Jәrken Bódeshúly - filosof aqyn. Ár óleni oishyldyqtyng túnghiyghyna batyryp, nәziktikting kýmis sәulesine malynyp túrady. Miftik kórkemdik tәn jyrlardyng búla tabighaty jyraulyq nyshandy jadygha oraltady. «Sadaghyn saghymgha ildirgen» - degen kóne poeziyanyng tendesi joq tylsym qúdireti Jәrken aqynnyng ólenderin oqyp otyrghanda eles beretin tәrizdi. Terendik batpandyqtan aman, qaz qauyrsynynday tanghajayyp syrmen beriledi. Rasynda shaghyn ólenge aqyn kýlli adamzat tarihyn syidyrugha sheber. «Anshy» atty ólenning basy:

Kýnirentip úlarly tau shatqalyn,

Atyp jatyr...

Jyghyp jatyr atqanyn...

Sezbey qaldy qyzyq qughan súr mergen -

Kýzgi kýnning qanjosa bop batqanyn.

Anshylyq - adamzat tirshiligining bastauy, alghashqy jabayy kezennen kýni býginge sheyin manyzyn joymaghan faktor. Adamzat evolusiyalyq damudan song últ pen úlysqa bólindi, sanasy ósti.

Oylanyp túr Qart anshy,

kiyikti emes -

Kýndi atyp alghanday...

 

Jәrken Bódeshúly - filosof aqyn. Ár óleni oishyldyqtyng túnghiyghyna batyryp, nәziktikting kýmis sәulesine malynyp túrady. Miftik kórkemdik tәn jyrlardyng búla tabighaty jyraulyq nyshandy jadygha oraltady. «Sadaghyn saghymgha ildirgen» - degen kóne poeziyanyng tendesi joq tylsym qúdireti Jәrken aqynnyng ólenderin oqyp otyrghanda eles beretin tәrizdi. Terendik batpandyqtan aman, qaz qauyrsynynday tanghajayyp syrmen beriledi. Rasynda shaghyn ólenge aqyn kýlli adamzat tarihyn syidyrugha sheber. «Anshy» atty ólenning basy:

Kýnirentip úlarly tau shatqalyn,

Atyp jatyr...

Jyghyp jatyr atqanyn...

Sezbey qaldy qyzyq qughan súr mergen -

Kýzgi kýnning qanjosa bop batqanyn.

Anshylyq - adamzat tirshiligining bastauy, alghashqy jabayy kezennen kýni býginge sheyin manyzyn joymaghan faktor. Adamzat evolusiyalyq damudan song últ pen úlysqa bólindi, sanasy ósti.

Oylanyp túr Qart anshy,

kiyikti emes -

Kýndi atyp alghanday...

Ólenning sony obal men sauap qazaqqa tәn úghym ekenin aighaqtaydy. Topan sudan songhy adam filosofiyasy osylaysha mifologiyalyq joyqyn quatpen beriledi. Ellinizmde metamorfozalar súlulyqqa esh núqsan keltirmeytin. Kýndi atyp alghanday kýy keshu keyipkerding úlylyghyn dәripteydi. Ol - Adam. Saghymgha sadaghyn ildirgen miftik qaharmanmen Anshy iyq tirestirip, tenesetini ghajap.

Aqynnyng «Qúbylys» atty jinaghynan alynghan ólenderinde allashyldyq taghzym ә degennen syiyntady. Biyik sana biylese jýrek imandylyqty tandaydy. Músylmanshylyq paryzy namaz oqudy suretteu arqyly oy týigen Aqyngha «IYilu men shalqaIYdan túratyn / Jasa, mening iman jýzdi múratym» dep aghynan jarylu qanday jarasady!

Sebebi aqyn shyn moyyndaydy:

Shaytangha iman jýrek jýginbeydi!

Últtyq bolmysy Jәrken aqyngha ýndi pilining keypinen qazaqy týpnúsqany kóruge úmsyntady. Jambyldyng piri Sýiinbay jyrauday tógilte termeleu pilding monology emes, ruh dausy.

