Ór ruhty, últynyng shyraghyn sóndirmey, qazaq dese jan úshyrghan Ahmet Baytúrsynúlynyng esimi tek tarih betterinde saqtalyp qalmay, halyq jýreginde de óshpestey izin qaldyrdy. Zamany ótse de, til mәselesi әli kýnge deyin ózekti taqyryp bolyp tabylady. Qazaqtyng qazaq ekeni salt-dәstýri men tarihynda ghana emes, úly men qyzynyng jýreginde saqtalghan últy men tiline degen mahabbatynda jatyr. Mine, dәl osy mahabbat alash ziyalylarynyng jýreginde besikten bekitilip, tamyryn jayyp, mezgilinde jemisin bergendey. Úiyqtap jatqan halqyn oyatpaq niyette masaday yzyndap, qaranghylyq pen enjarlyqtyng qarmauynan qútqaryp, sauatyn ashpaq niyette qanshama enbek sinirildi. Ahmet Baytúrsynúlyn býgingi tanda últtyng ar-ojdany dep atasaq, Ahanday jýregi últy ýshin kýresuge jiylghan erik-jigerge toly azamattarymyzdyng qarasy sol tústa da kóp edi...  Degenmen, til mәselesine toqtalghan tústa Ahmet Baytúrsynúlynyng esimin atamay ketu mýmkin emes... Onyng әr zertteu enbegi, әrbir basylymy qazaq ýshin ýlken bir rezonans boldy...

Múhtar Áuezov: «Ahang ashqan qazaq mektebi, Ahang týrlegen ana tili, Ahang salghan әdebiyettegi elshildik úrany – «Qyryq mysal» , «Masa», «Qazaq» gazetining 1916 jyldaghy qan jylaghan qazaq balasyna istegen enbegi, óner-bilim, sayasat jolyndaghy qajymaghan qayratyn biz úmytsaq ta, tarih úmytpaytyn ister bolatyn. Ony júrttyng bәri biledi. Búnyng shyndyghyna eshkim de daulaspaydy»,- dep oiyn qisyndy, әri aishyqty qaldyrghan bolatyn.

Aqiqatynda, Ahmet Baytúrsynúly 1910 jyldan bastap qazaq әlippesi men qazaq tili oqulyqtaryn jazudy qolgha alyp, qazaqsha oqu ýrdisinde tónkeris jasaghan bolatyn. Sonday-aq qazaq әdebiyettanu ghylymy men әdebiyet tarihy jónindegi túnghysh enbegi «Ádebiyet tanytqysh», - әli kýnge deyin әdebiyet teoriyasyndaghy eng qúndy enbekterding biri. Kórkem sóz ónerining erekshelikteri, týrli terminderding qazaqsha balamasy men qazaqqa meylinshe jaqyn, aishyqty týrde jetkizilgen qazaqsha úghymdar, týrli jazba әdebiyettegi әdister turaly oi-týiinder jinaghy. Ahmet Baytúrsynúly qazaq til bilimining irge tasyn qalap qana qoymay, arab grafikasyna negizdelgen qazaq jazuynyng reformatory boldy, yaghny qazaq tilining damu salasyna aitarlyqtay ýles qosty. Osy tústa Qayym Múhamedhanovtyn: «úly aghartushy Ybyray Altynsarinning bastamasyn ilgeri damytyp, naghyz ghylymdyq dәrejege kóterip, jeter jerine jetkizip bergen - Ahmet Baytúrsynúly.», - degen pikirimen kelispeske bolmas. Ahmet Baytúrsynúly tarihta aty mәngi oiylyp jazylghan túlghalardyng biri, sol sebepti de onyng enbegi men ghúmyrnamasyn bilmeytin qazaq balasy bolmauy kerek dep oilaymyn. Osy orayda, biylghy oqu jylynda әl-Faraby atyndaghy Qazaq últtyq uniyversiytetining Filologiya jәne әlem tilderi fakulitetinin, Qazaq әdebiyeti jәne әdebiyet teoriyasy kafedrasynyng 4-kurs studentteri – Almaty qalasyndaghy A.Baytúrsynúly atyndaghy «Til – qúral» oqu-әdistemelik, ghylymy zertteu ortalyghyna óndiristik tәjiriybeden ótuge bekitilgen bolatyn. Óndiristik tәjiriybe barysynda studentter týrli tapsyrmalardy oryndap, Ahmet Baytúrsynúlynyng ómiri jayly janasha derektermen tanys boldy. Sonyng biri, bizding topqa jýktelgen «Almaty qalasyndaghy Ahmet Baytúrsynúly muzey-ýiining qalyptasu tarihy men zal eksponattary turaly aqparattardy jinaqtau» tapsyrmasy bolatyn. Biz ózimizge jýktelgen tapsyrmany oryndau barysynda, muzey-ýy jóninde biraz maghlúmat aldyq.  Muzey-ýy tórt bólme jәne bir jertóleden túrady. Onyng bir bólmesi – ahmettanu dәrishanasy,  al qalghan ýsh zalynda ghalymnyng shygharmashylyq múrasyna, memlekettik qyzmeti jәne qoghamdyq qayratkerligine qatysty taqyryptyq ekspozisiyalar negizindegi jәdigerler saqtalghan. Atap aitqanda, jazu mashinkasy, mórtaban, qalamsap, samauryn, sandyq syndy ghalym qoldanghan zattar qoyylghan. Sonday-aq múrajay qorynda ghalymnyng ómiri men shygharmashylyghyna qatysty 550-ge juyq týrli resmy qújattar saqtalghan. Múnyng barlyghy derlik, biz siyaqty qazaq balalarynyng qazaq til bilimining jana dәrejege shyghuy ýshin jol salyp ketken Ahmet Baytúrsynúlynyng ómirine qatysty jiylghan qúndy derekterding oshaghy. Keleshekte elimizding órkeniyetti, әri bәsekege qabiletti el bolyp qalyptasuyna jastar ýlesining manyzy zor bolghandyqtan, әrbir qazaq balasy qoghamda taza qazaqsha sóileui jәne sauatty jazuy tiyis. Osy tústa últ kósemi Ahmet Baytúrsynúlynyng ómiri men shygharmashylyghynyng nasihattaluy, keleshek úrpaqty tәrbiyeleu barysyndaghy qúndy qaru bolmaq. Endeshe, úly túlghanyng qaldyrghan múrasyn úmyt qaldyrmay, keleshekting jarqyn esigin birge ashayyq!

ShOQAN ShORTANBAY,

Ál-Faraby atyndaghy Qazaq últtyq

uniyversiytetining agha oqytushysy

AYYM MAHMUTOVA,

Ál-Faraby atyndaghy Qazaq últtyq

uniyversiytetining studenti

Abai.kz