnalist Qajymúqan Ghabdolla Almatyda tau bókterinde ótkizbekshi bolyp jýrgen "ÚLY QAZAQ BASQOSUYNA" qalay qaraysyz? Múnday sharany biylik jasata ma? Jәne osy Qajekenning qolgha alghan әsire últshyldardan qúrylghan "Qazaq eli" qozghalysyna kózqarasynyz qanday?

- Komsomol bolghanym ras. Mektepte, KazMU jurfagynda, әskerde komsomol úiymyn basqarghanym ras. Tórt adam ishinen balamaly týrde Almatydaghy Frunze (qazirgi Medeu) audany komsomol komiytetining birinshi hatshysy bop saylanghanym da ras. Qazaqstan komsomolynyng Ortalyq Komiytetining iydeologiya bólimining eng songhy mengerushisi bolghanym da ras. Ol kezderde atqarghan qyzmetim ýshin el aldynda kinәlimin dep sanamaymyn. Kerisinshe, sol kezde komsomol qatarynda jýrip, basqa әriptesterimmen birge sol úiym ayasynda halqymyzgha shama-sharqymyzsha enbek etuge tyrystyq.

Últtyq mýdde turaly sózinizding astaryn sezip otyrmyn. Bir ghana mysal keltireyin. Audan komsomolynyng birinshi hatshysy bolyp jýrip, sol kezdegi (1990 jyl) oppozisiyalyq «AZAT» gazetine (redaktory Batyrhan Dәrimbet bolatyn) «Egemendikti elemegendik» degen ýlken maqala jazghanmyn. Onda men Gorbachev úsynghan Odaqtyq shart jobasyn synap edim. Sol ýshin jogharydaghy bastyqtardan qatty-qatty sóz estigenmin.

Qajymúqan Ghabdollany bilemin, talay jýzdeskenbiz. Últtyq sanany oyatu jolynda óz joly bar azamat. El birligin oilap, tirlik jasap jatsa, nesi aiyp?

(Jalghasy bar)

«Abay-aqparat»