Múhammed payghambar mingen týieni

Jalghyz órkeshti kiyeni -

Janym sýiedi.

Arabtyng týiesi bir órkeshti. Islam órkeniyeti kósh keruenmen taraldy. «Qazaq hayuanattar sayabaghyndaghy ýndi pilining aq óleni» dep atalghan jyrda avtor alyp januardyng manghaz pishininen kiyiz ýiding modelin kórip sýiinedi.   Etnografiyalyq suretteu arqyly tauarih dariyagha sýngip shyghyp, sóz sonyn batamen ayaqtaydy. Búl rasy kók bayraqty tәuelsizdikke taghzym, ekzotikalyq tildi ózine iykemdep aludyng syry sonda.

Ol - bataly qúl arymasyn jadyna tereng týigen qazaq balasy.

Qazaqy maqamdargha qúlap týsedi. Este joq eski zaman romantikasyn Asan Qayghy babasynday tauyp ala qoyady.

Qonghan jeri qút bolmaq,

Qútty yrysyn júrt qorghap.

Shómishim maygha shashalyp,

Qasyghym balgha matalyp.

Qazanym toly sýt bolmaq.

«On bir órim».

Búl - bata. Batany qazaq sýidi, әli de sýiedi. Aqynnyng dualy auzymen aityla bermek. Baghzy qazaqtyq saryndar mol. Aqyn baqsylyqtan da shet emes. Omartada balgha sausaghyn malyp otyrghanda jylan shaqty.

Jón kórdim ózimdi-ózim úshyqtaudy.

Aqyn jýrekti әrne titiretip, shúbar jylanday oratyla bergish. Baqsylyq aqyndyqqa súrqiya-súmdardan, dúshpan pighyl aramza jauyzdyqtan qorghanu ýshin kerek eken. Áytpese, ainala toryghan jamandyqqa shydas beru qiyn. «Úshyqtau oida bar edi, Sýieldi jyrmen dualap» deydi taghy birde aqyn sherdi quyp.

Teniz keshtim,

Kól keshtim.

Biraq men shólde óstim.

Sýt iship marqaydym,

Qan jútyp ólmespin.

Aq pen qaranyng kezek ainalyp soghuynan ómir ozady. Adaldyq pen Aramdyq teketiresten jalyqpaydy. Jәrken aqyn «sýt» metaforasyn sýiip tandaghan.

Oylasam Ashy, Túshy tuys esim,

Omyraudan shyghuyng - úly sheshim.

Auzynnan sýt  iyisi anqyp túr әli de,

Ómirden endi balam, u ishesin.

Tәnirige jalbarynudyng qayyry tiyip, adaldyqtyng arqanyn úzartyp qoyghan son, u zahardan ylayym saqtap qalaryna aqyn senedi. Sýt pen qan antiyteza emes, bir úghym. «Jaralys basy - qozghalys...» atty Shәkerim әulie jyrynda adamzattyng teginde osynau aq pen qyzyl ýstem.

Otbasylyq ómirding ekitalay qalybyn aqyn toygha syilanghan gýl tanbasymen beredi:

Keshe ghana toygha kelgen gýl edi,

Súlulyqtyng belgisindey tiri óni...

Jas otaudyng terezesi aldynda,

Júpar shashyp ýsh-aq tәulik týnedi.

....

Kóz júmghanday qapelimde kiyelim,

Ýnsiz ghana basymdy oghan iyemin.

Mola jaqqa alyp bara jatqanday,

Qauyrsynday qyzdyng nәzik sýiegin.

Toy tarqady, solghan gýldi qoqysqa laqtyrdy. Sonymen saltanatty mezet sap tyiylyp, ómirding kólenkeli jauyr qalyby bastalmaq. Osy kýiding solyghyn aqyn jýrek airyqsha qúsa shegip jyrlauy nelikten? Qyzghaldaq qyz ghúmyr gýl jaralysyna úqsaydy. Solghan gýlden qyzdyng óligin kórgen nәzik jandy aqyndy mynau jaryq dýniyede alghash kezdestirdiniz ghoy, ras pa?!

