Biyl Qasym-Jomart Toqaevtyng sayasy reformasynyng kezekti úsynysy iske asady. Ol auyl әkimderin saylau. Búl tәuelsiz Qazaqstan tarihyndaghy alghashqy auyl әkimderin saylau tәjiriybesi. Jalpy búl demokratiyalyq qúndylyghy qalyptasqan, azamattyq qoghamy qaryshtap damyghan elderde bar qúbylys. Qazaqstan oghan endi qadam basyp jatyr. Europa elderinde preziydentten bastap qala, auyl, audan, tipti mektep jәne uniyversiytet rektorlary men diyrektorlaryn saylap kele jatqanyna jarty ghasyrdan asty. Nәtiyjesinde Europa damyghan, halqy bay elge ainaldy. 

Auyl әkimderin saylaugha qatysty úsynys Preziydent joldauynda aitylghan bolatyn. Artynsha ol zang jobasy retinde dayyndalyp, Mәjiliste maqúldanyp ketti. Endi 2025 jylgha deyin auyl әkimderin saylau tәjiriybesi iske asady. Búl sayasy nauqandy jýrgizu ýshin budjetten 17.6 mlrd tenge bólinbek. Biylghy saylaugha aldyn-ala belgili bolghanday, 4.8 mlrd tenge qarjy júmsalatyn bolady. 2021 jyly 836 auyl әkimin saylau ótpek, al jalpy 2025 jylgha deyin 2345 auyl әkimin saylau bolady. Qazaqstan Respublikasy Strategiyalyq josparlau jәne reformalar agenttigining Últtyq statistika burosy, Qazaqstan Respublikasynyng әkimshilik-aumaqtyq jýiesi 2020 jylghy 1 shildedegi jaghday boyynsha 14 oblystan, respublikalyq manyzy bar ýsh qaladan, 183 әkimshilik audandardan, 2186 auyldyq okrugter, onyng 510-y bir ghana auyl túrghyndarynan túratyn auyldan túrady. Demek auyl әkimderin saylau barlyq auyldarda ótedi, key auylda әkim qyzmetining mezgili ayaqtaluyna baylanysty qayta úiymdastyryluy mýmkin.

Endi auyl әkimderin saylau qanday nitiyje berui mýmkin. Resmy biylik auyl әkimderin saylau arqyly myna nәtiyjelerge qol jetkizemiz deydi.

- azamattardyng ózderining konstitusiyalyq qúqyqtaryn tolyq iske asyrudaghy belsendilikterin arttyru;

- halyqtyng biylikke degen senimin jәne әkimning halyq aldyndaghy esebin kýsheytu;

- auyl әkimining túrghyndardyng qajettilikteri men problemalaryna jauaptylyghyn arttyru;

- «Halyq ýnine qúlaq asatyn memleket» tújyrymdamasyn tolyghymen jýzege asyru.

Alayda auyl әkimin saylau basqa da keri әserin berui mýmkin degen boljamdar bar. Atap aitqanda ol rushyldyq jәne jýzshildik bólinisti arttyruy mýmkin, al soltýstik aimaqtarda auyl әkimderi tútastay derlik orys tildi azamattardan saylanuy ghajap emes. Sebebi dauys berushilerding basym bóligi soltýstikte orys tildi azamattar ekeni de jasyryn emes. Demek búl qauipti saylau nauqanynda eskermeu qatelik bolar edi. Memlekettik mýdde men últtyq qauipsizdikti eskere otyryp, saylauda tәjiriybe retinde ontýstik aimaqta jasap kórip, barlyq kemshil tústaryn prosess barysynda anyqtap, artynsha 14 oblysqa ótkizgen dúrys bolar ma edi?!

Mysaly auyl әkimi bolyp saylanghysy kelgen azamat 1% qoldau dauysyn jinauy tiyis. Al eger auyl әkimi partiya atynan týsse, onda oghan qoldau dauysyn jinaudyng qajettiligi tuyndamaydy. Búl degenimiz azamattardyng sayasy nauqandy bastamay jatyp, teng qúqyqtyq prinsiypin shekteu bolyp sanalady. Artynsha saylau nauqany bastalyp, bir auyldan eki ýmitker shyghyp, birdey dauys jinady delik. Onday jaghdayda jenimpaz dep kimdi tanidy? Kýlmeniz, onday sәtte jenimpaz bolyp qújatty birinshi tapsyrghan ýmitker atalady eken. Kýlkili. Sebebi әlemde joq nou-hau. Sonda bir ýmitker saghat 09:35-te qújatyn ótkizse, ekinshi ýmitker joly shúryq-tesik kóshemen jetemin degenshe kóligining dóngelegi jarylyp, bir saghat keshigip 10:20-da qújatyn ótkizse, birinshisine jenisti berip jiberu qanshalyqty әdiletti. Búl qay әkim taym-menedjmentke berik eken degen sayys emes qoy. Nege teng týsken jaghdayda jenimpazdy kelesi sayys arqyly nemese sol auyldyng eng kýrdeli mәselesin sheshuge qatysty iydeyalyq sayys arqyly anyqtamasqa. Sol auyldyng azamattary kórip, qayta dauys berisn. Joq, birden kim birinshi qújat ótkizdi, sol jenimpaz bolu kerek degen absurd. Biz uaqytqa qarap jenimpaz anyqtaytynday marafon úiymdastyryp jatqan joqpyz ghoy.

Aytpaqshy, auyl әkimderine budjet berudi, onyng júmysyna bagha berip, arqadan qaghudy yaky sógis jasap, synap aludy Mәslihat iske asyrmaq. Saylaytyn halyq, biraq qúzyreti maslihattyng qolynda bolmaq pa? Búl qalay? Maslihat deputattaryn partiyalyq tizimmen saylap alghanymyzdy eskersek, auyl әkimderi ýsh partiyanyng qas-qabaghyna qarap otyrmaq pa?

Jәә, toydyng bolghanynan bolary qyzyq degendey, saylau nauqanynyng ótuinen dayyndyghy qyzyq. Auyl әkimderin saylau osylaysha týrli týsiniksiz erejelermen, tepe-tendikting saqtalmauymen bastalmaq...

Ashat Qasenghaliy

Abai.kz