Jyraudyng úrpaghy janaryn taydyryp әketti...

Memleket jәne qogham qayratkeri, Qazaqstan Respublikasy Parlamenti Senatynyng Áleumettik-mәdeny damu jәne ghylym komiytetining tóraghasy Múrat Baqtiyaúlynyng shaqyruymen Senat ýiinde kezdesude bolyp qayttym.

Múrat aghanyng aitysyna qaraghada, búl basqosu Senat Tóraghasy orynbasarynyng kelisuimen, keshegi mening «Abai.kz» sayytynda jaryq kórgen «Sanyrau Senat pen mylqau Mәjilis» atty maqalama baylanysty úiymdastyrylghan kórinedi. Sonday-aq, Almatydaghy Qytay konsuldyghynyng aldynda túrghan analar turaly aqpart aludy da maqsat tútypty.

Otyrysqa Senat Apparaty basshysynyng orynbasary Oljas Danabekov, QR Syrtqy ister ministirining Birinshi orynbasary Shahrat Núryshev, sonday-aq atalghan maqalada synalghan senatorlardyng ishinen Qylyshbaev Núrlan Nauryzúly, Dýisenbinov Súltan Myrzabekúly jәne Altynbek Nuhúly qatysty. Jinalysty senator Múrat Baqtiyaúly jýrgizdi.

Qysqasha tanystyqtan keyin, alghashqy sóz maghan berildi. Men búl kisilermen kezdesetinimdi kýtpegenim turaly aityp, biraq betpe-bet jolyqqanyma quanghanymdy jetkizdim jәne súraqtar bolsa jinalystyng barysynda jauap beruge dayyn ekenimdi eskerttim.

Sosyn, QR Syrtqy ister ministirining Birinshi orynbasary Shahrat Shәkizatúly sóz alyp, Qytaydaghy jaghday men Almatydaghy Qytay Konsuldyghynyng aldynda túrghan analar jayly mәlimet berdi. Ózderining esebine qaray, Qytayda ýsh myng etnikalyq qazaqtyng týrli sebeptermen Qytay zany boyynsha sottalghanyn atap ótti.

Sosyn, әriyne, ýsh senatorgha sóz tizgini berildi.

Álqissa, aq jaghaly aghalarym maghan qatty renjipti. Ásirese, Altynbek Nuhúly.

Birinshi sózdi alghan Altekeng ózining arysy - ataqty Búhar jyrau men berisi - akademik Qanysh Satpaevtyng tikeley úrpaghy ekenin aita kelip, «Sizderding atalarynyz tughan jerin tastap arghy betke ketkende, mening atalarym kenes ýkimetine qarsy kýreske shyqqan, bay-kulak bolyp aidalghan, sonynda janynan aiyrylghan...» dep, tәpteshtep otyryp bayandap kele jatyp... Dәl osy jerine kelgende, әdepten attap, aghamyzdyng sózin búzugha tura keldi. Amal joq, búzdyq. Sebebi, búl kisi on altynshy jylghy Últ azattyq kóterilis pen otyz ekinshi jylghy asharshylyq kezinde baytaq qazaq dalasynyng ana púshpaghy sanalatyn Altaydyng arghy beti men Jetisudyng jogharghy angharyna kóship barghan Naymandar men Alban-Suandy menzep, «Sender kezinde qashyp ketkensinder!», - degen saryngha tarta bastady. Kókemizding arghy bettegi qazaqtar turaly kózqarasy belgili boldy. Atalarymyzdyng eshqayda qashpaghanyn, Ózimning bayyrghy qazaq jerinen kelgenimdi aityp, qayta tyndaugha óttim.

Aghamyz sózin ary qaray jalghap, uniyversiytet basqarghanyn, alghashqy kósh kelgende «qandastarym keldi» dep, qatty quanghanyn aitty. Endi maghan tike búrylyp, «Atana nәletter!» jәne «Týkirdim!» degen sózderimning janyna qatty batqanyn, atalarynyng abyroyyn eshkimge taptatqysy kelmeytinin mәdeniyetti týrde keremet sarynmen jetkizdi.

Núrlan Qylyshbaev pen Súltan Dýisenbinov te osy taqlettes ókpesi men renishterin bildirdi. Auyldaghy el –júrttary, joldas-joralarynyng aldynda ynghaysyz jaghdaygha qalypty... Tipti, Núrlan Nauryzúlynyng әkesi Nauryz Qylyshbaev aqsaqal úlyna «Ne býldirdin?!», dep telefon soqqan kórinedi.

Qysqasy, qay qazaq qazaqty jek kórem dep aitady, qazaqty sonsha synaghan Abaydyng ózinde onday sóz joq. Odan qala berdi, arghy atasynda bay men bi, batyr men baghlan bolmaghan qazaq bar ma?! Arghy atalarymdy aitpay-aq, qoyayyn, óz әkem Múqiybek zәngi bolyp, mór ústaghan. Inisi Múqabay Qúljaqanúly Shyghys Týrkistan Respublikasy Bilim ministrining orynbasary bolghan, Qytay qyzyl ýkimeti jaghynan 1951 jyly atylghan. Naghashym Ákbar men Seyit Ýsh aimaq últ azattyng kóterilisining túnghysh oghyn atqan batyrlar.

Áriyne, artyq aitqan eki sózim ýshin aghalarymnan keshirim súradym.

Mine, júrttyng kózinshe taghy qaytalap aitayyn. Qúrmetti senator myrzalar, sol eki sózim ýshin meni keshirinizder!

Biraq, «Azattyq» radiosy jurnaliysi mikrofon úsynyp, Almatydaghy Qytay konsuldyghy aldynda ay boyy túrghan analar jayly súraghandaghy әreketterinizdi ólsem de keshire almaymyn!

Ýlken mindet arqalaghan túlghagha aitylatyn maqtau men synnyng salmaghy da auyr bolady.

Ata-baba aruaghyn syilaghan dúrys. Al, oghan layyq bolghan odan da dúrys!

Men «Azattyq» týsirgen súhbattan Búhar jyraudyng úrpaghyna layyqty jandy kórip túrgham joq!

«Sózimizdi kesip tastady!» dep, Senatorlar bar pәleni jurnalist qyzgha audarugha tyrysyp baqty. Eger, shynymen jurnalist qiyanat jasasa, sotqa berip, ózderin aqtap shyghuy kerek!

Biylik ókilderin ash bóridey torauyldau – jurnalist ataulynyng ata kәsibi. Qazaqstan ghana emes, qay elde de solay!  Al, tilshi qauymgha tik túryp jauap beru – mәdeniyettilik pen parasattylyqtyng belgisi.

Shyn mәninde halqyna kýiinetin, memleketin syilaytyn, mәdeniyetti adam – jurnalisting әuliyesi kelse de qiyp tastaugha kelmeytindey, eki sózining arasyn baltalasang da ajyrata almaytynday etip, eki auyz sóz aityp beredi.

Maghan ókpe-renishterin aitqanda bayqadym, ýsh senatordyng ýsheui de tandayynyng shany shyqqan sheshenderding ózi eken. Búl kisilerding qasynda, tipti, Búhar jyrauynyzdyng ózi jolda qalatynday. Sózining jýieliligi men shymyrlyghy jaghynan Altekeng keyde qargha boyly Qaztughan bolyp ta elestedi mening kózime. Salauattary da Satbaevten kem soghyp túrghan joq, eki iyinderinen dem alyp otyrdy.

Nege-dýr, búl kókelerimizding jurnalist qyzgha qayyrylyp, qandastaryna qatysty bir auyz jyly sóz aitpaghandaryna, atalarynan jalghasqan tektilikterin kórsete salmaghandaryna qayran qalyp otyrmyn. El-júrtyn, atalarynyng ruhyn qasterleytin adam búnday әreketke barmauy tiyis edi. Basqasyn qoyshy, Búhar jyraudyng úrpaghy arghy atasy qúsap aghylyp ketui kerek qoy!

Jalpy, men Qúdaydan qorqam, Preziydentti qúrmetteymin, Zandy syilaymyn. Eshqashan bireuden yqpaymyn!  Biraq, sózin jerge tastay almay, qysylatyn adamdarym kóp!

Barlyq deputattargha kýie jaghudan da aulaqpyn. Keremet túlghalar bar. Tóraghagha yqylasym men qúrmetim sheksiz.

Biraq, myna senatorlardyng osy jolghy әreketin kórip, keshegi maqalany jazarda, jasyratyny joq, eng aldymen, preziydent Qasym-Jomart Kemelúlynan qatty qysyldym. Tipti, betimnen otym shyqty!

Kemenger Abay «Sóz týzeldi, tyndaushy, sen de týzel!» degen óleng jolyn 1889 jyly jazypty.

Sodan dәl jýz otyz jyl ótkende Tәuelsiz Qazaqstan Respublikasynyng preziydenti Qasym-Jomart Toqaev «Halyq ýnine qúlaq asatyn memleket» degen tújyrymdamasyn ortagha qoydy.

Abay ol kezde Patsha ýkimetining shengelindegi qazaq dalasynyng bir búryshyndaghy bir uys Tobyqtynyng ishinde otyryp, býkil qazaqqa úran tastady. «Es-aqylyndy ji! Meni tynda!!» dedi. Qyryq tórt jastaghy Abay ózine senip aitty búl sózdi. Ol әmiri jýretin han emes bolatyn. Ary ketkende, bolys edi.

Qazaq tyndady ma, joq pa, bilmeymin. Biraq, tyndaghan keyip tanytyp kelgenine dau joq.

Al, Qasym-Jomart Toqaev Qazaq memleketining Tәuelsizdik alghanyna otyz jylgha tirelgen túsynda qazaqtyng Aqordasynda otyryp, atalghan tújyrymdamasyn jariyalady.

Áriyne, eki túlghany bir-birine teneuden aulyqpyn. Biraq, eki ghasyrda aitylghan eki sózding tórkini sabaqtas, filosofiyasy birdey ekeninde dau joq.

Aytayyn degenim, biz sózdi syilaghan halyqpyz. Áriyne, ataly, jýieli sózdi.

Ataqty Abylay hannyng ózi Altynbek Núhúlynyng atasy Búhar jyraudyng bir sózin jerge tastamaghan. Býkil qazaq Abaygha toqtaydy. Býgingi qazaq qoghamynyng basshylyqqa alatyn sózi, dau joq, «Halyq ýnine qúlaq asatyn memleket» tújyrymdamasy.

Men Preziydentimizding osy sózine bar ynta-peyilimmen qúlaghan adammyn. Endi búl sóge toqtamasaq, bilmeymin, qayda bararymyzdy... Degenmen, Qúdaygha shýkir, osy Tújyrymdamany tu etken sózim dittegen jerime jetipti. Soghan quandym. Endi qos palata halyq ýnine de, sonyng ishinde qandastarynyng janayqayyna da kóbirek qúlaq asady dep senemin.

Shynymdy aitsam, keshe osy senatorlarmen bir kezdesudi ózim de armandap, araghayyndyq jasap jýrgen jigitterge qolqa da salyp edim. Sol tilegimdi Alla qabyl alyp, Múrat agha Baqtiyarúly býgin-aq oryndap berdi. Múrat aghanyng búl әrketi keshegi eski jyraular men tekti biylerding berekeshildik ýlgisin mening esime saldy.

Aytpaqshy, sherkókirek bolyp jýrgen qandastarymyzdyng jaghdayyn shynymen de bilmegen shyghar, endi bilip jýrsinshi degen niyetpen, ýsh senatorgha «Qytay lagerinde otyryp kelgen qandastarymyzdyng bir bólimimen kezdesu ótkizinizizdershi» dep ótinish jasadym.

Ýsh myrza da ýnsiz qaldy.  Jyraudyng úrpaghyna qarap edim, kóz janaryn taydyryp әketti...

Tek, Múrat Baqtiyarúly ghana «Men kezdesuge dayynmyn, Auytjan! Kezdesem olarmen!», -dedi.

Rahmet Sizge, qúrmetti Múrat Baqtiyarúly!

;feature=share&fbclid=IwAR14Z0wRWSS0L6zFQYowxVv3OkYXntpeR_07dsi_KLB_mf2yKT61t3aP8iY

Auyt Múqiybek

Abai.kz