Teginde Qorqyt baba - әr aqynnyng jýreginde ólmeytin obraz. Oghyz - qypshaqtan beri talay zaman ózgerse de, Qorqyt kie bolghan song qazaq aqyndarynyng jany aqqudyng súnqylynday kórkem sarynnan arylugha qúlyqty emes. Aqyn jýrek gýl iyisindey súlulyqqa qúshtarlyghynan bir tanbasy anyq.

Anqau, albyrt mening qayran jýregim,

Masayraydy kýnge qarap kisinep.

Birde gýl, birde jylqy (mýmkin qúlyn),

«Jýregim qúlan qúsap kýmbirledi», bәribir búl fәniyding tiri óndi kórkem sipatyn sýiip tandaytyn ózi de tiri jýrek. Tiri bolghan song ajaldan iymenbey adam taghy ómir sýre almaydy. Ólim turaly oilar sóz ónerin tónirektep jýretini  әlimsaqtan ayan.

Sekildi jahan kezgen Qorqyt babam,

Mәngilik ómir izdep jortyp baram.

Alqynyp arqalaghan altynym joq,

Abaydyng tomyn ghana qoltyqtagham...

Aldymnan qazylghan kór shygha ma dep,

Nesine, jasyrayyn, qorqyp qalam.

Qorqyt ata qobyzyn baqqaly búlaysha tek qazaq balasy aita alatyn siyaqty.

Yapyrmay, jyr qúlageri Iliyas aqynnan bergide alash Abayshyl, sonday-aq, ólim iydeyasyn pir tútpay jәne sóilemeydi.

Kóme - kóme,

Kóre - kóre kóz ýiir,

Óz qoymamday bolyp ketti -

Kór - menin...

Búl-daghy atang qazaqtyng dýniyetanymy: «Adam ýsh kýnnen song kórge de ýirenedi». Alayda naq osy alasarmaytyn ajal әuenin aqyn ózine tәn túnghiyq ólshemmen, oqyrmanyn mezi qylyp jalyqtyrmay, shyndyqqa tyrnaqtay núqsan keltirmey aita almaghyna kónil tolady. Sonyng ýshin, әriyne, iyisi aqyndyqtyng qyr sonynan ókshelep qalmaytyn mәngilik saryndar da úshyrasuy zandy.

Kebin menen jórgekte -

Úqsastyq bar oilasam.

Ólim simvolikasyn ol qúbyltyp, tosyn bir kýy keship jyrlaytyny aiqyn. Mine, qúlaq salynyz:

Boz biyening moynyna salyp -

Baukespe úry qúryghyn.

Jaryp aldy ishinen,

Qúlagerdey qúlynym.

Bildirmey qyrqyp әketti,

Has súludyng búrymyn.

Sonday úry bir kýni,

Jýregimdi úrlap keter dep -

Shymyrlady mazamdy ap -

Jon arqam, jýike, júlynym...

Úry әnsheyin bireu emes, ol - ajal. Aqyn jýregin úrydan, ólimnen qoridy. Sóite túra, osy bir qúpiya mezet qasterli. Jәrken Bódeshúlynyng filosofiyalyq astarly ólenderinde tanghajayyp mistikagha layyq, kókeyden ketpes sony obrazgha úlastyratyn da ólimning qúdireti.

Birge oqydym,

Esimde әli dәu Sary.

Ong qolynyng altau edi sausaghy.

Kestirtti de artyq bitken mýsheni -

Kók sandyqqa salyp qoydy ausaryn.

 

Kópten beri ketip edi ol kórinbey,

Jasyrsang da ómir týbi - ólim ghoy.

Jerlenipti tuyp-ósken júrtynda,

Álgi sausaq qalypty tek kómilbey.

Gotikalyq prozanyng sujeti eki shumaq ólende túr. Ólim mәngi aqiqat. Ómir shirkin aldanysh. Aqynnyng nazary týsken mezet - ol Qúday bergen altynshy sausaqtyng kiyesi tәrizdi. Qúdaydyng búiryghyna qarsy shyqpay, artyq bitken mýshesin kespese, әlgi dәu Sarynyng ghúmyry sholaq bolmas pa edi dep oy tolghaydy aqyn jaratylysyna baghyp.

Mysy basyp túratyn ólimning basqa salghan auyr qayghysyn aqyn «Tanbaly tas» atty ólende abstraktili bere alghan. Jany qúsagha janshylyp, ózi Tolaghaygha ainalyp, joqtau sózin ózgeshe bildiredi. Ajaldyng qisyny biraq absurd degizbeytini ras.

Zildey tasty alyp kettim arqalap,

An-tang bolyp qala berdi shartarap.

Týni boyy aunaqshydym, ah úryp -

Jýregim de, qyr arqam da qantalap...

 

Aydar atyn tasqa qashap ketipti,

Qoltanbasy kózime ottay basyldy.

Búl ólende bir tosyn derek - ekzistensializmnen ótken auyr uayym bar. Shynynda, aqyn tas kótergen joq, qayghygha shomdy.

Qazirgi aqparat mendegen beydaua zamannyng biyligi megapolisterde әsire ýstem, onda key sәt kónili pәs, jýregin múng kemirgen aqynnyng ózinen de bezingen kýii úshyraspay qalmaydy. Sondayda ol nazalanyp bylay demeske amaly joq:

Qúryp qalghyr aqyndyq,

Týbime mening jettin-au.

Nege búlay deydi? Súrghylt tobyr mezi etken, súrqay tirlik qajytqan, sózding kiyesi qashyp, arsyzdyq pen ashkózdik ýdep bara jatqanyn, adamdardyng arzandap, ruhty qorlap jýrgenin úghynghan jýrek. Sonyng ýshin әlsin-әli Abaygha oralady.

Zaman ayaz bolghanda - adam qyrau,

Ishi onyng kórden de qaranghylau.

Búlay deytini tiri búghynyng mýiizin kesip, qan ishetin adamgha ýkim bolmasa da,

qarghys aitugha aqynnyng haqy bar. Adamzat údayy tútyna bergish, sonysy shoshyntady. Jyraular ómir keshken baghzy dәuren miftik әlemdey jarqyrap, esti alary sondyqtan. Ol ata-babanyng bayandy tirshilik sarynyn, óz tegin aitqanda, aibarlanyp, ruh shaqyruy sýiispenshilik syry. Óitpese aqyngha mynau jalghan tarlyq etpek, kókirekting sherinen osylaysha arylmaq.

IYisi qazaqqa jyr - taghylym,

Batyr Bayannyng úrpaghymyn.

Erqosaydyng segiz órimdi doyyrymyn,

Erkókshe kiygen búlan terisi etikting -

Kók jalaghan últanymyn.

Ata qonysym - Obaghan ózeni der edim,

Bilemin onyng arghy da, bergi deregin.

Obaghan meni obyp qoysa da ókinben,

Manghúl lamasynday -

Qayta jaralyp kelemin,

Qayta oralyp kelemin.

Búqar jyraudyng ýni búl sarynnyng astarynda túnyp túr. Dospanbet, Qaztughan, Shalgez, Aqtanberdi - kil asau hәm arda jyraular ruhy anqyp sala bergende, jútaghan kókirekke sәule qonady. «Tughan jerding jylany, / Shyryldatyp shaq meni!» dep búiryq raymen sóileu búl aqyngha layyq. Tughan jerding suyna ketip ólsem de ókinben deu - naghyz jyraulyq saryn. Baghzy saltanatyna masattanghan aqynnyng býgingisinen jasyp,

Qaltam jyrtyq eken ghoy, - dep tómenshiktey beretini de jasyryn kýy emes. Ol qazir qalam ústaghan jandardyng ýlesindegi aumaly-tókpeli hal. Biraq búl bayansyz fәniyde bәri de ótkinshi ekenin esten shygharmau kerek. Ghalymnyng aty, aqynnyng haty saqtalaryna bir Qúday kuә.

 

«Jas qazaq» gazeti, №26 (03.06.2009)