سوڭعى ۋاقىتتا ورىسپەن (رەسەيمەن – رەد.) ورتاق كوبەيىپ كەلە جاتقانى قازاق قوعامىن الاڭداتىپ وتىرعانى شىندىق. «ورتاق اقشا»، «ورتاق سپورت»، «ورتاق مادەنيەت»، «ورتاق مەديتسينا»، «ورتاق اقپاراتتىق كەڭىستىك»، «ورتاق زەينەتاقى»، «ورتاق ەڭبەك كۇشى»، «ورتاق ساۋدا كەڭىستىگى» ت.ب.

ارىسىن ايتپاعاندا، كەيىنگى ءبىر-ەكى جىلدىڭ شەگىندە رەسەي تاراپىنان قازاقستاننىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىنا قاتىستى اگرەسسيانىڭ كوبەيگەنى دە بەلگىلى. كرەمل بيلىگىنىڭ ءتۇرلى لاۋازىمدى شەندىلەرى قازاق جەرىنە كوز الارتىپ، تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن مويىندامايتىن، ارانداتۋشىلىق ارەكەتتەردى ۇدەتتى. ولاردىڭ كەيبىرىنە اقوردا رەاكتسيا ءبىلدىرىپ، نارازىلىعىن دا ايتتى.

ەۋرازيالىق ەكونوميكادىق وداقتىڭ ءتۇپ ماقساتى – كسرو-نى قايتا قۇرۋ ەكەنىن ساراپشىلار ايتۋداي-اق، ايتىپ كەلەدى. شىن مانىندە، بۇگىنگى قازاقستان پايداسىنان پالەسى كوپ ەاەو-نىڭ ەكونوميكالىق تۇتقىنىنا اينالعان.  «ايتا-ايتا التايدى، جامال اپاي قارتايدى»، دەگەندەيمىز، قازىر. ەاەو كۇن ساناپ ساياسيلانىپ بارا جاتقانى تۋرالى سان رەت جازدىق. دابىل قاقتىق. ناقتى دەرەكتەر كەلتىردىك. الايدا، ەستىر قۇلاق بولسا، كانە؟..

ەندى كەشە رەسەيدىڭ «ريا نوۆوستي» اگەنتتىگى «ەاەو باتىس سانكتسيالارىنا ۇجىمداسقان تۇردە جاۋاپ دايىنداپ جاتىر» اتتى ماقالا جاريالادى. وندا رەسەي سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى الەكساندر پانكيننىڭ پەتەربورداعى ەكونوميكالىق فورۋمدا سويلەگەن ءسوزى جازىلىپتى.

«ءۇشىنشى ەلدەردىڭ ەاەو-عا (وداققا مۇشە ەلدەرگە) قارسى سانكتسيالىق ءىس-ارەكەتتەرىنە جاۋاپ شارالارى تۋرالى ماسەلە كۇن تارتىبىنە قويىلدى. بۇل ماسەلە قاراستىرىلىپ جاتىر جانە الداعى ۋاقىتتا دا قاراستىرىلاتىن بولادى. بىراق ءبىز بۇل تاقىرىپ وسىنداي سانكتسيالاردىڭ ناقتى تۇرلەرىمەن، ماسشتابىمەن، كولەمىمەن، كەلتىرىلگەن زيانىمەن جانە دسۇ جانە باسقا قۇرالدار تۇرعىسىنان زاڭدى بولاتىن مۇمكىن شارالارمەن بايلانىستى بولۋى كەرەك ەكەنىن ءتۇسىنۋىمىز كەرەك»، - دەپتى پانيكين.

رەسەي سىرتقى ىستەر ۆيتسە-ءمينيسترىنىڭ بۇل ايتقاندارى - شىن مانىندە قازاقستاندى باتىس پەن رەسەي اراسىنداعى سانكتسيا سوعىسىنا ءماجبۇرلى تۇردە ارالاستىرۋ ارەكەتى ەكەنى ايدان انىق. سول ءۇشىن دە ۆيتسە-مينيستر پانكيننىڭ مياۋلاپ ايتقان ماڭكىلى قازاق قوعامىندا قىزۋ تالقى بولۋدا. قوعام نارازى. قازاقستان اتىنان مۇنداي قاۋىپتى كەلىسسوزدى كىم جۇرگىزىپ وتىر؟ قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ءۇنسىز. اتالعان اقپاراتتى راستاعان دا، تەرىستەگەن دە ءسوز ەستىلمەدى.

ەستەرىڭىزگە سالا كەتسەك، پانكين كەشە ايتقان ءسوزدى ەاەو-داعى رەسەي دەلەگاتسياسى 2018 جىلى دا ايتقان. «ەاەو-عا مۇشە ەلدەر وداق مۇشەلەرىنىڭ بىرىنە ءۇشىنشى ءبىر سانكتسيالارى سالىنعان جاعدايدا ەكونوميكالىق قيىندىق تۋماس ءۇشىن، بىرلەسىپ شارا قولدانۋدىڭ جولدارىن ىزدەستىرۋ». سول كەزدەگى ەەك-نىڭ ساۋدا جونىندەگى ءمينيسترى ۆەرونيكا نيكينا وسى ماسەلەنىڭ پارلامەنتارالىق كەڭەستە تالقىلانىپ جاتقانىن ايتقان. بۇل ماسەلەنى تالقىعا ۇسىنعان، ينيتسياتورلىق تانىتقان تاعى دا رەسەي.

اراعا بىرنەشە جىل سالىپ، رەسەي بۇل ماسەلەنى قايتادان كۇن تارتىبىنە شىعارىپ وتىر.  بىز بۇگىن قوعام قايراتكەرى، ساياساتكەر مۇرات ابەنوۆ مىرزامەن وسى تاقىرىپتا ازدى-كەم اڭگىمەلەسكەن ەدىك. مارحابات...

رەسەيدىڭ گەوساياسي ايقاستارىنا قاتىسپاعانىمىز دۇرىس

- مۇرات اعا، ەاەو مۇشەلەرى اقش پەن باتىس سانكتسيالارىنا بىرلەسىپ جاۋاپ بەرەتىنى تۋرالى اقپارات شىقتى. بۇل دەگەنىڭىز، اقش پەن باتىستىڭ سانكتسيا سوعىسىنا ەاەو دەيتىن «ەكونوميكالىق» وداققا مۇشە قازاقستاندى دا ءماجبۇرلى تۇردە ارالاستىرۋ عوي؟..

- قازىر ءجۇرىپ جاتقان «ەكونوميكالىق سوعىس» نەگىزىنەن رەسەيدىڭ گەوساياسي ارەكەتتەرىنە بايلانىستى. ول 2014 جىلدان بەرى جالعاسىپ كەلە جاتقان نارسە. وعان قازاقستاننىڭ ارالاسۋىنىڭ قاجەتتىلىگى جوق. ءبىز ونداي گەوساياسي ارەكەت جاساعان جوقپىز. سونىمەن قاتار، ءبىز اۋەلدە بۇل وداققا (ەاەو-عا – رەد.) ەكونوميكالىق وداق رەتىندە كەلىستىك. ال ەندى ساياسي ماقساتتارىمىز بولەك بولعاننان سوڭ، رەسەي قاي مەملەكەتپەن قارسىلاس بولسا دا ءوز ەركى. ءبىز رەسەيدىڭ گەوساياسي ايقاستارىنا قاتىسپاعانىمىز دۇرىس. الداعى ۋاقىتتا قازاقستان سانكتسيالار سوعىسىنا ارالاسىپ، باتىس تاۋارلارىنا شەكتەۋ قويىپ نەمەسە ءبىزدىڭ تاۋارلارعا باتىس شەكتەۋ قويىپ، ءبىزدىڭ تاۋارلاردى ءوز ەلدەرىنە جىبەرمەۋ ارەكەتتەرىن جاسايتىن بولسا، قازاقستاندا ەكونوميكالىق  پروبلەمالار تۋىندايدى.

