Reseyding «Kommersant» deytin gazeti «Maydangha kil tarihshylar attanyp barady» (V boy idut odny istorikiy) atty maqala jariyalady. Onda Reseyding Federasiya kenesine mýshe deputattardyng alqa-qotan mәjilisi men pikir-talas, sózjarysy jayly egjey-tegjeyli jazylypty.

Bәrin tәptishtep jazyp jatpaymyn. Qysqa-núsqasy bylay: Kenestegi deputattar (Reseyding irili-úsaqty shendileri) «Batyspen bolatyn aqyl-oy soghysynda Reseyding tarihy basty qaru boluy kerek», deydi.

Osy taqyrypty, yaghny «әskersiz (qarusyz) maydan», «tarih ýshin talas» hәm «jady soghysy» taqyrybyn 2 saghattan asa talqylaghan Resey Dumasynyng birshoghyr deputattary men týrli lauazymdaghy ministrleri aqyr-ayaghynda «Búl maydanda ekzistensialdy kod qorghaushylary (Resey tarihshylary) jenip shyghu ýshin Reseyde iydeologiya da, senzura men aqsha da jetkilikti», - dep týiindepti.

Sóz bastaghan Reseylik senator Aleksey Pushkov:«Batys Reseydi delimitasiyalaudy jalghastyryp qana qoyghan joq, ol jәne qatu kirisip otyr. Búnyng ayaghy nemen biteri belgisiz. Ol osynda otyrghandardyng aqyl kýshine baylanysty. Al Reseydi әlemdik arenada qorghau ýshin әueli tarihy shyndyqty qasaqana búrmalaushylargha qarsy zang shenberinde әreket etuimiz kerek», - depti.

Al Resey preziydentining kómekshisi, Reseyding búrynghy Mәdeniyet ministri Vladimir Medinskiy: «Tarih fakulitetining studentteri әrtýrli radiostansiyalardan búrys aqparat almauy kerek. Óitkeni, búlay jalghasa berse, aqyr-sonynda Reseylikterding ózderi Kurilidi, Kaliningrad pen Kareliyany, Vyborgti keri qaytaryp bereyik dep túratyn bolady. Batys qúndylyqtaryn dәripteuding sony osyghan alyp keledi. Áytpese, qalaysha Úly Reseyding keybir territoriyalary Ukraina, Belarusi pen Qazaqstangha ótip ketti?», - dep keyipti.

Sol jiyngha qatysyp otyrghan RF Syrtqy ister ministrligining resmy ókili Mariya Zaharova bolsa, býginde óz aldyna Tәuelsiz memleketterdin, onda da Reseymen odaqtas, әriptes hәm seriktes bolyp otyrghan memleketterding territoriyalyq tútastyghyna shýilikken Medinskiyge «mәu» demepti.

Mine, orystardyng ózderi jazyp jatyr: «Zdesi eks-ministr kulitury yavno zashel na territorii kolleg iz Ministerstva inostrannyh del. No predstaviyteli MIDa Mariya Zaharova ne stala ego popravlyati — ne do togo bylo», - deydi.

Ári qaray taghy birneshe lauazymdy túlgha sóz sóilegen. Jiynnyng jalpy mazmúnyn jogharyda aittyq.

Sóitip, Reseyding aq jaghaly shendileri óz ishinde sóztalas qylyp, Reseyding ótken-ketken tarihyn týgendeuge sheshile kirisken eken. Bylay qarasanyz, sóz eteri joq-aq. Alayda, Reseyding bildey bir lauazymdy shendisi, onda da Resey preziydentining kómekshisi Vladimir Medinskiy deytin adamnyn: «Úly Reseyding keybir territoriyalary Ukraina, Belarusi pen Qazaqstangha ótip ketti?», - dep dabyl qaghuy jýrdim-bardym qaraytyn mәsele emes! Qauipti signal!

Osyghan deyin Kremli tóniregindegi irili-úqsaqty sheneunikterding bir emes, birnesheui Qazaqstan territoriyasyna, Qazaq jerine shýilikken. Áridegi Jirinovskiy, Limonovtardy aitpaghanda, byltyr Resey preziydenti Vladimir Putin basqaratyn «Edinaya Rossiya» partiyasynyng RF Memlekettik Dumasyndaghy qos birdey deputaty Vyacheslav Nikonov pen Evgeniy Federovtar: «Qazaqstannyng territoriyasy – Reseyding syilyghy», «Qazaqstan syigha berilgen jerlerdi qaytaruy tiyis», - dep dau shaqyrghan.

Búl joly da orys biyligining taghy bir sheneugini qazaq jerine shýilikti. Búl joly Vladimir Medinskiy deytin adam. Ol da janaghy Vladimir Putin basqaratyn «Edinaya Rossiya» partiyasynyng ókili. 

Áueli mynau Vladimir Medinskiy degen kim? Qaranyz:

Jasy 50-de. Resey preziydentining kómekshisi. Dumada deputat bolghan. Reseyding Mәdeniyet ministrligin basqarghan. Tarih ghylymynyng doktory, professor degen ataqtary taghy bar. 20-gha juyq kitap jazghan. Reseyding «Áskeriy-tarihy qauymdastyghyn» basqarady.

Ministr kezinde Leninning sýiegin jerleudi úsynghandar tobynda bolghan. Osy Medinskiyding kezinde «28 Panfilovshylar» deytin filim týsirilip, Resey ishinde dau bolghan. Reseyding óz ishinde ghana emes, búl filim turaly talas bizde de az bolghan joq. Qazaqstan búl filimge qarjy bólgen.

Aytpaqshy, búl Medinskiy 2017 jyly Qazaqstannyng ekinshi dәrejeli «Dostyq» ordenimen marapattalghan eken. Ony sol kezdegi Memlekettik hatshy Gýlshara Ábdihalyqova tapsyrghan.

Byltyr:

Resey deputattary Qazaqstan territoriyasyna shýilikkende, olardyng sózderi qazaq qoghamynda qyzu talqy boldy. Áleumettik jelidegi qogham belsendileri Aqorda tarapynan, Qazaqstannyng Syrtqy ister ministrligi tarapynan reaksiya boluy kerektigin aityp, talap qyldy.

Reaksiya boldy. QR Syrtqy ister ministrligi: «Resey deputtattarynyng sózi qysyr siyrdyng qynyrlyghy», - dep mәlimdedi. Keyin, Reseyding Qazaqstandaghy elshiligining lauazymdy adamdaryn ministrlikke shaqyryp, narazylyq notasyn tapsyrghan. Arada az-kem uaqyt ótken son, preziydent Toqaev ta «Qazaqqa eshkim jer syilaghan joq», dedi.

Týiin. Búl joly «Qazaqstan jeri Reseydiki» degendi basqa-basqa emes, Putinning kómekshisi aitty. Endeshe, endigi kezekte mәselege Syrtqy ister ministrligi emes, tikeley Preziydent aralasuy kerek!

Qazaqstan men Resey TMD-gha, Euraziyalyq odaqqa, Újymdyq qauipsizdik sharty úiymyna mýshe. Bir-birine ýnemi «dos, seriktes elmiz» dep aitady. Alayda, songhy jyldary «odaqtastyn» oiy búzylghan sekildi. Halyqaralyq sarapshylardyn, «Resey Ukraina men Belarusiten keyin Qazaqstangha auyz salady» degen mәlimdemeleri osyghan deyin BAQ-ta jariyalanghan. Al Kremli rúqsatymen ghana sóiley alatyn orys sayasatshylarynyng auzynan territoriyalyq dau izdegen mәlimdemeler jiyiledi.

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz