«Ahang (Ahmet) Biyashqa senip otyrushy edi. Endi...»

Biyash

Ótken iilding 17-sinde Orynbor qalasynda Qazaqstan oqu kamisariyatynyng basqarma mýshesi Biahmet Shegedekúly (Sarsenov) oba auruynan qaza boldy.

Biahmetting ruy Nayman, bolysy Naryn, uiyezi Zaysan, gubernasy Semey, jasy 36 da bolatyn. Biahmetti Semey, Aqmola qazaqtary jaqsy biledi. Basqa jerler de ony biletin shyghar; óitkeni ol qyzmetke jýiriktigi men kózge týsip, auyzgha alynatyn, sanauly qazaq azamattarynyng ishinde manday jigitting biri bolatyn.

Ol Semeydegi uchiytelskaya seminariyany bitirip, alghashqy kezde el ishinde auylnay shkolde bala oqytyp, sonynan hakimshilik isine kirisken. 17-nshi jyly revolusiyadan keyin qazaq azamattary әleumet júmysyna aralasyp ketti. Biyash ta solardyng ishinde oblosnoy qazaq kamiytetine mýshe bolyp, Pavlodar uiyezinde kamiytetter saylady. Songhy Alashorda, zamstva bolghan zamandar da Biyash kórnekti orynda qyzmet etti. Semeyge 1920-nshy jyly Sovet hýkýmeti ornaghan son, Biyash Orynborgha ketti. Onda alghashqy uaqytta soghys kamisariyatynyng sayasiy-bilim beretin júmysyn basqaryp jýrip, artynan oqu kamisariyatyna shyghyp edi. Ol basqa qyzmettermen qatar Semeyde ashylghan múghalimder kursynda, qazaq seminariyasynda, Orynbor kursterinde oqytushy bolyp jýrdi.

Áleumet isine qatysqandyqtan aidalyp, Kalchak túsynda, songhy sovet hýkýmeti túsynda abaqtyda jatyp shyqty.

Biyash qazaqsha aitqanda segiz qyrly ónerli jigit edi. Alghan oryssha bilimine qaraghanda shyn maghynasy men pedagog (tәrbiyeshi) edi, oqushynyng qylyp – etkenin sezip, úghym ynghayyn qoyylugha, tiysip qoyghanday kókeyine qondyrugha ol syqyldy sheber oqytushy, ol syqyldy psiholog qazaq oqytushylarynan kem. Onyng oqytuynan úghylmaytyn kónilge kórdekti esh nәrse qalmaytyn. Eger bala oqytu jolynda qyzmet etken bolsa belgili jaqsy tәrbiyeshi bolar edi.

Tónkeris zamangha dushar bop, әleumet isine oqyghany azdyqtan qazaqtyng ana júmysy da, myna júmysy da Biyashty kerek qyldy, sýiredi. Onyng aralaspaghan qyzmeti bolmady. Qanday júmysqa kirisse de terennen bilip, tez bitiretin Biyash bolatyn.

Ol hakimshilik iske óte jetik, taghatty, qúntaqty bolatyn. Qol astyndaghy qyzmetkerdi bir jaghynan tili men, bir jaghynan qyry men ózine moyyn úsyndyryp, jýgirtip qoygha onan sheber kisi ótpeytin. Sondyqtan onyng júmysy órge domalaytyn, qiyn isti onay bitiretin.

Ol orny tomaytyn diplomat (elshi) edi. Bir kórgen kisining syryn tez bile qoyyp, ynghayy men jýrip, ózining maqsatty júmysyn oryndatugha, óz syryn kisige juyrda bermeuge, bir kórgen adamdy úrshyqtay ainalyp alugha, qisyny kelgen jerde sesekndirip qoigha onan jetik kisi qazaq oqyghandarynyng arasynda joq deuge bolady. Bú jaghynan Biyash qiyn-qystau, qiyagha salatyn, dәneker bolatyn, ózgeshe jaralghan jan edi. Onday kisi qazaqtan kem shyghady. Biyashtyng orny ýnireyip qaldy.

Ol aqyldy edi. Onyng aqyly saghym quatyn qanghybas qúrghaq aqyl emes, naghyz ómirge, iske arnalghan (praktichkskiy) aqyl edi. Onay men qiyndy, payda men ziyandy salystyryp, eng kerekti, paydaly bolatyn nәrseni ghana isteuge, ony tez oryndaugha sheber bolatyn. Kisige sózin de, esesin de jibermeytin, asyp soqpaytyn tapbasar edi. Ózining dúrys tapqan jolyna berudi úghyndyryp týsiruge, dәleldi negizdi sózge ústa bolatyn.

Onyng taghy bir qasiyeti: nashargha, múqtaj shәkirtke, joldas arasynda jýregi qayyrymdy, qoly ashyq bolatyn. Jarly shәkirtterge janyn salyp bolysyp: «bayqústar birdeme alyp qalsyn, oquynan qalmasyn» dep alghy bireudi ornalastyryp, birdeme tauyp berip, qúraq úshyp jýrushi edi. Dosshyl, joldasshyl, er kónil edi. Joldasy ýshin, el ýshin qaterli jerde jalghyz qalugha jaraytyn, janyn qiigha shydaytyn er edi.

Esh nәrseden tauy shaghylyp tez qaytpaytyn, qajymaytyn qunaqy, pysyq edi. Biyash qysqasha aitqanda Biyash almas qylyshtay, qyraghy qarshyghaday jigit edi.

Biyashtyng qyzmeti, Biyashtyng adamshylyghy, minezi, qaljyny joldastary arasynda kópke sheyin úmtylmas, joqtatar. Ony izdemeske bolmaydy. Oqu kamisariyatynyng qanday isi bolsyn bir ózi basqaryp bara jatyr edi. Hakimshilik júmysta arnasy bosaghanday bolyp, Ahang (Ahmet) Biyashqa senip otyrushy edi. Endi...

Jýrgen ortanyng betine tez týsingishtikten sayasy mәselelerge ortaqshyl joldastardan artyq bolmasa, kem týspeytin. Sondyqtan ony ortaqshyl partiyasynda joq dep, bilmeytin kisi oilamaytyn.

Tónkeris zamanynda talay jigitter shyghyn boldy, taghy talaylar shyghyndar. Biraq Biyash syqyldy jigitten aiyryla beru asa shymbaygha batarlyq qayghy, ókinishti qaza.

Marqúmnyng artyndaghylaryna sabyrlyq bersin.

Jýsipbek.

Mәnnәn.

«Qazaq tili». №136.1921.

Ázirlegen Abay Myrzaghaliy

Abai.kz