بىرىنشىدەن، شەتەلدەن كەلەتىن زاتتار باعاسى قىمباتتايدى. تەك قانا رەسەيدىڭ تاۋارىنا تاۋەلدى بولىپ قالامىز. ەكىنشىدەن، ءبىزدىڭ تاۋارلار سىرتقا شىقپاعاننان كەيىن، بىزدەگى جۇمىس ورىندارى قىسقارادى. سول سەبەپتەن، ونى دا قازىر شەشىپ الۋىمىز كەرەك. ءبىزدىڭ ەكونوميكامىز ونداي گەوسيااسي ويىنداردى كوتەرمەيدى. ودان دا جوعارى پروبلەما – قازاقستان سانكتسيالار تۋرالى تالقىلاۋ جاساپ، رەسەيمەن بىرگە ورتاق پىكىرگە توقايلاسىپ جاتىر، كەلىسسوزدەر جۇرگىزىپ جاتىر دەگەننىڭ وزىنە اقش پەن ەۋروپا مەملەكەتتەرى بىزگە قارسى شارا قولدانۋى، بىزبەن ساۋدا بايلانىسىن شەكتەپ، جۇرگىزىلىپ جاتقان كەلىسسوزدەردى توقتاتىپ تاستاۋى مۇمكىن. سول ارقىلى بىزگە بەرەتىن قارجىلاي قولداۋلاردىڭ جولى كەسىلەدى. ول تەك ەكونوميكاعا عانا بايلانىستى دۇنيەلەر ەمەس. ءبىزدىڭ عىلىمي بايلانىستار، ءبىلىم سالاسىنداعى بايلانىستار، مادەني بايلانىستار ت.ب. قاراپايىم عانا بارىپ-كەلۋىمىزدىڭ ءوزى شەكتەلەدى. سوندىقتان، مۇنىڭ سالدارى وتە اۋىر بولۋى مۇمكىن.

مەملەكەت تاراپىنان قوعامعا، ونىڭ ازاماتتارىنا ايتپاي، ونىڭ سىرتىنان وسىنداي كەلىسسوزدەرگە قاتىسۋ، ارالاسۋ، سويلەسۋ، اقىلداسۋ – دۇرىس ەمەس.

ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ اتىنان كىم باردى؟ كىم سويلەستى؟ 

- سانكتسيالاردىڭ سالقىنى قازاقستانعا ءتيىپ كەتۋى مۇمكىن ەكەنىن وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن اقش-تىڭ قازاقستانداعى ەلشىسى ەسكەرتتى عوي. ال قازاقستان بيلىگى ونىڭ الدىن الۋ ءۇشىن قانداي دا ءبىر شارا قولداندى دەي الامىز با؟ سونداي ارەكەتتەر جاسالدى ما؟

- الدىن الۋ بويىنشا كەيبىر ارەكەتتەردى بايقادىق. قوعامدا تالقىلانىپ جاتقان تاريحي، ساياسي اڭگىمەلەر، سونىڭ ىشىندە اشارشىلىقا بايلانىستى ماسەلەلەر كوتەرىلگەنى – ءبىزدىڭ مەملەكەت تاراپىنان باتىس مەملەكەتتەرىنە بەرگەن سيگنالى دەسەك تە بولادى. ءبىز تاۋەلسىز ساياسات جۇرگىزىپ جاتىرمىز دەگەن ءبىر كورىنىس بولدى. ول ارينە، جەتكىلىكتى دەي المايمىز. اقش تاراپىنان ءبىزدىڭ بيلىككە الدىن-الا مۇمكىن دەگەن قاۋىپتەر ەسكەرتىلدى. ولار رەسەيدىڭ ءبىزدىڭ مەملەكەتتى ءوزىنىڭ سانكتسيالىق سوعىسىنا تارتۋعا ارەكەتتەنىپ جاتقانىن الدىن-الا بايقاپ، بىزگە ەسكەرتۋ جاساعان سياقتى. ال ەندى ول ەسكەرتۋدى ءتۇسىنۋ يا تۇسىنبەۋ – ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ قولىندا.

رەسەي ەاەو اتىنان وسىنداي كەلىسسوزدەر جۇرگىزىپ جاتىرمىز دەدى. ماسەلە نەدە؟ ماسەلە – ول كەلىسسوزدەردى كىم جۇرگىزىپ جاتىر؟ ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ اتىنان كىم باردى؟ كىم سويلەستى؟ ءاربىر كەلىسسوزدىڭ سىرتىندا ناقتى فاميليالار بار. ءبىز سول ادامداردىڭ اتى-جوندەرىن ايتۋىمىز كەرەك! قازاقستان حالقىنىڭ، مەملەكەتىنىڭ اتىنان وزىنە جاۋاپكەرشىلىك العان كىم؟ ءبىزدىڭ ەكونوميكامىزعا، دامىعان ەلدەرمەن اراداعى ساۋدا-ساتتىعىمىزعا قاۋىپ توندىرەتىن مۇنداي كەلىسسوزدى كىم جۇرگىزىپ جاتىر؟ ونى قوعام دا ءبىلۋى كەرەك، ءبىزدىڭ وزگە دە ارىپتەستەرىمىز ءبىلۋى كەرەك. ءبىزدىڭ ارىپتەسىمىز تەك قانا رەسەي مەن قىتاي ەمەس قوي...

جاسىرىن تۇردە مۇنداي كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋگە بولمايدى! اشىق بولۋى كەرەك. قوعامدا تالقىلانۋى كەرەك. ءبىز ءوز پىكىرىمىزدى ايتۋىمىز كەرەك.

سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى جاۋاپ بەرۋى كەرەك

- ەاوە مەن ەەك-تە قازاقستان مۇددەسىن قورعاۋى ءتيىس، جاۋاپتى، لاۋازىمدى تۇلعالار – ەل مۇددەسىن تولىق قورعاپ وتىر ما؟ ولار ءتىپتى، مەملەكەتتىك تىلدە جارىتىپ سويلەي المايتىن ادامدار دەگەن ءسوز قازاقستاندىق باق-تا از جازىلعان جوق...

- مەن كىم ەكەنىن تانىماي جاتىپ، سىرتىنان باعالاماس ەدىم. مۇمكىن قازىرگى رەسەيلىك باق-تا شىققان مالىمەتتەر شىندىققا جاناسپاۋى دا مۇمكىن. دالەلى جوق بولۋى دا مۇمكىن. ءبىزدىڭ قازىر دابىل قاعىپ وتىرعانىمىز – سول كەلىسسوزدەرگە قاتىسىپ جاتقان ادامدار ەستىسىن، ءبىزدىڭ تالاپقا قۇلاق ءتۇرسىن دەگەن ءسوز. بۇل اڭگىمە تىنىش قانا باسىلىپ قالمايدى. ءبىز ەرتەڭ ول ادامداردىڭ اتتارىن اتاپ، جاريالايمىز. ەگەر قازىر سول جەردەگى قازاقستاننىڭ مۇددەسىن قورعايتىن ادام: «جوق، ءبىز قارسىمىز، ءبىزدىڭ ەلدە قارسىلىق كۇشەيىپ تۇر. ءبىز قوعامعا قارسى شىعا المايمىز»، دەسە مەن ول ادامدى قولدايمىن. ءدال وسى جەردەگى ماسەلە قازاق تىلىندە سويلەگەن نەمەسە سويلەمەگەندىگىندە ەمەس. مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىن، مەملەكەتتىڭ بولاشاعىن ويلايتىن ازاماتار بولۋى كەرەك. ارينە، مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىن، مەملەكەتتىڭ ىشىندەگى قوعامنىڭ كوڭىل-كۇيىن بىلمەيتىن ادام دۇرىس شەشىم قابىلدايدى دەپ، مەن دە ويلامايمىن. ال ءدال قازىر ماسەلە – قازاقستان ءوز پوزيتسياسىن ۇستاي الۋىندا.

مىسالى، مەن ورىس اقپاراتىندا شىققان اڭگىمەگە 100 پايىز سەنەمىن دەي المايمىن. رەسەي ارانداتۋشىلىق جاساپ، ادەيى ءبىزدى وسى سوعىسقا تارتۋى مۇمكىن. اقپاراتتىق شابۋىل، بۇل دا. بۇل ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىنە قارسى جاسالىپ جاتقان شابۋىل. سەبەبى بۇل: «قازاقستان قايدا بارادى. بىزبەن بىرگە قاتىسادى»، دەگەن كورىنىس. ءبىزدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى بۇعان جاۋاپ بەرۋى كەرەك. رەسمي تۇردە: «ءبىز ونداي كەلىسسوزدەرگە قاتىسىپ جاتقان جوقپىز. الداعى ۋاقىتتا ءبىز سانكتسيالىق سوعىسقا قاتىسۋعا مۇددەلى ەمەسپىز»، دەگەن تەرىستەمە بەرۋى كەرەك. سول كەزدە كوپ ماسەلە ءوز ورنىنا كەلەدى. ەگەر ۇندەمەي قالاتىن بولسا، الداعى ۋاقىتتا بىزدە كۇدىك قالادى. تەك بىزگە عانا ەمەس، اقش پەن بارلىق باتىس ەلدەرىندە سونداي كۇدىك قالادى.

