Kýni keshe ghana Ýkimet janynan qúrylghan Jer komissiyasy óz júmysyn bastap, alghashqy otyrysyn ótkizgen edi. Jalpy komissiyagha 80-ge juyq adam mýshe bolghan. Keshe ótken alghashqy jiyn 3,5 saghatqa juyq jalghasqan. Komissiya mýsheleri týrli úsynys-pikirlerin aitqan. 

Biz býgin atalghan komissiyanyng mýshesi, Senat deputaty Aqylbek Kýrishbaevtyng Jer reformasy jónindegi komissiyasynyng otyrysynda sóilegen sózin oqyrman nazaryna úsynghandy jón kórdik. 

Aqylbek Kýrishbaev, Senat deputaty:

- Qazaqstan ýshin auyl sharuashylyghy maqsatyndaghy jerler jay ghana óndiris qúraly emes, eng aldymen, búl bizding últtyq iygiligimiz, ata-babamyzdan qalghan tarihy múramyz, býkil halqymyzdyng baylyghy jәne onyng basty qúndylyghy.

Jer mәselesine qatysty mening jeke pikirim: Qazaqstandaghy auyl sharuashylyghy maqsatyndaghy jerler tek memleketting qúzyrynda boluy kerek. Eng aldymen, búl bizding geosayasy jaghdayymyzgha baylanysty. Auyl sharuashylyghy jerlerining kólemi boyynsha biz әlemde altynshy oryn alamyz, al egistikting alqaptary boyynsha jan basyna shaqqanda Avstraliyadan keyin ekinshi oryndamyz (yaghni, bir adamgha shamamen 1,3 ga egistik jer keledi). Basqasha aitqanda, bizde halyq tyghyzdyghy óte tómen. Sondyqtan memleketting últtyq qauipsizdigin qamtamasyz etu ýshin, bizding jer resurstarymyzdyng jeke menshikte emes, tek qana memlekettik menshikte bolghany manyzdy. Álemdik tәjiriybede múnday mysaldar bar. Mәselen, naryqtyq ekonomikasy damyghan Izrailide barlyq auylsharuashylyq jerleri memleketting qúzyrynda.

Ekinshiden, qazirgi uaqytta Qazaqstan ekonomikasy negizinen jerasty paydaly qazbalarynyng arqasynda damuda, biraq olar bir kezderi ayaqtalatyn, yaghny janartylmaytyn tabighy resurstar bolyp tabylady. Sondyqtan, memleketimizding bolashaghy auyl sharuashylyghynyng damuymen baylanysty. Mine, sonda bizding bolashaq úrpaghymyzgha auyl sharuashylyghy maqsatyndaghy jerlerdi paydalanu qoljetimdi boluy kerek. Yaghni, olar ózining agrarlyq biznesin damytu ýshin, jerdi jer iyelenushilerden nemese latifundisterden satyp almay, tikeley memleketten alu mýmkindigine ie boluy qajet.

Ýshinshiden, býginde «auyl sharuashylyghy maqsatyndaghy jerlerge jeke menshikting bolmauy agrarlyq salagha investisiyalar tartudyng basty tejegishi bolyp tabylady» degen pikir bar.

Shynynda da, agro-ónerkәsiptik keshenge investisiyalar tartu jaghynan biz әlemning jetekshi agrarlyq elderinen kóp artta qalyp otyrmyz. Atap aitqanda, auyl sharuashylyghyndaghy sheteldik investisiyalar kólemi Avstraliyada bir gektar egistikke shaqqanda 422 AQSh dollaryn qúraydy, Kanadada - 80 AQSh dollary, al Qazaqstanda bir dollargha da jetpeydi, yaghny 100-400 ese az. Shet elderde investisiyalar tartudyng basty sharty auyl sharuashylyghy óndirisining túraqtylyghy men joghary rentabelidiligi bolyp tabylady, búl eng aldymen memleketting tiyimdi agrarlyq sayasaty esebinen qalyptasady. Basqasha aitqanda, eger bizding sharuashylyqtarymyz sheteldik fermerler siyaqty úzaq jәne arzan kredittermen, memlekettik qoldaudyng tiyimdi sharalarymen (subsidiyalarmen) kepildendirilgen saqtandyru jýiesimen jәne ghylymiy-tehnologiyalyq jetistiktermen qamtamasyz etilse, bizding de agrarlyq salamyz investisiyalyq súranysta bolar edi.

Jalpy, 2016 jyly qúrylghan memlekettik jer komissiyasynyng óz uaqytynda qoghamdaghy týrli pikirlerdi biriktirip, jer qatynastaryn jetildiru jónindegi negizgi úsynystardy eskergenin atap ótkim keledi. Sondyqtan, mening oiymsha, qazirgi jer komissiyasy óz júmysynda sol úsynystardy negizge aluy kerek.

Ókinishke oray, olardyng bir bóligi iske asyrylmay qaldy. Mәselen, elde jer resurstaryn jýieli baqylaudy qamtamasyz etu ýshin, biz memlekettik jer inspeksiyasynyng vertikalyn qalpyna keltire almadyq. Sonymen qatar, Jer resurstaryn basqaru komiytetinde tek 38 adamnan túratyn ortalyq apparaty bar. Aymaqtyq jer inspeksiyalary jergilikti atqarushy organdargha berilgen. Sonda audan әkimi jerdi ózi bóledi, ózi ony baqylaydy. Búl dúrys emes.

Elimizde topyraq-agrohimiyalyq zerthanalar jelisin qúru mәselesi de sheshilgen joq. Sondyqtan jalgha berilgen jer telimderining topyraq qúnarlylyghy ne bolyp jatqanyn naqty bilmeymiz.

Ákimdikter auyldyq eldi-mekenderdi jayylymdarmen qamtamasyz etu mәselesin sonyna deyin sheshe almady. Jer resurstaryn basqaru komiytetining mәlimetinshe, qazir auyldyng malyn janggha 32 mln. gektardan astam jayylym jetispeydi. Búl Ýkimetting qarauyna 2016 jyly jer komissiyasy shygharghan mәselelerding bir bóligi ghana, olar әli kýnge deyin týpkilikti sheshimin tappady.

Abai.kz