Keshe Týrkitildes memleketter basshylarynyng beyresmy sammiyti ótti. Sammit pandemiya shekteulerine baylanysty onlayn formatta ótken. Áuelde Týrkistan qalasynda úiymdastyralady dep josparlanghan búl jolghy jiyngha Qazaqstan, Týrkiya, Ázerbayjan, Qyrghyzstan, Ózbekstan, Týrkimenstan preziydentteri, Majarstan Premier-ministri men Týrki kenesining Bas hatshysy qatysqan.

Jiyn sonynda Týrkitildes memleketterding yntymaqtastyq kenesi beyresmy sammiyti mýsheleri «Týrkistan Deklarasiyasyn» qabyldady. Deklarasiyanyng tolyq mәtinin Týrki kenesining Bas hatshysy Baghdat Ámreev myrza jariyalady.

Sonymen, «Týrkistan Deklarasiyasynda» ne jazylghan? Týrkitildes memleketter basshylary 2 saghatqa juyq jalghasqan sammitte ne mәselelerdi aqyldasty? Qanday kelisimderge keldi? Qaranyz:

«Týrkistan Deklarasiyasy»

2021 jylghy 31 nauryzda «Týrkistan – týrki әlemining ruhany astanasy» taqyrybynda Týrkitildes memleketterding yntymaqtastyq kenesining (búdan әri –Týrki kenesi) beyresmy sammiyti beynekonferensiya arqyly ótti.

Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti Qasym-Jomart Toqaevtyng tóraghalyghymen ótken kezdesuge Qazaqstan Respublikasynyng Túnghysh Preziydenti-Elbasy, Týrki kenesining Qúrmetti Tóraghasy Núrsúltan Nazarbaev, Ázerbayjan Respublikasynyng Preziydenti Iliham Áliyev, Qyrghyz Respublikasynyng Preziydenti Sadyr Japarov, Týrkiya Respublikasynyng Preziydenti Redjep Tayip Erdoghan, Ózbekstan Respublikasynyng Preziydenti Shavkat Mirziyyoev, Týrikmenstan Preziydenti Gurbanguly Berdymuhammedov jәne Majarstannyng Premier-Ministri Viktor Orban, sonday-aq Týrki kenesining Bas hatshysy Baghdat Ámireev qatysty.

Týrki kenesi memleketterining basshylary

Kóktemgi kýn men týnning teneluine sәikes keletin, tabighattyng janaruy men jana ómirding bastaluyn bildiretin Nauryz meyramyn atap ótip;

Ázerbayjan Respublikasyn, Qazaqstan Respublikasyn, Qyrghyz Respublikasyn, Ózbekstan Respublikasyn jәne Týrikmenstandy aldaghy tәuelsizdikting 30 jyldyghynyng qayta qalpyna keltiriluimen qúttyqtap jәne 1991 jyly týrkitildes memleketterding tәuelsizdigin alghashqy bolyp moyyndaghany ýshin Týrkiya Respublikasyna alghys bildirip;

Songhy onjyldyqtarda týrkitildes memleketter qol jetkizgen aitarlyqtay sayasy jәne әleumettik-ekonomikalyq progressti atap kórsetip, Týrki әlemindegi kópjaqty qarym-qatynastardyng damuyn joghary baghalap jәne týrki memleketteri arasyndaghy yntymaqtastyqty odan әri terendetuge nyq beyildilik tanytyp;

Áskery okkupasiyadan Ázerbayjan Respublikasy aumaghynyng azat etiluin joghary baghalap jәne Armeniya-Ázerbayjan janjalynyng ayaqtaluyn qoshemettep;

Týrki әlemindegi berik auyzbirshilikti barynsha tyghyz yntymaqtastyq ýshin úzaq merzimdi payymdar men maqsattar qoygha jәne strategiyalyq baghdardy tújyrymdaugha bel baylaghandyghyn rastay otyryp;

Týrki kenesining qúrylghannan bergi qúndy jetistikterin atap ótip jәne onyng týrki әlemindegi integrasiyalyq ýderisterdi qamtamasyz etudegi rólin arttyrugha jәne týrki әlemining qúndylyqtary men mýddelerin ónirlik jәne halyqaralyq arenada odan әri ilgeriletuge niyetti ekenin rastay otyryp;

Halyqtarynyng iygilikterine beybitshilik, túraqtylyq, qauipsizdik pen gýldenuine ýles qosu qúraly retinde kópjaqty ekonomikalyq yntymaqtastyqtyng manyzdylyghyn atap ótip;

Kýlli Týrki әlemi halyqtarynyng biriguindegi Týrkistan qalasynyng ruhany manyzdylyghyn moyyndap;

Qoja Ahmet Yassauy islam qúndylyqtaryn nasihattaytyn týrki mektebining negizin qalaghan jәne býkil týrki әleminde filosofiyanyng damuyna zor yqpal etken kórnekti jәne ruhtandyrushy túlgha retinde qaldyrghan múrasyn joghary baghalap;

Týrkitildes memleketterding yntymaqtastyq kenesin qúru turaly Nahchyvan kelisimi ayasynda Úiymgha mýshe memleketterding shoghyrlandyrylghan ústanymyn әzirleu maqsatynda Týrki әlemining mýddelerin qozghaytyn ónirlik jәne halyqaralyq mәseleler boyynsha konsulitasiyalardy jalghastyrudyng manyzdylyghyn atap ótip.

Tómendegiler turaly mәlimdedi:

1. Týrkistan qalasyn Týrki әlemining ruhany astanasy dep jariyalady. Bolashaqta rotasiyalyq negizde Týrki әlemining ózge de әigili kóne shaharlaryna osy ispettes mәrtebe beruge mýmkin bolatyny turaly kelisti jәne Hatshylyqqa Mýshe memlekettermen birlese atalghan mәsele boyynsha erejeni 2021 jyly kýzde Týrkiyada ótetin Týrki kenesining 8-shi sammiytining qarsanynda Syrtqy ister ministrleri kenesining qabyldauy ýshin әzirleudi tapsyrdy;

2. Qazaqstan Respublikasynyng Túnghysh Preziydenti-Elbasy, Týrki kenesining Qúrmetti Tóraghasy Núrsúltan Nazarbaevtyng Týrki kenesining atauyn ózgertu jónindegi bastamasyn qoldady jәne Syrtqy ister ministrleri men Hatshylyqqa 2021 jyly kýzde Týrkiyada ótetin Týrki kenesining 8-shi sammiytine qol qoiy ýshin tiyisti qújattardy әzirleudi tapsyrdy;

3. Hatshylyqqa «Týrki әlemining keleshegi-2040» jәne «Týrki kenesining 2020-2025 strategiyasynyn» alghashqy jobalaryn dayyndaghany ýshin alghys bildirdi jәne mýshe memleketterding tiyisti organdaryna ózderining tiyisti últtyq ishki rәsimderi shenberinde Týrkiyadaghy kelesi sammitte bekitu mýmkindigi maqsatynda olardy Hatshylyqpen birlesip dayyndaudy tapsyrdy;

4. Ázerbayjan Ýkimeti jәne halqymen birge qaqtyghystardan zardap shekken aumaqtardy onaltu, qalpyna keltiru jәne qayta biriktiruge olardyng kýsh-jigerine niyettestigin bildirdi jәne bir-birining egemendigi, aumaqtyq tútastyghy men halyqaralyq tanylghan shekaralarynyng myzghymastyghyn ózara qúrmetteu jәne moyyndau negizinde Armeniya men Ázerbayjan arasyndaghy qarym-qatynastardyng qalypqa keluin qoldady;

5. Týrki kenesine qol jetimdi ýlken maqsattar qongha, strategiyalyq manyzy bar ónirlik jobalardy, atap aitqanda kólik, keden, energetika jәne infraqúrylym salasyndaghy jobalardy qolgha alugha jәne jýzege asyrugha mýmkindik beru ýshin ekonomikalyq baghyttyng manyzdylyghyn atap ótti;

6. Ataqty aqyn jәne memleket qayratkeri Álisher Nauaiyding týrki halqyna sinirgen enbegin, Týrki әlemining әdebiyeti, óneri, әleumettik-ekonomikalyq, ghylymy jәne mәdeny ómirining damuyna qosqan ýlesin baghalap, sonday-aq osy jyly onyng 580 jyldyq mereytoyynyng keninen atap ótiluimen baylanystyra otyryp, Týrki kenesi ayasynda Álisher Nauay halyqaralyq syilyghyn taghayyndaugha kelisti;

7. Týrki әlemining әdebiyeti, óneri, ghylymy men mәdeniyetining damuyna ýlken ýles qosqan Týrki әlemining asa kórnekti aqyndary, oishyldary men memleket qayratkerlerine Jýsip Balasaghúnnyng 1005 jyldyq, Nizamy Gyandjeuiyding 880 jyldyq, Yunus Emre men týrik tilining jyly, Álisher Nauaiyding 580 jyldyq, Jambyl Jabaevtyng 175 jyldyq, Álihan Bókeyhannyng 155 jyldyq jәne Huseyn Karasaevtyng 120 jyldyq mereytoylaryn atap ótu ýshin mýshe memleketterding tiyisti organdaryna Týrki yntymaqtastyq úiymdarymen birlese otyryp kelisilgen is-sharalar ótkizuge tapsyrma berdi;

8. Songhy Sammit ótken uaqyttan beri Týrki kenesi Hatshylyghynyng qyzmetindegi manyzdy jetistikterdi joghary baghalady.

Memleket basshylary Qazaqstan Respublikasynyng Túnghysh Preziydenti-Elbasy, Týrki kenesining Qúrmetti Tóraghasy Núrsúltan Nazarbaevqa Týrkistan beyresmy sammiytin ótkizu bastamasy ýshin jәne Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti Qasym-Jomart Toqaevqa osy kezdesude talqylaulardy nәtiyjeli qorytyndylargha keltirgeni ýshin tereng alghys bildirdi.

2021 jyly 31 nauryzda beynekonferensiyada әzerbayjan, qazaq, qyrghyz, týrik jәne ózbek tilderinde qabyldandy.

Abai.kz