Otyz jyldyq Tәuelsizdik tarihymyzda qordalanghan, sheshimin әli tappaghan manyzdy mәseleler bizding elde óte kóp. Alayda, eng negizgisi jәne búdan әri saghyzday sozugha bolmaytyn, eki ýlken mәselemiz bar. Ol  - til men jer!

Ótken aptada, halqymyz kópten kýtken, «qúramyna kimder kirer eken» dep alandap otyrghan, Jer Kommisiyasy birinshi otyrysyn bastady. Tyrnaqaldy otyrysy jaman bolghan joq dep týidik. Alayda jer dauyn sheshpek bolyp jinalghan alqa mýshelerine, elding kókeyinde kóldey tasyp túrghan, súraq pen úsynysy az emes ekenin, әulemettik jelilerde jeldey esip túrghan maqalalar men vidio-audio ýndeulerden bayqap otyrmyz.

Bizding de osy tarapta aitar oimyzben qatar, úsynys ótinishimiz de bar ekeni, biraz elge mәlim bolar. Búryn da sanamyzda elim men jerimning bolashaghyna alandaushylyq bolghan jan retinde, qoghamda ótip jatqan tolqyndardan tys qalmay jýrgen edik. Ótken 2016 jyldan beri, jer dauy búrq ete qalghan kýnnen bastap, biz de bel sheshe aralasyp, memlekettik qúrylymdargha, әsirese Auylsharuashylyq miynistirligine, úsynys-hattar men qosa әleumettik jelilerdepikir bildirip kelemiz.

Al endi sol alqa otyrysynan bayqaghan, týigenimizdi, qosymsha sol kisililerge úsynys talabymyzdy atap óteyik.

2016 jyldan beri, aiqyn eki nәrse kórindi.

Birinshisi - otyz jylda biylik qansha jerden qazaqstandyq qogham jasaqtaghysy kelip tyryssa da, jerge tek qazaq últynyng ókilderi alandaytyny anyq kórindi. Osyny mitingiler men keyingi jazghan-aytqan maqala tilekter legi aiqyndady. Onyng ishinde, kópshiligi qazaq tildi qazaqtar ekeni de jalghan emes!

Ekinshisi - el tilegi qazaq jeri eshkimning jekemenshiginde bolmau keregin, meyli ata-babasynan beri qazaq bolsyn, sonymen qosa shet eldik kompaniyalar men jeke túlghalargha jalgha berilmeu kerektigin anyq kórsetti. Osynyng astyna, «Auylsharuashylyghyna arnalghan jer telimderi», dep anyqtap qoyalyq.

Osy tilekti preziydentimiz Q-J.K.Toqaev ótkende ashyq jariyalap, búljymas Zang retinde bekitu ýshin, Mәjiliske úsynys kirgizgenine, el qatty quandy. Endi osyny mór basyp, bekitse degen tilek el kókeyinde túrghanyn da bayqap jýrmiz.

Jer dauyna týiin qoyar maqsatqa úmtylghan alghashqy joldaghy osy alqa-kommisiyanyng sheshimderi bolar dep kýtip otyrghan halyqtyng ýmiti aqtalalsa iygi bolar.

Birinshi otyrystyng ózinde, ózekti kóp sharua ataldy. Kórdik. Estidik. Quandyq.

Alayda Almasbek Sadyrbaev syndy (sóz oinatyp búrmalaudyng sheber akteri) bauyrymyzdyng «Jer jekemenshigin lobbirovati» etip, latifundiya men AShM ainalasyndaghy qazaq jerin tauar retinde qoldanysqa kirgizip jiberuge qúshtar toptardyng «ashy dauysty rupory» ekenin kórip otyryp, nalyghanymyz da ras.

Ol oilary bola qoymas. Osy qalyng qazaq boldyrmas. Bizde ýles qosarmyz.

Endigi alqa kenesinde, konseptualdy manyzdy baghyttardy aiqyndap, әr mýshe ashyq týrde dauysqa salyp, shegelep alyp, sol túghyrdy negizge ala otyryp, әri qaray maman zangerler, әr bapty saralap otyra ózgeristerdi úsynsa, is nәtiyjeli bolatynyna kýmәn joq.

Endi konseptualdy túghyrlar jayyn tizip kórelik.

1. Ashyq kadastr.

2. Kosmomonitoring.

3. Birynghay salyq.

Osy tústy týsindirip óteyin. Búl degenimiz, jer aldyng ba, salyq tóle. Ektin, ekpedin, memleketting sharuasy joq. Salyq tóle. Nýkte. Áytpese «ekpedim» dep, ekken jerin kórsetip, setkasyna baylanysty, gektaryna 35-45 tenge arasynda, qúzyrlylarmen kelisip otyryp, (yaghny pәre), tiyn tólep otyrghan latifundiya «batyrlary» qaptap ketti.

Al endi jayylymgha alghan jer telimderiniz bolsa, jer mal sanynyzgha shaq bolsyn. Áytpese bir maly joq, al biraq, ózderi qalada otyryp, myndaghan ga jerge ie azamattar, auyldaghy qarapayym qazaqqa shabyndyq berip, shapqanynyng 50%-yn alyp-satyp, jayylymyna rúqsat beru ýshin soghym súrap jatqanyn da jaqsy bilemiz. Mal sanyna shaqqanda normagha tura keler jerge, salyq joqtyn-qasy bolsyn, al artyq jeri bolsa, salyq bolu kerek.

4. Bankterge kepilge bir kezderi ótip ketken ASh arnalghan jer telimderi, tolyq memleket menshigine qaytaryluy kerek.

5. Jal naryghy.

Osy jerdede týsindip ketkenimiz jón bolar. Bizde býginde jal naryghy, onsyzda astyrtyn jýrip jatyr. ShQ iyeligin (nemese IYP), sol siyaqty JShS iyeligin auystyru arqyly jýrip jatyr. Bizding ónirde shabyndyq-jayylym jerler saudasy, orta eseppen gektaryna 2000 tenge shamasynda bolyp túr. Memleket osy jerde tys qalyp otyr.

Al bizding úsynys boyynsha, jalgha alghan jeriniz bar bolsa, qalghan jal uaqyt merzimine deyin paydalanuyna beremin degen adamynyzgha, notarius arqyly, әri qaray jer komiyteti arqyly auystyryp beruge tolyq qúzyryng bolmaq. Sonda bergen siz de, alghan ol da memlekettke salyq tóley otyra, ashyq kórinip túrghan bolasyz. Al býginde, týrli jaghdaylargha baylanysty, «jermen endi ainalyspaymyn» dep, «zandy týrde bireuge beremin» degen oimen, memleketke ótkizseniz, onda sol jeriniz auksiongha týspek. Al sodan-song sizding «beremin» degen adamynyz, ol jerge ie boluy ekitalay. Ony әri qaray әkim sheshetini, qúpiya emes, bәrimizge. Ákim janyndaghy Jer kommisiyasy degen bos sóz ekeni qúpiya emes. Amal joq, ShQ JK nemense JShS iyesining qataryna, әlgi adamdy kirgizip, óziniz sol sәtte iyelikten shyghyp ketip, memleketti aldap, memleketting sizge jalgha bergen jerin satyp otyrghan bolasyz. Sondyqtan jal naryghy ashyq bolsa deymiz.

Taghy bir anyqtap keter jәit bar. Biraz bauyrlarymyz, «nege tek Auylsharuashylyghyna arnalghan jer jekemenshikte bolmau kerek, sheteldikke jalgha berilmeu kerek», degen súraqqa den qoyyp jatady.

ASh arnalghan jer degenimiz, ol qazaq jerining 90%-yn qúraydy. Sondyqtan jer kodeksinin, eng qauipti tarmaghy osy. Bir Kulaginning 16 jylghy kommisiyada moyyndaghan jeri - 180 000 gektar. Atalmaghan, moyyndalmaghan qansha millondaghan jer telimderi baryn, oilay berinizder.

Taghyda biraz úsynystarymyz bar. Biraq osy tústa sózdi sozbay, keyinge qaldyrayyq. Alqa mýshelerine aitar taghy bir ýlken uәjimiz bar. Sizder әrqaysynyz, osy alqa-kommisiya mýshesi retinde, qabyldaghan sheshimderinizge baylanysty, bolashaq tarih ýshin, qazaq jerining taghdyry arqyly, qazaq eldigining bolashaghyn saqtaghan elding batyry bolatyndarynyzdy, ne elding tamyryna balta shapqan satqyn, qarabet bolar búralang jol airyghynda túrghandarynyzdy tereng týsinsenizder! El ýshin de, ózderiniz ýshin de osyny qaperlerinizden shygharmanyzdar!

Bәri sizderding sheshimderinizge baylanysty. Su aghady, tas qalady. Biylik auysady, biraq, el qalady! Qazaq jeri eshkimning jekemenshigi bolmasyn! Shetelge jalgha berilmesin! Jerimiz ben elimiz aman bolsyn!

Jeksen Abdrahmanov

Abai.kz