Júma, 29 Nauryz 2024
Oy týrtki 4483 2 pikir 20 Shilde, 2021 saghat 12:39

Diplomat memuarynan týigen oi...

 

 

Agha buyn әriptesimiz, Qazaqstannyng syrtqy sayasatynyng negizin qalasushylardyng biri, elshi, belgili qayratker, ardager diplomat Vyacheslav Hamenúly Ghizzatovtyng «Ózgerister kezeni» («Vremya peremen») kitabynyng jaryqqa shyghuy syrtqy sala, diplomatiya, jalpy qogham ómirindegi eleuli oqigha degenimiz abzal.

Qomaqty tuyndynyng aitary kóp, bereri mol, astary teren, maqsaty aiqyn. Atalghan enbekting Qazaqstan Respublikasy Tәuelsizdigining 30 jyldyghy qarsanynda jariyalanyp, kóziqaraqty oqyrman nazaryna úsynylyp otyruynyng rәmizdik mәni bar. Olay deytinimiz kitap avtory elimiz egemendigining alghashqy kýnderinen bastap memlekettik mýdde jolyna bilek sybana kirisip, býgingi kýnge deyin úzaq jyldar boyynda qarymdy qyzmet jasap kele jatqan, ózi aitqanday «mәngilikpen» ainalysushy azamat.

Anasynyng qoyghan aty Menjan, al ishte qalghan perzentin kóre almay, súrapyl soghysqa attanyp maydan dalasynda qaza tapqan marqúm әkesining ótinishimen qújaty boyynsha Vyacheslav aghamyz da óz zamanynyng «Jalang ayaq jar keship, Qyzyl ayaq qyr keship» ótken týlegi, sonau bir soyqan dәuirding ashy shyndyghyn bizderge qúdyretti ólenimen jetkizip bergen poeziya patshasy Múqaghaliydin:

«Anyzdardan tere jýrip masaqty
Ras, ras, kózimizden jas aqty.
Biraq so bir dauyl jyldar, ot jyldar
Bәrimizden bir-bir batyr jasapty» ,-

degenindey, qiyndyqtyng qiyametin kóre jýrip, aqyn aitqan batyrlyqqa, yaghny ýlken, manyzdy isterge aralasyp iri qayratkerlikke qol jetkizgen jan. Múnyng barlyghy soghys úrpaqtary ýshin orasan kýshpen, jigermen, ýzdiksiz oqu-izdenumen, talmaytyn enbekpen, iyә, eng mәndisi, adal jolmen ghana kelgeni әbden týsinikti. Sondyqtan V.Ghizzatovtyng ózining ómir, bilim, enbek joly turaly jyldar ótkennen keyin jýrekten jazylghan estelikteri agha buyn ókilining endigi olardyng missiyasyn ary qaray jalghastyrushy býgingi jastargha, әsirese halyqaralyq qatynastar salasynda jýrgen mamandargha, jalpy memlekettik qyzmetkerlerge, qoghamnyng sәuleli ókilderine barynsha paydaly enbek ekendigi anyq. Olay deytinimiz, Vyacheslav Hamenúly eki dәuirdi kózimen kórip, qolymen ústaghan, yaghny eki kezende, sonyng ishinde kenes uaqytynda últtyq azshylyq ókilderining mandayyna siyrek búiyratyn mýmkindik – syrtqy sayasat salasynda, barlau qyzmetinde odaqtyng sheteldik ókildikterinde úzaq jyldar júmys istep, odan keyingi ghúmyryn tútasymen tughan elining egemendigin nyghaytugha arnap keledi.

IYә, qazaq halqy - ýlkenge qúrmet, inige izet deytin ken  peyildi júrt. Aldynghy aghalarymyzdyng ónegeli ómiri, boyamasyz enbek jolyn әrdayym ýlgi tútatyn bolsaq, búl orayda olardyng aitar әrbir sózi, oi-pikiri men kenesining ózektiligi joghary, al múnyng barlyghy sheber qalammen aq qaghaz betine tanbalansa, úrpaqtan úrpaqqa jetetin mәngilik qúndylyqqa ainalmaq. Tarihymyzdyng bergi kezenderine ghana ýnilsek, ótken ghasyr basyndaghy aumaly-tókpeli zamanda últ armanyn asqaq etip, azattyq jolyna bastaryn tikken Ahmet Baytúrsynov, Álihan Bókeyhanov, Mirjaqyp pen Maghjan, Múhtar bastaghan Alash qayratkerlerining barlyghy derlik asa daryndy bilimdar, ghalym, publisister bolghany mәlim. Búl quatty ýrdis totalitarlyq kezende joyqyn qyspaqqa alynyp bәsensigenimen, qazaq qalamgerlerining arqasynda qoghamnyng san-salasyndaghy  jandy taqyryptary әdebi, aqparattyq amalmen damydy. Osylaysha, eldikting ózegi, onyng әleumettik, sayasi, ruhany múrasy san mәrte tarihtyng dýley tolqyndaryna tap bolsa da, ýzilmey órley týsude. Býginde әlem tanyghan qazaq elining syrtqy sayasat salasy, otandyq diplomatiya dýniyening yqpaldy kýshteri arasynda kópbaghyttylyq ústanym negizinde, alghashqy sәtterden bastap jas memleket mýddesine say sauatty sheshimder qabylday bilip, ilkimdi әreket etuding arqasynda jýiesin tabuda. Asyl tekti babalarymyzdyng qasiyetti amanaty -  memleket tәuelsizdigin ornatyp nyghaytudyng san týrli salasynyng jýrip ótken soqpaqty joly bir sәtke de úmytylmay, osynau abyroyly iske tikeley qatysushy azamattardyng jýrek týbinen shyqqan shynayy oi-tolghamdary, ghylymi, taldau enbekteri, bolashaqta eskeruge baghdarlanghan tújyrymdary tar shenberde qalyp qoymay, keng auqymda júrtshylyqqa jetui әbden oryndy, әri asa paydaly. Múnday iygi dәstýr Memleket Basshysy Q.Toqaevtyng qolynan shyqqan «Tәuelsizdik tuy astynda», «Belasu», «Núr men kólenke» syndy qúndy enbekterining arnasymen jalghasuda desek, QR Syrtqy ister ministrining orynbasary, birneshe mәrte elshi, kelissózshi V.Ghizzatovtyng memuary búl pikirimizding jarqyn dәleli bola alady.

Qarapayym da týsinikti jenil tilmen órilgen kórkem tuyndygha tatityn esteliginde Menjan aghamyz búrynghy odaqtyng syrtqy salasynyng temir esigin asha bilip, onyng qatang jýiesinde úzaq jyldar júmys istep, adaldyghy men erik-jigerin tabyndylyqpen dәleldey bilgenimen, ol kezdegi barlyq últtyq azshylyq ókilderining mandayy tireletin kedergilerding birneshe ret ashyqtan-ashyq aldynan shyqqanyn jasyrmay bayandaydy. Osylaysha, kenestik diplomatiyanyng kermek dәmin molynan tatqan kәsiby hәm tәjiriybeli maman tarihy derbestigin alghan tughan eline oralyp, endigi bar qabilet-qarymyn, bilimi men qayratyn qasterli atameken mýddesine arnaydy. Erding jasy eluge tolghan shaghynda endigi mýlde jana  iske, jas tәuelsiz otanynyng halyqaralyq tanyluy men layyqty moyyndaluyn kózdeytin jauapty da abyroyly mindetke kirisken azamattyng ekinshi tynysy ashylghanday, tughan topyraghynyng erekshe quaty әrdayym jebeytindikten de, mol jigermen ayanbay enbek etkenine kózimiz jetedi. Ol kezende Qazaqstannyng syrtqy sayasatynyng tújyrymdamasyn jasau, әlemdi, әsirese AQSh bastaghan alpauyt derjavalardy alandatqan yadrolyq qarudan ontayly arylu, bekitilmegen memlekettik shekarany nygharlap qymtau odan ózge de san qily kýrdeli mәselelerdi sheshu mindetteri túrghany mәlim. Avtor kitabynda toqsanynshy jyldary әlem kartasynda endi payda bolghan jas respublikany jahangha tanytu jolynda Memleket basshysy N.Nazarbaevtyng tikeley qadaghalap ýilestiruimen jýzege asqan keng auqymdy isterding basy-qasynda bolyp, barsha ýzengiles jәne jas әriptesterimen birge kýn-týn demey,  úzaq jyldargha sozylghan jankeshti júmys barysyndaghy qatparly oqighalardy tartymdy bayandaydy. Olardyng qatarynda ministrlikting basshylyq qúramyndaghy, keyinnen Iran, Germaniya, Týrikmenstan elderinde Tótenshe jәne Ókiletti Elshi lauazymynda atqarghan isteri, qol jetkizgen jetistikteri, әlbette kezdesken qiyndyqtary, ómir jyldaryn ótkizgen әlgi elderding qyzyqty tarihy, mәdeniyeti men óneri, ataqty, yqpaldy adamdarymen dostyghy jóninde býkpesiz әngimeleydi. Sonday-aq, kýni býginge deyin qalmay kele jatqan memlekettik apparattaghy jekelegen lauazymdy adamdar arasyndaghy ayaqtan shalu, endi birde diplomattardyng orasan kýsh-jigerining arqasynda sheteldik iri kompaniyalarmen qol jetkizilgen tiyimdi jobalardyng eldegi әldebir jeke adamnyng mýddesine bola jýzege aspay qaluy tәrizdi ókinishti jayttar da tilge tiyek etiledi. Búghan qaramastan, artta qalghan otyz jyldyq airyqsha kezende otandyq diplomatiyalyq qyzmettik qyr-syrlary, tolayym tabystary, sonymen birge qatelikterdi qaytalamay, aldaghy uaqyttary údayy este ústaluy lazym ózekti jayttar algha tartylghan. Olay deuge avtordyng tolyq qaqysy bar deytinimiz, Vyacheslav Hamenúly Qazaqstannyng syrtqy sayasat salasyna kelgende kenestik qana emes, halyqaralyq dәstýr ong ekendigin dәleldegendey, aldymen ýlken mektepten ótip, enbek jәne ómirlik tәjiriybeni molynan jinaghan saqa jasyndaghy senimdi túlgha-túghyn. Ókinishke qaray, keyinnen belgili de belgisiz sebeptermen múnday tәrtipting irgesi sógiluining jaghymsyz saldarlary jii kezdesude.

Biz búl shaghyn bayanymyzda agha buyn әriptesimiz, bedeldi diplomat, tәlimger qolastynda istegen jas jigitterding barlyghyna derlik shapaghatyn tiygizip, býginde olardyng basym bóligi joghary lauazymdargha jetuining jolyn ashqan Vyacheslav Hamenúly Ghizzatovtyng qomaqty enbegining býkil mazmúnyn qayta bayandaudy maqsat etpedik. Ony kóziqaraqty, kókireginde sәulesi bar әrbir oqyrman múqiyat oqyp, oiyna týierine senimdimiz. Aytarymyz atalghan túrghydaghy enbek otandyq diplomatiyalyq dәstýrdi saqtau men jalghastyrugha, kelissózder barysynda birizdilikti bekemdeu, ótken kezenderdegi qiyndyqtar men tiyimdi sheshilgen týiinderdi әrdayym este ústau, býgingide paydalanu, ýlken belesterden ótken tәjiriybeli agha diplomattardyng júmys tәsilin ýirenu, aqyry olardy úmytpay údayy baghalau, tújyrymday kelgende әli de jas, qalyptasu, órleu kezenindegi tól diplomatiyamyzdaghy úrpaqtar jalghastyghyn dәriptep terendetu túrghysyndaghy  manyzy kәmil! Qazirgi is basynda jýrgen ortadan asyp, aghalyq kezenge ótken bilimdi de bilikti әriptesterimiz osynau iygi joldy abyroyly jalghastyrady degen ýmitimiz mol.

Múhtar Kәribay

Abai.kz

2 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1583
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2283
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3620