ءور رۋحتى، ۇلتىنىڭ شىراعىن سوندىرمەي، قازاق دەسە جان ۇشىرعان احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ ەسىمى تەك تاريح بەتتەرىندە ساقتالىپ قالماي، حالىق جۇرەگىندە دە وشپەستەي ءىزىن قالدىردى. زامانى وتسە دە، ءتىل ماسەلەسى ءالى كۇنگە دەيىن وزەكتى تاقىرىپ بولىپ تابىلادى. قازاقتىڭ قازاق ەكەنى سالت-ءداستۇرى مەن تاريحىندا عانا ەمەس، ۇلى مەن قىزىنىڭ جۇرەگىندە ساقتالعان ۇلتى مەن تىلىنە دەگەن ماحابباتىندا جاتىر. مىنە، ءدال وسى ماحاببات الاش زيالىلارىنىڭ جۇرەگىندە بەسىكتەن بەكىتىلىپ، تامىرىن جايىپ، مەزگىلىندە جەمىسىن بەرگەندەي. ۇيىقتاپ جاتقان حالقىن وياتپاق نيەتتە ماساداي ىزىڭداپ، قاراڭعىلىق پەن ەنجارلىقتىڭ قارماۋىنان قۇتقارىپ، ساۋاتىن اشپاق نيەتتە قانشاما ەڭبەك ءسىڭىرىلدى. احمەت بايتۇرسىنۇلىن بۇگىنگى تاڭدا ۇلتتىڭ ار-وجدانى دەپ اتاساق، احاڭداي جۇرەگى ۇلتى ءۇشىن كۇرەسۋگە جيىلعان ەرىك-جىگەرگە تولى ازاماتتارىمىزدىڭ قاراسى سول تۇستا دا كوپ ەدى...  دەگەنمەن، ءتىل ماسەلەسىنە توقتالعان تۇستا احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ ەسىمىن اتاماي كەتۋ مۇمكىن ەمەس... ونىڭ ءار زeرتتەۋ ەڭبەگى، ءاربىر باسىلىمى قازاق ءۇشىن ۇلكەن ءبىر رەزونانس بولدى...

مۇحتار اۋەزوۆ: «احاڭ اشقان قازاق مەكتەبى، احاڭ تۇرلەگەن انا ءتىلى، احاڭ سالعان ادەبيەتتەگى ەلشىلدىك ۇرانى – «قىرىق مىسال» ، «ماسا»، «قازاق» گازەتىنىڭ 1916 جىلداعى قان جىلاعان قازاق بالاسىنا ىستەگەن ەڭبەگى، ونەر-ءبىلىم، ساياسات جولىنداعى قاجىماعان قايراتىن ءبىز ۇمىتساق تا، تاريح ۇمىتپايتىن ىستەر بولاتىن. ونى جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى. بۇنىڭ شىندىعىنا ەشكىم دە داۋلاسپايدى»،- دەپ ويىن قيسىندى، ءارى ايشىقتى قالدىرعان بولاتىن.

