Júma, 29 Nauryz 2024
Qogham 18278 0 pikir 24 Sәuir, 2021 saghat 16:31

ÝEÚ-dar: әlem jәne Qazaqstan tәjiriybesi

Elimizde 22 mynnan astam Ýkimettik emes úiymdar tirkelgen. Olardyng barlyghy derlik tirkeude bar bolsa da, qyzmet etip jatqandary 10 mynnan aspaydy. Sebebi tek qújattyq túrghydan ashyq túrsa da, basqa túrghydan kóbisi tek jabyq kýide túr.

Jabyq ÝEÚ-dardyng tarihy men jýrip ótken joly óte qyzyq. Búl biz biluge tiyis aqparat. Sebebi totalitarlyq rejimnen shyghyp, demokratiyagha qadam basqan Qazaqstan ýshin azamattyq qoghamdy qalyptastyru qashanda manyzdy ghoy.

Alghashqy ÝEÚ 19 ghasyrdyng birinshi jartysynda payda bola bastady. Osynday alghashqy úiymdardyng biri 1823 jyly qúrylghan Britandyq jәne Halyqaralyq qúldyqqa qarsy kýres qoghamy boldy. Barlyghy 1905 jyly әlemde 134 ÝEÚ, 1958 jyly - 1000, 1972 jylgha qaray - 2470 deyin, al 1980 jyldardyng ayaghynda - 4000-nan astam úiymdar payda bolyp, qyzmet ete bastady. ÝEÚ-dyng payda boluynyng negizgi katalizatory Birikken Últtar Úiymynyng jәne onyng damyghan organdar jýiesining payda boluynan edi. BÚÚ kommunistik rejimderge qarsy әreketter etip, qyzmet jasay bastady. BÚÚ-nyng ózin ýlken halyqaralyq negizdegi ÝEÚ retinde qarastyryp kele jatqan sarapshylar da bar.

ÝEÚ týsinigi jalpy týsinikti bolu ýshin olardyng birqataryn jaza keteyik. Halyqaralyq dәrejede әlemge tanymal mynanday úiymdar bar.
Shekarasyz dәrigerler úiymy - tәuelsiz halyqaralyq medisinalyq gumanitarlyq úiym, 1999 j. tabighy jәne tehnogendik apattardan qaruly qaqtyghystardan zardap shekkenderge gumanitarlyq qyzmet jәne kómek kórsetkeni ýshin Nobeli syilyghynyng laureaty atandy. 1971 jyly Parijde Niygeriyadaghy qaqtyghys qúrbandaryna kómek kórsetu ýshin qúrylghan. Ol kóptegen soghys oshaqtarynda júmys isteydi, nashaqorlyq pen JQTB-men kýresu boyynsha aghartushylyq-profilaktikalyq júmystar jýrgizedi, qoghamdy daghdarystyq jaghdaylar men olardyng saldary turaly habardar etedi. Qazirgi uaqytta onyng 20 aimaqtyq kenseleri bar, onyng eriktileri (3 mynnan astam adam) jyl sayyn әlemning 80-nen astam elderinde júmys isteydi. Úiymnyng shtab-pәteri Brusselide ornalasqan. Jalpy júmys kýshi 2500-den asady, olardyng kópshiligi dәrigerler men orta medisinalyq qyzmetkerler. Úiym jeke qayyrymdyqtar esebinen qarjylandyrylady, onyng qarajatynyng shamamen 80% -y eki million jeke donorlardan túrady. Eng manyzdy halyqaralyq baghdarlamalary retinde: 1994 jyldan bastap – «Úly kólder» aimaghynda etnikalyq jәne aimaqtyq qaqtyghystardyng azamattyq qúrbandaryna kómek; 2002-2003 - Liyberiyadaghy azamattyq soghys kezindegi missiya; 1994 – «Ruandadaghy genosiyd» qúrbandaryna kómek; 2003 jyly Iraktaghy missiyagha deyin, ol jerden Baghdattaghy Qyzyl Krest missiyasyna jasalghan terroristik shabuyldan keyin jeke qúramy shygharyldy; 1979-2004 - Aughanstan-Pәkistan shekarasyndaghy jәne Aughanstannyng ózindegi missiya. Aatylmysh úiymnyng arqasynda tәuelsiz gumanitarlyq kómek kórsetu problemasy halyqaralyq sayasattyng basty basymdyqtarynyng birine ainaldy. Úiymnyng jarghysy onyng halyqaralyq ýkimettik emes úiym mәrtebesin anyqtaydy.

