Sәrsenbi, 24 Sәuir 2024
Din men tin 3286 5 pikir 3 Qarasha, 2021 saghat 14:00

DAISh pen tәlib soghysy: qauip qaydan?

2021 jyldyng 15 tamyzynda Aughanstan biyligin tәlibter basyp aldy. 20 jylgha sozylghan soghys osylaysha ayaqtaldy. Batystyq kýshter dramagha toly jaghdayda Kabul әuejayynan әskeri men jaqtastaryn shygharyp, elden ketti. Búl «Taliban» biyligining nyq ornaghanynyng kórinisi bolatyn. Alayda Aughanstandaghy jalghyz kýsh tәlibter emes. Padjsher aimaghyndaghy qarsylasu kýshterinen bólek, ondaghan irili-úsaqty terrorlyq toptar bar. Olardyng basym bóligi tәlibterge qosyludy qalasa, DAISh (IGIYL) kerisinshe ýstemdikke úmtylatynyn jәne tәlibterge qarsy әreket etetinin mәlimdedi. 

2021 jyldyng 26 tamyzynda DAISh úiymynyng jankeshtisi ózin Kabul әuejayynyng aldynda jaryp jiberdi. Jarylystan 13 AQSh sarbazy men 30-dan astam tәlib qaza tapty. Jalpy qaza bolghandar sany 200 adamdy qúraydy, al jaralanghandar 1300-den astam. Jarylysty DAISh sodyrlary óz moynyna alyp, tәlibterge qarsy soghys jariyalady. Búl «Taliban» biyligin moyyndamau jәne «olargha qarsy әreket etemiz» degen naqty signal bolatyn. «Taliban» DAISh sodyrlaryna qarsy әskery operasiya bastap, әli kýnge deyin jalghastyryp keledi.

Sarapshylardyng mәlimetinshe, Aughanstanda orta eseppen 3000-5000 myng arasyndaghy DAISh sodyrlary bar. Olardyng basym bóligi Ortalyq Aziya elderinen shyqqandar. Ásirese tәjik, ózbek últynyng ókilderi basym. Tәlibter sandyq jәne әskery tehnikalyq ýstemdikke iye, sondyqtan DAISh lankesteri ashyq úrysqa týspey, partizandyq soghys taktikasyn tandaghan. Olar terrorlyq aktiler jasau jәne jekelegen túlghalardy óltiru әdisterin keninen qoldanuda. Tәlibterding kólikterine jarylghysh zat ornatu, kópirlerdi jaru arqyly astyrtyn әreket etude.

2021 jyldyng 8 qazanynda DAISh úiymynyng lankesi Qúndyz qalasyndaghy Gozar-e-Sayed Abad shiitter meshitinde ózin jaryp jiberdi. Jarylystan 150 adam qaza tauyp, 160 adam jaraqat aldy. Aragha bir apta salyp. Mazariy-Sharif qalasyndaghy shiit meshitinde taghy da bir jarylys boldy. Búl jolghy jarylystan 110 adam qaza tapty. Qos jarylystyng da shiit meshitinde boluy tegin emes edi. Sodyrlar júma namazy ýstinde jarylys jasau arqyly eki maqsatty kózdegen. Birinshisi, barynsha kóp adamgha ziyan keltiru bolsa, ekinshisi diny rәsim ýstinde qan tógu arqyly diny qaqtyghys tudyru. Sebebi tәlibterding basym kópshiligi sýnniyt. Osy arqyly Irannyng da qarsy reaksiya beruin kýtkendey.

Ár jarylystan keyin tәlibter jarylys bolghan audanda arnayy operasiya ótkizip, DAISh úiymyna qatysy bar degen adamdardy tútqyndaydy. Alayda onyng tiyisti effektisi bayqalar emes. Dәlel retinde keshe bolghan oqighany aitsaq bolady. 2 qazan kýni DAISh sodyrlary Kabul qalasyndaghy әskeriyler auruhanasyna shabuyl jasap, 19 adam qaza tapty.

Batystyq sarapshylar tәlibterding essiz әreketi DAIYSh-tyng kýshengine әser etetinin boljauda. Mysaly búrynghy ýkimet jasaqtaryna raqymshylyq jariyalanghanyna qaramastan, olardy qudalau toqtaghan emes. Sәikesinshe DAISh tarapyna ótip ketken ýkimet jasaqtary bar ekeni aityluda. «Tipti olargha aiyna 340 dollar kóleminde qarjy tólenedi» deydi The Guardian. Búl Aughanstandaghy daghdarys jaghdayynda qomaqty qarjy sanalady. Alayda tәlibter ol aqparatty joqqa shygharyp, negizsiz dep otyr.

DAISh sodyrlary men tәlibter arasyndaghy úrys Ortalyq Aziya memleketterin de alandatuda. Sebebi Aughanstandaghy DAISh úiymynyng basym bóligin Ortalyq Aziyadan shyqqan radikaldar qúraydy. Kez kelgen uaqytta olar Ortalyq Aziyagha ótuge tyrysuy mýmkin jәne búl aimaqtyng tynyshtyghy men túraqtylyghyna keri әser etushi faktor bolmaq.

Aughanstandaghy ekonomikalyq daghdarys artyp keledi. Azyq-týlik tapshylyghy men kýndelikti qajettilikter 35 millionnan astam túrghyngha jetpey, joqshylyq bastalghan. Tipti ashtyq boluy da mýmkin degen boljamdar bar. Ekonomikalyq daghdarys kýsheygen sayyn, tәlibterding biyligine degen halyq senimi azayyp, narazylyq kýsheyde. Búl DAISh sodyrlary ýshin mýmkindik bolyp otyr.

Ashat Qasenghaliy 

Abai.kz

5 pikir