اقيقاتىندا، احمەت بايتۇرسىنۇلى 1910 جىلدان باستاپ قازاق الىپپەسى مەن قازاق ءتىلى وقۋلىقتارىن جازۋدى قولعا الىپ، قازاقشا وقۋ ۇردىسىندە توڭكەرىس جاساعان بولاتىن. سونداي-اق قازاق ادەبيەتتانۋ عىلىمى مەن ادەبيەت تاريحى جونىندەگى تۇڭعىش ەڭبەگى «ادەبيەت تانىتقىش»، - ءالى كۇنگە دەيىن ادەبيەت تەورياسىنداعى ەڭ قۇندى ەڭبەكتەردىڭ ءبىرى. كوركەم ءسوز ونەرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى، ءتۇرلى تەرميندەردىڭ قازاقشا بالاماسى مەن قازاققا مەيلىنشە جاقىن، ايشىقتى تۇردە جەتكىزىلگەن قازاقشا ۇعىمدار، ءتۇرلى جازبا ادەبيەتتەگى ادىستەر تۋرالى وي-تۇيىندەر جيناعى. احمەت بايتۇرسىنۇلى قازاق ءتىل ءبىلىمىنىڭ ىرگە تاسىن قالاپ قانا قويماي، اراب گرافيكاسىنا نەگىزدەلگەن قازاق جازۋىنىڭ رەفورماتورى بولدى، ياعني قازاق ءتىلىنىڭ دامۋ سالاسىنا ايتارلىقتاي ۇلەس قوستى. وسى تۇستا قايىم مۇحامەدحانوۆتىڭ: «ۇلى اعارتۋشى ىبىراي ءالتىنساريننىڭ باستاماسىن ىلگەرى دامىتىپ، ناعىز عىلىمدىق دارەجەگە كوتەرىپ، جەتەر جەرىنە جەتكىزىپ بەرگەن - احمەت بايتۇرسىنۇلى.»، - دەگەن پىكىرىمەن كەلىسپەسكە بولماس. احمەت بايتۇرسىنۇلى تاريحتا اتى ماڭگى ويىلىپ جازىلعان تۇلعالاردىڭ ءبىرى، سول سەبەپتى دە ونىڭ ەڭبەگى مەن عۇمىرناماسىن بىلمەيتىن قازاق بالاسى بولماۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. وسى ورايدا، بيىلعى وقۋ جىلىندا ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلولوگيا جانە الەم تىلدەرى فاكۋلتەتىنىڭ، قازاق ادەبيەتى جانە ادەبيەت تەورياسى كافەدراسىنىڭ 4-كۋرس ستۋدەنتتەرى – الماتى قالاسىنداعى ا.بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى «ءتىل – قۇرال» وقۋ-ادىستەمەلىك، عىلىمي زەرتتەۋ ورتالىعىنا وندىرىستىك تاجىريبەدەن وتۋگە بەكىتىلگەن بولاتىن. وندىرىستىك تاجىريبە بارىسىندا ستۋدەنتتەر ءتۇرلى تاپسىرمالاردى ورىنداپ، احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ ءومىرى جايلى جاڭاشا دەرەكتەرمەن تانىس بولدى. سونىڭ ءبىرى، ءبىزدىڭ توپقا جۇكتەلگەن «الماتى قالاسىنداعى احمەت بايتۇرسىنۇلى مۋزەي-ءۇيىنىڭ قالىپتاسۋ تاريحى مەن زال ەكسپوناتتارى تۋرالى اقپاراتتاردى جيناقتاۋ» تاپسىرماسى بولاتىن. ءبىز وزىمىزگە جۇكتەلگەن تاپسىرمانى ورىنداۋ بارىسىندا، مۋزەي-ءۇي جونىندە ءبىراز ماعلۇمات الدىق.  مۋزەي-ءۇي ءتورت بولمە جانە ءبىر جەرتولەدەن تۇرادى. ونىڭ ءبىر بولمەسى – احمەتتانۋ ءدارىسحاناسى،  ال قالعان ءۇش زالىندا عالىمنىڭ شىعارماشىلىق مۇراسىنا، مەملەكەتتىك قىزمەتى جانە قوعامدىق قايراتكەرلىگىنە قاتىستى تاقىرىپتىق ەكسپوزيتسيالار نەگىزىندەگى جادىگەرلەر ساقتالعان. اتاپ ايتقاندا، جازۋ ماشينكاسى، ءمورتابان، قالامساپ، ساماۋرىن، ساندىق سىندى عالىم قولدانعان زاتتار قويىلعان. سونداي-اق مۇراجاي قورىندا عالىمنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا قاتىستى 550-گە جۋىق ءتۇرلى رەسمي قۇجاتتار ساقتالعان. مۇنىڭ بارلىعى دەرلىك، ءبىز سياقتى قازاق بالالارىنىڭ قازاق ءتىل ءبىلىمىنىڭ جاڭا دارەجەگە شىعۋى ءۇشىن جول سالىپ كەتكەن احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ ومىرىنە قاتىستى جيىلعان قۇندى دەرەكتەردىڭ وشاعى. كەلەشەكتە ەلىمىزدىڭ وركەنيەتتى، ءارى باسەكەگە قابىلەتتى ەل بولىپ قالىپتاسۋىنا جاستار ۇلەسىنىڭ ماڭىزى زور بولعاندىقتان، ءاربىر قازاق بالاسى قوعامدا تازا قازاقشا سويلەۋى جانە ساۋاتتى جازۋى ءتيىس. وسى تۇستا ۇلت كوسەمى احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنىڭ ناسيحاتتالۋى، كەلەشەك ۇرپاقتى تاربيەلەۋ بارىسىنداعى قۇندى قارۋ بولماق. ەندەشە، ۇلى تۇلعانىڭ قالدىرعان مۇراسىن ۇمىت قالدىرماي، كەلەشەكتىڭ جارقىن ەسىگىن بىرگە اشايىق!

شوقان شورتانباي،

ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق

ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اعا وقىتۋشىسى

ايىم ماحمۋتوۆا،

ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق

ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتى

Abai.kz