Songhy uaqytta oryspen (Reseymen – red.) ortaq kóbeyip kele jatqany qazaq qoghamyn alandatyp otyrghany shyndyq. «Ortaq aqsha», «ortaq sport», «ortaq mәdeniyet», «ortaq medisina», «ortaq aqparattyq kenistik», «ortaq zeynetaqy», «ortaq enbek kýshi», «ortaq sauda kenistigi» t.b.

Arysyn aitpaghanda, keyingi bir-eki jyldyng sheginde Resey tarapynan Qazaqstannyng territoriyalyq tútastyghyna qatysty agressiyanyng kóbeygeni de belgili. Kremli biyligining týrli lauazymdy shendileri qazaq jerine kóz alartyp, territoriyalyq tútastyghyn moyyndamaytyn, arandatushylyq әreketterdi ýdetti. Olardyng keybirine Aqorda reaksiya bildirip, narazylyghyn da aitty.

Euraziyalyq ekonomikadyq odaqtyng týp maqsaty – KSRO-ny qayta qúru ekenin sarapshylar aituday-aq, aityp keledi. Shyn mәninde, býgingi Qazaqstan paydasynan pәlesi kóp EAEO-nyng ekonomikalyq tútqynyna ainalghan.  «Ayta-ayta Altaydy, Jamal apay qartaydy», degendeymiz, qazir. EAEO kýn sanap sayasilanyp bara jatqany turaly san ret jazdyq. Dabyl qaqtyq. Naqty derekter keltirdik. Alayda, estir qúlaq bolsa, kәne?..

Endi keshe Reseyding «RIA Novosti» agenttigi «EAEO Batys sanksiyalaryna újymdasqan týrde jauap dayyndap jatyr» atty maqala jariyalady. Onda Resey Syrtqy ister ministrining orynbasary Aleksandr Pankinning Peterbordaghy ekonomikalyq forumda sóilegen sózi jazylypty.

«Ýshinshi elderding EAEO-gha (odaqqa mýshe elderge) qarsy sanksiyalyq is-әreketterine jauap sharalary turaly mәsele kýn tәrtibine qoyyldy. Búl mәsele qarastyrylyp jatyr jәne aldaghy uaqytta da qarastyrylatyn bolady. Biraq biz búl taqyryp osynday sanksiyalardyng naqty týrlerimen, masshtabymen, kólemimen, keltirilgen ziyanymen jәne DSÚ jәne basqa qúraldar túrghysynan zandy bolatyn mýmkin sharalarmen baylanysty boluy kerek ekenin týsinuimiz kerek», - depti Panikiyn.

Resey Syrtqy ister viyse-ministrining búl aitqandary - shyn mәninde Qazaqstandy Batys pen Resey arasyndaghy sanksiya soghysyna mәjbýrli týrde aralastyru әreketi ekeni aidan anyq. Sol ýshin de viyse-ministr Pankinning miyaulap aitqan mәnkili qazaq qoghamynda qyzu talqy boluda. Qogham narazy. Qazaqstan atynan múnday qauipti kelissózdi kim jýrgizip otyr? Qazaqstannyng Syrtqy ister ministrligi ýnsiz. Atalghan aqparatty rastaghan da, teristegen de sóz estilmedi.

Esterinizge sala ketsek, Pankin keshe aitqan sózdi EAEO-daghy Resey delegasiyasy 2018 jyly da aitqan. «EAEO-gha mýshe elder odaq mýshelerining birine ýshinshi bir sanksiyalary salynghan jaghdayda ekonomikalyq qiyndyq tumas ýshin, birlesip shara qoldanudyng joldaryn izdestiru». Sol kezdegi EEK-nyng sauda jónindegi ministri Veronika Nikina osy mәselening Parlamentaralyq keneste talqylanyp jatqanyn aitqan. Búl mәseleni talqygha úsynghan, inisiatorlyq tanytqan taghy da Resey.

Aragha birneshe jyl salyp, Resey búl mәseleni qaytadan kýn tәrtibine shygharyp otyr.  Biz býgin qogham qayratkeri, sayasatker Múrat Ábenov myrzamen osy taqyrypta azdy-kem әngimelesken edik. Marhabat...

Reseyding geosayasy aiqastaryna qatyspaghanymyz dúrys

- Múrat agha, EAEO mýsheleri AQSh pen Batys sanksiyalaryna birlesip jauap beretini turaly aqparat shyqty. Búl degeniniz, AQSh pen Batystyng sanksiya soghysyna EAEO deytin «ekonomikalyq» odaqqa mýshe Qazaqstandy da mәjbýrli týrde aralastyru ghoy?..

- Qazir jýrip jatqan «ekonomikalyq soghys» negizinen Reseyding geosayasy әreketterine baylanysty. Ol 2014 jyldan beri jalghasyp kele jatqan nәrse. Oghan Qazaqstannyng aralasuynyng qajettiligi joq. Biz onday geosayasy әreket jasaghan joqpyz. Sonymen qatar, biz әuelde búl odaqqa (EAEO-gha – red.) ekonomikalyq odaq retinde kelistik. Al endi sayasy maqsattarymyz bólek bolghannan son, Resey qay memleketpen qarsylas bolsa da óz erki. Biz Reseyding geosayasy aiqastaryna qatyspaghanymyz dúrys. Aldaghy uaqytta Qazaqstan sanksiyalar soghysyna aralasyp, Batys tauarlaryna shekteu qoyyp nemese bizding tauarlargha Batys shekteu qoyyp, bizding tauarlardy óz elderine jibermeu әreketterin jasaytyn bolsa, Qazaqstanda ekonomikalyq  problemalar tuyndaydy.

Birinshiden, shetelden keletin zattar baghasy qymbattaydy. Tek qana Reseyding tauaryna tәueldi bolyp qalamyz. Ekinshiden, bizding tauarlar syrtqa shyqpaghannan keyin, bizdegi júmys oryndary qysqarady. Sol sebepten, ony da qazir sheship aluymyz kerek. Bizding ekonomikamyz onday geosyaasy oiyndardy kótermeydi. Odan da joghary problema – Qazaqstan sanksiyalar turaly talqylau jasap, Reseymen birge ortaq pikirge toqaylasyp jatyr, kelissózder jýrgizip jatyr degenning ózine AQSh pen Europa memleketteri bizge qarsy shara qoldanuy, bizben sauda baylanysyn shektep, jýrgizilip jatqan kelissózderdi toqtatyp tastauy mýmkin. Sol arqyly bizge beretin qarjylay qoldaulardyng joly kesiledi. Ol tek ekonomikagha ghana baylanysty dýniyeler emes. Bizding ghylymy baylanystar, bilim salasyndaghy baylanystar, mәdeny baylanystar t.b. qarapayym ghana baryp-keluimizding ózi shekteledi. Sondyqtan, múnyng saldary óte auyr boluy mýmkin.

Memleket tarapynan qoghamgha, onyng azamattaryna aitpay, onyng syrtynan osynday kelissózderge qatysu, aralasu, sóilesu, aqyldasu – dúrys emes.

Bizding biylikting atynan kim bardy? Kim sóilesti? 

- Sanksiyalardyng salqyny Qazaqstangha tiyip ketui mýmkin ekenin osydan biraz uaqyt búryn AQSh-tyng Qazaqstandaghy elshisi eskertti ghoy. Al Qazaqstan biyligi onyng aldyn alu ýshin qanday da bir shara qoldandy dey alamyz ba? Sonday әreketter jasaldy ma?

- Aldyn alu boyynsha keybir әreketterdi bayqadyq. Qoghamda talqylanyp jatqan tarihi, sayasy әngimeler, sonyng ishinde asharshylyqa baylanysty mәseleler kóterilgeni – bizding memleket tarapynan Batys memleketterine bergen signaly desek te bolady. Biz tәuelsiz sayasat jýrgizip jatyrmyz degen bir kórinis boldy. Ol әriyne, jetkilikti dey almaymyz. AQSh tarapynan bizding biylikke aldyn-ala mýmkin degen qauipter eskertildi. Olar Reseyding bizding memleketti ózining sanksiyalyq soghysyna tartugha әrekettenip jatqanyn aldyn-ala bayqap, bizge eskertu jasaghan siyaqty. Al endi ol eskertudi týsinu ya týsinbeu – bizding biylikting qolynda.

Resey EAEO atynan osynday kelissózder jýrgizip jatyrmyz dedi. Mәsele nede? Mәsele – ol kelissózderdi kim jýrgizip jatyr? Bizding biylikting atynan kim bardy? Kim sóilesti? Árbir kelissózding syrtynda naqty familiyalar bar. Biz sol adamdardyng aty-jónderin aituymyz kerek! Qazaqstan halqynyn, memleketining atynan ózine jauapkershilik alghan kim? Bizding ekonomikamyzgha, damyghan eldermen aradaghy sauda-sattyghymyzgha qauip tóndiretin múnday kelissózdi kim jýrgizip jatyr? Ony qogham da bilui kerek, bizding ózge de әriptesterimiz bilui kerek. Bizding әriptesimiz tek qana Resey men Qytay emes qoy...

Jasyryn týrde múnday kelissózder jýrgizuge bolmaydy! Ashyq boluy kerek. Qoghamda talqylanuy kerek. Biz óz pikirimizdi aituymyz kerek.

Syrtqy ister ministrligi jauap berui kerek

- EAOE men EEK-te Qazaqstan mýddesin qorghauy tiyis, jauapty, lauazymdy túlghalar – el mýddesin tolyq qorghap otyr ma? Olar tipti, memlekettik tilde jarytyp sóiley almaytyn adamdar degen sóz qazaqstandyq BAQ-ta az jazylghan joq...

- Men kim ekenin tanymay jatyp, syrtynan baghalamas edim. Mýmkin qazirgi reseylik BAQ-ta shyqqan mәlimetter shyndyqqa janaspauy da mýmkin. Dәleli joq boluy da mýmkin. Bizding qazir dabyl qaghyp otyrghanymyz – sol kelissózderge qatysyp jatqan adamdar estisin, bizding talapqa qúlaq týrsin degen sóz. Búl әngime tynysh qana basylyp qalmaydy. Biz erteng ol adamdardyng attaryn atap, jariyalaymyz. Eger qazir sol jerdegi Qazaqstannyng mýddesin qorghaytyn adam: «Joq, biz qarsymyz, bizding elde qarsylyq kýsheyip túr. Biz qoghamgha qarsy shygha almaymyz», dese men ol adamdy qoldaymyn. Dәl osy jerdegi mәsele qazaq tilinde sóilegen nemese sóilemegendiginde emes. Memleketting qauipsizdigin, memleketting bolashaghyn oilaytyn azamatar boluy kerek. Áriyne, memlekettik tildi bilmeytin, memleketting ishindegi qoghamnyng kónil-kýiin bilmeytin adam dúrys sheshim qabyldaydy dep, men de oilamaymyn. Al dәl qazir mәsele – Qazaqstan óz pozisiyasyn ústay aluynda.

Mysaly, men orys aqparatynda shyqqan әngimege 100 payyz senemin dey almaymyn. Resey arandatushylyq jasap, әdeyi bizdi osy soghysqa tartuy mýmkin. Aqparattyq shabuyl, búl da. Búl bizding memleketimizding tәuelsizdigine qarsy jasalyp jatqan shabuyl. Sebebi búl: «Qazaqstan qayda barady. Bizben birge qatysady», degen kórinis. Bizding Syrtqy ister ministrligi búghan jauap berui kerek. Resmy týrde: «Biz onday kelissózderge qatysyp jatqan joqpyz. Aldaghy uaqytta biz sanksiyalyq soghysqa qatysugha mýddeli emespiz», degen teristeme berui kerek. Sol kezde kóp mәsele óz ornyna keledi. Eger ýndemey qalatyn bolsa, aldaghy uaqytta bizde kýdik qalady. Tek bizge ghana emes, AQSh pen barlyq Batys elderinde sonday kýdik qalady.

Sol sebepten, búl mәsele – bizding sayasatkerlerdi oyatuy kerek. Bizding qolymyzda naqty sheshim joq. Ministrding pәlen degen orynbasary osynday kelissózderge qatysty degen resmy aqparattar da joq.

- EAEO-nyng ekonomikalyq sipattan alshaqtap, kýnnen-kýnge ortaqtardyng kóbeyip kele jatqany qoghamdy alandatady. Endi mine, ortaq jauap degen shyqty. Áleumettik jeli men keybir BAQ-ta: «Qazaqstan EAEO-dan shyghuy mýmkin», degen aqaparttar da jariyalanyp jatyr. Qalay oilaysyz, búl mýmkin be?

- Kórshimen jaqyn túryp, onymen sauda jasaspay bolmaydy. Ol naryqty biz shektep, jauyp tastay almaymyz. Demek, ol naryqty biz ózimizge tiyimdi paydalanuymyz kerek. Ol ekonomikalyq zandylyq. Biz onyng tiyimdiligin joqqa shyghara almaymyz. Al ony ary qaray sayasilandyrmaugha biz qogham bolyp qarsy túruymyz kerek. Sayasy maqsattaryn ortaqtantyrugha tyrysatyn memleketter men toptar osynday әrbir әreketting qoghamnyng qarsylyghyn tudyratyn týsinui kerek.

Eger sayasy jaghyn kóp aita berse, onda búl odaqtan shyghugha niyettiler de kóbeyedi. Sol sebepten, dәl osy ekonomikalyq baghyttan aspauymyz kerek. Dәl qazir sayasy odaq qúrugha qogham qarsy jәne bizding biylik onday qadamgha barady degenge senbeymin. Bizding biylikting basynda otyrghan azamattar Halyqaralyq jaghdaydy jaqsy biledi jәne Qazaqstandy onday qauipke aparmaydy dep ýmittenemin.

- Resey men Belarusiting ortasyndaghy «odaqtas memelketter» konsepsiyasy bar. Ukraina preziydenti Vladimir Zelenskiy juyrda osy «odaqtas memleket» qúrylymy Ukraina ýshin qauipti dedi. Súraq: Búl birlestik Qazaqstan ýshin qanshalyqty qauipti?

- Onyng eki jaghy boluy mýmkin. Qazir Resey Belarusiti ózine qosyp alsa, ózine tolyq tәueldi qylatyn bolsa – Qazaqstangha anyq signal beredi. Qoghamnyng biriguine jәne barlyq qauipterdi týsinuine jaghday jasaydy. Eki kórshining biri-birin jútyp qoysa, biz de aldaghy uaqytta kimmen jaqyndasugha bolatyn-bolmaytynyn jaqsylap týsinetin bolamyz. Eger bastapqyda, janashyr bolyp, qaryz berip, qoldaghan bolyp, al týpki maqsaty ol memleketti jútyp qoy bolatyn bolsa, biz de oilanamyz. Sol sebepten, men búdan qauip kórip túrghan joqpyn. Kerisinshe, búdan bizding de maqsatymyz aiqyndalatyn bolady.

- Pikirinizge rahmet!

Dayyndaghan Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz