Erteng elimizde Abay kýni atalyp ótiledi. Ár zamanda últ pen memleket kelbetin jarqyn da jasampaz iydeyalarymen aiqyndaytyn úly túlghalar bolghan. Bizding de sol biyiktegi úly túlghamyz bar. Ol sózsiz  – Abay Qúnanbayúly!

Memleket basshysy Qasym-Jomart Kemelúly Toqevtyng «Abay jәne HHI ghasyrdaghy Qazaqstan» atty maqalasynda aitylghan: «Álemdik mәdeniyette Abaydy qanshalyqty joghary dәrejede tanyta alsaq, últymyzdyng da mereyin sonshalyqty asqaqtata týsemiz. Býgingi jahandanu dәuirinde, aqparattyq tehnologiyalar zamanynda Abay sózi barshagha oy saluy tiyis»,- degen oiy ýlken mәnge iye.

Al Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyng «Tәuelsizdik bәrinen qymbat» atty maqalasynda Alash arystary men Abay múralarynyng zerttelip, zerdelenuine qatysty: «Tәuelsizdigimizding mereytoyy ayasynda osynday birtuar túlghalardy eske alyp, olardyng múrasyn jastarymyzgha jәne býkil әlemge pash etuimiz kerek», - dep jazylghan.

Abay múrasy arqyly barsha әleumetti, әsirese jastarymyzdy eldikke bauludyng birden-bir dara joly jәne Qazaqstandy әlemge tanytudyng ónegeli órisi ekeni sózsiz.

2020 jyly býkil el kóleminde  Abaydyng 175 jyldyq mereytoyy toylandy. Mereytoy ayasynda halyqaralyq jəne respublikalyq, qoghamdyq manyzdy ghylymi-aghartushylyq is-sharalar, konferensiyalar, simpoziumdar, dóngelek ýstelder, poetikalyq jəne ədeby konkurstar, chellendjder jәne t.b. kóptegen taghylymdy da tәrbiyelik sipatqa ie is sharalar úiymdastyryldy.

Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyng «Abaydyng 175 jyldyghynda ysyrapshyldyqqa emes, iydeologiyalyq manyzy bar sharalargha basymdyq beru kerek. Toy degen toylau ýshin emes, oy tolghau ýshin qajet...»  – degen sózderi Abay mereytoyyn janasha payymmen ótkizuge baghdar berip,  «Abay jәne HHI ghasyrdaghy Qazaqstan» jәne «Abay – ruhany reformator» atty baghdarlamalyq maqalalary úly aqyn shygharmashylyghyn elimizding ruhany damu tetikterining birine ainalyp, abaytanu salasynda tyn  izdenister jasaugha bastama boldy.

Abaydyng 175 jyldyq mereytoyynyng joghary dәrejede atalyp ótuine  elordamyzdyng irgeli oqu oryndarynyng biri  L.N.Gumiylev atyndaghy Euraziya últtyq uniyversiyteti jәne «Abay akademiyasy» ghylymiy-zertteu instituty sýbeli ýles qosty. Kóptegen Halyqaralyq jәne respublikalyq dengeydegi  sharalardyng ótuine, abaytanu salasyndaghy ghylymy júmystardyng jýzege asuyna, Abaydy últymyzdyng mәdeny kapitaly retinde nasihattaugha, elimizding ensesin kóterip, halqymyzdyng óresin ósirgen aituly mereytoygha birden-bir ýles qosqan el azamattarynyng biri «Abay akademiyasy» jobasynyng ghylymy jetekshisi, akademik Erlan Bәttashúly Sydyqov.

Biylghy jyly da «10-tamyz Abay kýnine» oray E.Sydyqovtyng basshylyghymen birqatar irgeli júmystar josparlanyp, jýzege asyryluda. Sonyng biri, Abay kýnine erekshe tartu bolatyn, Abaydyng 175 jyldyghy ayasynda atqarylghan auqymdy sharalardyng qorytyndysy negizinde – «Abay mereytoyy» atty tarihiy-derekti jinaghy jaryqqa shyqty.

Oqyrman qauymnyng nazaryna úsynylyp otyrghan tarihiy-derekti jinaq – Úly aqynnyng 175 jyldyq mereytoyynyng tynysy men tarihy sәtterine arnalghan. Abay toyy – eng aldymen, danalyqtyn, kemengerlikting sharasy bolsa, jinaqtyng da maqsaty – elding aqyn ruhyna taghzymyn, mereytoydan alghan taghylymyn naqty derektermen tanymdyq túrghydan jan-jaqty kórsetu jәne illustrativtik negizde qorytyndy jasau.

Abay oilaghan biyik maqsatqa tek kemel bilim men tereng aqyl jәne sanaly oy ghana aparatyny aqiqat dýniye. Memleket basshysy «Keler úrpaq Abaydyng sara jolyn jalghaugha tiyis. Búl – úly aqyn armanynyng oryndaluy. Sondyqtan biz Abaydyng oiynan da, toyynan da taghylym alugha tiyispiz», - degen oiy «Torqaly toydyng taghylymynyn» elimiz ýshin airyqsha manyzdylyghyn anyq kórsetedi. «Úlylyqtyng toyy últ aldyndaghy úly mindetting ýdesinen shyghudyng jolyn izdeuge úmtyldyruy tiyis. Ár azamat osy toydyng aldynda elimiz, eldigimiz jóninde tereng oilansa deymiz», - degen sózi, osy toygha qanday zerdeli kózben qaru kerektigin anghartqan bolatyn. Shyndyghynda da aqyn toyy kýlli әlemdi jaylaghan pandemiyanyng kedergisine des bermesten, respublikalyq jәne halyqaralyq dengeyde abyroymen atalyp ótildi.

«Abay mereytoyy» atty tarihiy-derekti jinaghy – Abay Qúnanbayúlynyng 175 jyldyq mereytoyy danghazalyq pen nauqanshyldyq, ysyrapshyldyq pen ynsapsyzdyqtyng toyy emes, aqyngha jasalghan taghzym men elimizding taghylym alar mereyli toyy bolghandyghyn naqty derekter men aishyqty sәtterden túratyn tarihy kezding jaryq kórinisterinen túrady. Aqynnyng 175 jyldyq mereytoyyna dayyndyq jәne ótkizu jóninde Preziydentimiz Qasym-Jomart Toqaevtyng Jarlyghynan bastap, memlekettik dengeyde komissiya qúrylyp, elimizde jәne shetelderde týrli mәdeniy-tanymdyq is-sharalardyng atqaryluy, Abay múrasynyng jan-jaqty nasihattaluy men oghan qatysty tarihiy-mәdeny nysandardyng kýrdeli jóndeuden ótu barysy negizge alynghan.

Abaydyng asyl sózderin, tereng filosofiyasyn, daralyq danalyghyn, adamzat balasyn bauyrym sýiip, halqyna degen ystyq tanymyn, tughan elin joghary damyghan dәrejede kórgisi kelgendigin, jalpy aqynnyng aqyl-oy, tereng iydeyalary jan-jaqty tanytu barysyndaghy atqarylghan auqymdy sharalar kórinis tabady. «Toy toylau ýshin emes, oi-órisimizdi keneytip, ruhany túrghydan damuymyz ýshin» jasalghan izgi dýniyeler tarazylana úsynyldy. Eng negizgisi osy toydyng barysynan biz qanday taghylym aldyq... Abaydyng asqaq armany ne edi, biz mereyli jyl ayasynda sol ýddeden shygha aldyq pa...? Osy súraqtyng jauaptary úsynylyp otyrghan jinaqta atqarylghan auqymdy sharalardyng kórinisteri arqyly barynsha jauap beredi dep oilaymyz.

Keshegi Abaydyng 175 jyldyghynan beri kýn ótken sayyn 2020 jyldyng basty oqighasy tariyhqa ainaluda. Búl tarih HHI ghasyr Qazaqstan men Abay arasyndaghy ruhany sabaqtastyqtyn, últtyq sanasy kemeldenui men aqyl kókjiyegining ósuining taghylymyn dәripteydi.

10-tamyz Abay kýnine oray arnayy jaryq kórgen jinaq aqynnyng el damuyndaghy, әlemge tanyluyndaghy ornyn aiqyndap, zer salghan keshendi enbek.

Úly aqyn mereytoyynyng aishyqty sәtteri men tarihiy-manyzy joghary iygi isterdi tarihiy-derekti jinaq arqyly tanystyru Abay jylyn qorytyndylau arqyly, qogham damuy men janghyruyna, aqyn ruhyna degen taghzymnyng taghy bir kórinisi dep senemiz! Abay kýni – qútty bolsyn!

Jandos Áubәkir, 

«Abay akademiyasy» GhZY diyrektory, f.gh.k., dosent

Abai.kz