Kelesi úiym retinde Greenpeacety aitsaq bolady. Búl adam qúqyqtary negizinde tabighatty qorghay jónindegi (ýkimettik emes) halyqaralyq ýkimettik emes úiym. Ol Vankuverde (Kanada) 1971 jyly qúryldy. ÝEÚ-nyng basty maqsaty - ghalamdyq ekologiyalyq problemalardy sheshuge qol jetkizu. Olargha qogham men biylikting nazaryn audaru ýshin úiym eleuli júmystar jýrgizedi. Belsendileri atyshuly әreketterimen tanymal, ekologiyalyq qylmys bolghan jerge barugha tyrysady jәne búqaralyq aqparat qúraldaryn tәuelsiz jәne senimdi aqparatpen qamtamasyz etuge baryn salady. Skandinaviya, Jerorta tenizi, Ontýstik-Shyghys Aziya, Avstraliya jәne Okeaniya aimaqtarynda klasterlik (birneshe shtattardy biriktiretin) ókildikteri jәne Beligiya, Úlybritaniya, Germaniya, Gresiya, Ispaniya, Italiya, Luksemburg, Niyderlandy, Portugaliyadaghy últtyq kenseleri bar. Resey, Rumyniya, Fransiya, Chehiya, Shveysariya, Ýndistan, Qytay, Japoniya, Kongo, Senegal, Ontýstik Afrika, Kanada, Meksika, AQSh, Argentina, Braziliya, Chili, Jana Zelandiya syndy elderde de ofisteri bar, júmys istep keledi. Greenpeace tek jaqtaushylarynyng qayyrymdylyqtary arqyly ómir sýredi, memlekettik organdardan, sayasy partiyalardan nemese kәsipkerlerden qarjylyq kómek almaydy. Úiymnyng eng manyzdy atqarghan sharalary retinde mynalardy atap ótsek bolady: múnay ónimderin paydalanugha qarsy aksiyalar, ony paydalanu kezinde atmosfera uly zattarmen qatty lastanghanyn da dәleldegen shugha toly sharalary da bar. Belsendiler múnay sisternalary men platformalaryna enip, 1995 jyly Shell Brent Spar múnay platformasynyng su astynda qaluyn boldyrmady. iPhone jasalghan materialdargha qarsy shyqty. 2007-2008 jyldardaghy Sochy Olimpiadasyna arnalghan nysandardyng qúrylysyna qatysty birqatar is-sharalar úiymdastyryp, tabighatqa qarsy әreketterin qatang aiyptady. Búl halyqaralyq ýkimettik emes úiymdargha qatysty dýnie bolatyn. Endi jalpy elimizge qatysty aitatyn bolsaq.

Damyghan azamattyq qogham - ómir sapasynyng joghary standarttary bar kez-kelgen zamanauy memleketting negizi. Tiyimdi dialog alandarynyng biri, sonday-aq azamattyq qogham, memlekettik organdar men memlekettik qúrylymdardyng ókilderi arasyndaghy baylanys kópiri ýkimettik emes sektordyng subektileri bolyp tabylady.

Býgingi kýni Qazaqstanda 6 sayasy partiya resmy tirkelgen, 22 mynnan astam ýkimettik emes úiymdar (ÝEÚ), 18 konfessiyany bildiretin 3,7 myng diny birlestikter, 3,5 myng týrli menshik formasyndaghy búqaralyq aqparat qúraldary, 234 qoghamdyq kenester, 3 iri qúramyna 36 salalyq jәne 19 aumaqtyq úiymdar kiretin kәsipodaqtardyng respublikalyq birlestikteri bar. Olar óz qyzmetterin jasap jatyr. Jogharyda aitqanymyzday, olardyng da qoghamgha berer paydalary mol. Óz baghyttaryna say kýresip keledi.
Osy jyldyng sәuirinde elde 16,4 myng belsendi ýkimettik emes úiym (ÝEÚ) boldy. Olardyng kópshiligi kelesi baghyttarda júmys isteydi:
• halyqtyng әleumettik osal toptaryn qoldau (belsendi ÝEÚ-dyng 14,7%);
• dene shynyqtyru jәne sport (12,8%);
• azamattar men úiymdardyng qúqyqtaryn, zandy mýddelerin qorghau (11,35%);
• jastar sayasaty men balalar bastamalaryn qoldau (8,66%);
• bilim jәne ghylym (7,09%).

Ótken jyldyng shilde aiynda Qazaqstan Respublikasynda azamattyq qoghamdy damytudyng 2025 jylgha deyingi tújyrymdamasy qabyldandy.
Tújyrymdamada memlekettik baghdarlamalar men bastamalardy әzirleuge jәne iske asyrugha qoghamnyng qatysu jýiesin damytu, memleketting әleumettik-ekonomikalyq sayasatyn jetildiruge kómek kórsetu, memleket, biznes jәne azamattyq qogham arasyndaghy seriktestik jýiesin nyghaytu, arttyru azamattyq qoghamnyng túraqtylyghy, sonday-aq ony odan әri sayasy qayta qúru jәne janartu boyynsha naqty úsynystar aitylyp, kórsetildi.

Ýkimettik emes úiymdardy qarjylandyrudyng negizgi kózi - memleket. Biznes, qarajat jinau jýieleri, әleumettik jeliler men búqaralyq aqparat qúraldary da manyzdy ról atqarady. Álem boyynsha ÝEÚdargha JPMorgan investisiyalyq firmasy aldaghy onjyldyqta biznes qauymdastyq әleumettik jobalargha 1 trln dollargha deyin qarajat salady dep boljaydy. QR tútastay alghanda әlemdik trendtermen bir baghytta jýredi. Mysaly, eldegi iri kompaniyalar qayyrymdylyqqa qarajat bólip qana qoymay, túraqty týrde júmys isteytin ÝEÚ týrinde qor jasaqtau tәjiriybesin de qoldanyp keledi. Óz kezeginde memleket ÝEÚ-ny granttar men marapattar arqyly qarjylandyrady.

2020 jyly 1,8 milliard tengege granttar berildi. Jastar sayasaty men balalar bastamalaryn qoldaugha barlyghy 554,1 mln. tenge bólingen. Azamattyq qoghamnyng damuyna, onyng ishinde ýkimettik emes úiymdar qyzmetining tiyimdiligin arttyrugha yqpal etuge taghy 305,4 million tenge bólinse, 231,5 mln.tenge - bilim, ghylym, aqparat, dene shynyqtyru jәne sport salasyndaghy maqsattargha qol jetkizuge; 214,2 mln.tenge - qoghamdyq kelisim men últtyq birlikti nyghaytugha; 114,6 mln.tenge - halyqtyng әleumettik osal toptaryn qoldaugha júmsalghan. Búl jýzdegen ýkimettik emes úiymdardyng tiyimdi júmys isteuine qyzmet etti degen sóz.

Osy saladaghy odan әri damu Qazaqstannyng әlemning damyghan 30 elining qataryna kiruining bir qadamy bolady. Damyghan elderdegi ÝEÚ-dar tabysynyng ýlesi JIÓ-ning 20% -na deyin jetetindigin, al ÝEÚ-da júmys isteytinderding sany enbekke qabiletti halyqtyng shamamen 30% -yn qúraytyndyghyn eskergenimiz dúrys. Búl óte ýlken kórsetkish. Azamattyq qogham damyghan sayyn, ol ózining tiyimdiligin kórsetip otyr.

Biyl ÝEÚ-dyng ishinde eseptik kezeninde óz qyzmeti turaly mәlimetterdi bazagha Qazaqstan Respublikasy boyynsha 5856 ýkimettik emes úiym úsyndy. Búl elimizde bar ÝEÚ sanynan әldeqayda az. Sondyqtan búl sala boyynsha da qyzmet atqarghanymyz dúrys. Bir qaghidany esten shygharmaghan abzal: ÝEÚ damyghan qogham, demokratiyalyq qoghamgha tez jetedi.

Abai.kz

 

 

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1583
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2284
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3621