سول سەبەپتەن، بۇل ماسەلە – ءبىزدىڭ ساياساتكەرلەردى وياتۋى كەرەك. ءبىزدىڭ قولىمىزدا ناقتى شەشىم جوق. ءمينيستردىڭ پالەن دەگەن ورىنباسارى وسىنداي كەلىسسوزدەرگە قاتىستى دەگەن رەسمي اقپاراتتار دا جوق.

- ەاەو-نىڭ ەكونوميكالىق سيپاتتان الشاقتاپ، كۇننەن-كۇنگە ورتاقتاردىڭ كوبەيىپ كەلە جاتقانى قوعامدى الاڭداتادى. ەندى مىنە، ورتاق جاۋاپ دەگەن شىقتى. الەۋمەتتىك جەلى مەن كەيبىر باق-تا: «قازاقستان ەاەو-دان شىعۋى مۇمكىن»، دەگەن اقاپارتتار دا جاريالانىپ جاتىر. قالاي ويلايسىز، بۇل مۇمكىن بە؟

- كورشىمەن جاقىن تۇرىپ، ونىمەن ساۋدا جاساسپاي بولمايدى. ول نارىقتى ءبىز شەكتەپ، جاۋىپ تاستاي المايمىز. دەمەك، ول نارىقتى ءبىز وزىمىزگە ءتيىمدى پايدالانۋىمىز كەرەك. ول ەكونوميكالىق زاڭدىلىق. ءبىز ونىڭ تيىمدىلىگىن جوققا شىعارا المايمىز. ال ونى ارى قاراي ساياسيلاندىرماۋعا ءبىز قوعام بولىپ قارسى تۇرۋىمىز كەرەك. ساياسي ماقساتتارىن ورتاقتانتىرۋعا تىرىساتىن مەملەكەتتەر مەن توپتار وسىنداي ءاربىر ارەكەتتىڭ قوعامنىڭ قارسىلىعىن تۋدىراتىن ءتۇسىنۋى كەرەك.

ەگەر ساياسي جاعىن كوپ ايتا بەرسە، وندا بۇل وداقتان شىعۋعا نيەتتىلەر دە كوبەيەدى. سول سەبەپتەن، ءدال وسى ەكونوميكالىق باعىتتان اسپاۋىمىز كەرەك. ءدال قازىر ساياسي وداق قۇرۋعا قوعام قارسى جانە ءبىزدىڭ بيلىك ونداي قادامعا بارادى دەگەنگە سەنبەيمىن. ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ باسىندا وتىرعان ازاماتتار حالىقارالىق جاعدايدى جاقسى بىلەدى جانە قازاقستاندى ونداي قاۋىپكە اپارمايدى دەپ ۇمىتتەنەمىن.

- رەسەي مەن بەلارۋستىڭ ورتاسىنداعى «وداقتاس مەمەلكەتتەر» كونتسەپتسياسى بار. ۋكراينا پرەزيدەنتى ۆلاديمير زەلەنسكي جۋىردا وسى «وداقتاس مەملەكەت» قۇرىلىمى ۋكراينا ءۇشىن قاۋىپتى دەدى. سۇراق: بۇل بىرلەستىك قازاقستان ءۇشىن قانشالىقتى قاۋىپتى؟

- ونىڭ ەكى جاعى بولۋى مۇمكىن. قازىر رەسەي بەلارۋستى وزىنە قوسىپ السا، وزىنە تولىق تاۋەلدى قىلاتىن بولسا – قازاقستانعا انىق سيگنال بەرەدى. قوعامنىڭ بىرىگۋىنە جانە بارلىق قاۋىپتەردى تۇسىنۋىنە جاعداي جاسايدى. ەكى كورشىنىڭ ءبىرى-ءبىرىن جۇتىپ قويسا، ءبىز دە الداعى ۋاقىتتا كىممەن جاقىنداسۋعا بولاتىن-بولمايتىنىن جاقسىلاپ تۇسىنەتىن بولامىز. ەگەر باستاپقىدا، جاناشىر بولىپ، قارىز بەرىپ، قولداعان بولىپ، ال تۇپكى ماقساتى ول مەملەكەتتى جۇتىپ قويۋ بولاتىن بولسا، ءبىز دە ويلانامىز. سول سەبەپتەن، مەن بۇدان قاۋىپ كورىپ تۇرعان جوقپىن. كەرىسىنشە، بۇدان ءبىزدىڭ دە ماقساتىمىز ايقىندالاتىن بولادى.

- پىكىرىڭىزگە راحمەت!

دايىنداعان نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz