Syqaq

Dúghay ary-beri aqyryn ayandap jýr. Qyzmet bólmesinde. Ong qolynda – bir japyraq qaghaz. Sol qoly shalbarynyn, әriyne, sol jaq qaltasynda. Birdene dep kýbirleydi. Dauysyn ózi de estimeytin shyghar. Álde adymyn sanaghany ma?.. Jalpaq ýstelining janyna baryp «at shaldyrdy». Arqalyghy biyik qara kreslosyna qarady da, «ә, sen múnda ekensing ghoy?!» degendey-aq, tez qonjidy da, sol jaghynda qiys túrghan kók telefonyn aldyna sýirep alyp, qolyndaghy qaghazyn onysynyng sol jaghyna qoydy da, telefonynyng tútqasyn ong qolyna tapsyryp, súqsausaghyn iske qosyp, dóngelek tabaqsha oiyqtaryndaghy sifrlardyng keregin «týgendep» bolyp, tútqany ong qúlaghyna japsyrdy. Sym arqyly әpsәtte jetip kelgen «әllóudi» estip bir qopang etken Dúghekeng әjeptәuir qarqyldap kýlip alyp:

- Búgheke, hal qalay, bәri dúrys pa? - dedi. Búghekesi «búrys eshtene joq», dese kerek, Dúghekesi: - Horosho, saghan bir qyzyq aitayyn dep,  janaghy, zvandap otyrmyn. Osy telefon degenning de keyde ziyany bar, saghan aitayynym osydan shyqty. A?.. Jo-joq, ziyany bar, janaghy, tynda, aitayyn. Jana, jarty saghat búryn, maghan bir qyz ba, kelinshek pe, Jasiya degen telefon soghyp, sәlemdesip, janaghy, maghan: «Men ortalyq televiydeniyedenmin. Diyrektorymyz sizben súhbattasudy tapsyrdy. Óziniz basqaryp kele jatqan departamentting júmysy jәne oblәkimdikpen qarym-qatnasynyz turaly aitasyz. Dayyndalyp, erteng saghat onda bizding studiyagha keliniz» dedi. Men onda qoyatyn súraqtaryn, janaghy, súrap, jazyp aldym, dayyndalyp baruym kerek qoy, janaghy. Ol әdristerin aitty. A?.. Oqyp bereyin, sekret emes qoy, janaghy, tynda.

Dúghekesi әlgi bir japyraq qaghazyn alyp, Búghekesine: «Tyndap otyrsyng ba?» dedi de, oqydy:

1-súraq: Departamentiniz turaly aitsanyz.

2-súraq: Ózinizding mamandyghyz kim ekenin bilsek.

3-súraq: Oblәkimderiniz  qanday kisi?

4-súraq: Ministrlikterinizben tikeley baylanysynyz bar ma?

5-súraq: Jalpy elimizding jaghdayy, preziydentimiz jayynda oi-pikiriniz qanday?

Mine, osy bes súraq. Týsinding be? A?.. E, men, janaghy, student emespin ghoy, nesine qinalamyn? Jauaptarym qazirding ózinde, janaghy, dayyn. Bilging kele me?.. Aytayyn, mýmkin kómektesersin? – dep quaqylana sóilep, myrs etip, sóilep ketti:

- Mening departamentimning totiyp otyrghanyna, janaghy, eki apta boldy. Metall synyqtaryn jinap, zautqa tapsyratynbyz, ony bizden, janaghy, bir kompaniya tartyp aldy. Oblәkimge aittym da, jazdym da, janaghy, biraq kómektespedi, burokrat, ózinen tómenmen dúrystap sóilespeydi, al joghardaghylardyng aldynda, janaghy, jorgha, ózing bilesin, ras qoy?.. Ne?.. Á, zamechaniyeng dúrys, ol jerde, iyә, «janaghy» degendi aitpauym kerek. Ne?.. Áriyne. Endi ekinshi súraghyna: «Mamandyghym – qúrylysshy, biraq bizde mamandyghym boyynsha  júmys joq bolyp, jana.., tfu! – osynda istep jýrmin, basqaru qiyn emes, sauatym jetkilikti deymin. Ýshinshi súraghyna: әkimimiz jaqsy kisi, alayda keyde op-onay mәseleni qolma-qol sheshpey, sozatyny bar, maghan kómektespegeni siyaqty deymin. Tórtinshisine: Ministrlikte kim bar, kim joghan bilmeymin, oblәkim tikely baylanys jasaugha rúhsat bermegen deymin. A?.. Au, Búghay, shyny solay ghoy, shyndyqty aitugha tiyistimin ghoy!.. Besinshi súraghyna da shyndyqty aityp: Jaghdaydy ózdering mensiz de bilip otyrsyndar, «arzandady» degen sózdi úmyttyq emes pe? Estiytinimiz – «qymbattady... qymbattady», preziydentting ne oiy baryn bilmeymiz deymin. Ras qoy?.. Shyndyqty aitu kerek, janaghy, aitylar sóz aitylmasa, obal bolady! A?.. Á, jaraydy, mening priyemyma da, janaghy, bireu kirip kele jatyr, sau bol!..

Shaghyn bólme. Jasiya men Dúghay divanda sóilesip otyr. Bir jigit ony-múny aspaptaryn olay-búlay ornalastyryp bolyp, jap-jaryq bólmening jogharydaghy ýlkee tәlenkedey shamyn jaqty. Dúghay kózin alaqanymen qorghalap: «Ói, búnyng ne, ne?» dep qaldy. Jigit kýldi. Jasiya da ezu tartyp:

- Búl ininiz qazir bizding súraq-jauaptarymyzdy jazyp alady. Dayyndalayyq, - dedi. Dúghay qalyn, búirasyn shashyn on sausaghymen artqa qaray taray jinap, basyp, kóileginin, penjaghyn jaghalaryn, galstugyn týzep bolyp, Jasiyagha qarady.  Jasiya:

- Dúgheke, maghan әngimemizdi bastaghanda, sodan keyin anda-sanda ghana qaranyz, jigitting qolyndaghy aspaptyng shamyna qarap otyryp sóileniz, ol sham kózinizge jaysyz bolmaydy. Kәne, bastayyq, - dep jigitke bas iyzedi de, sózin bastady: - Qadirli kórermen qauym, bizding býgingi meymanymyz oblysymyzdaghy metall synyq-qaldyqtaryn týgel tauyp, jinap alyp, zavodqa ótkizip, metall búiymdardyng janadan kóptep shyghuyna ýlken ýles qosyp kele jatqan «Kóktemir» departamentimizding tóraghasy qúrmetti Dúghay Shúghay myrza. Qúrmetti Dúgheke, bizding studiyamyzgha qymbat uaqytynyzdy bólip, qosh keldiniz! Bizben súhbattasuymyzgha kelisim bergeninizge alghys aitamyz! Endi súhbatymyzdy bastayyq, - dedi de, janynda jatqan qalyng dәpterding arasynan jarty paraq qaghazdy alyp, kóz jýgirtip, Dúghaygha qarap: «Qúrmetti Dúghay Shúghay myrza, sizge bes súraq qoyamyz jәne bәrine kórermender kýtip otyrghanday jauap qaytaratynynyzgha әbden senimdimiz. Sonymen, birinshi súraghymyz...

- ..................................................................................................................

Keshe Dúghay jazyp alghan súraqtar. Dúghekeng dayyn ghoy. Ol jymidy:

- Búl birinshi súraghynyzgha jana meni tanystyrghanda óziniz mening jauabymnyn  jartysyn berip te qoydynyz, no men tolyqtyrayyn. IYә, bizding departament óz mindetine ýlken jauapkershilikpen qaraydy. Býkil oblysymyzdyn  barlyq  auyl-selo, derevnyasynyng ishinde, syrtynda jatqan metallomdy kýndelikti jinap aluda. Ózderiniz bilesizder, qalada ghana emes, auyl-seloda. derevnyada da mәshiyne, traktor, kombayn, motosikl, velosiyped, taghy da basqalar synady, solardyng әlgi jauapsyz iyeleri jinap almay, tastap kete beredi. Bәri emes, biraq kóbi metaldyng qadirin bilmeydi. Al biz solardyng qatelikterin týzetip, synghandardy jinap, zavodqa tapsyramyz. Sonymen, jana... oblysqa kerek metall zattardy syrttan satyp ala bermey, ózimizde jasap alugha kómektesip kelemiz y kómektese beremiz.

-  ..................................................................................................................

- Búl ekinshi súraghynyzgha aitarym: mening mamandyghym – qúrylysshy, stroiytelinyy tehnikumdy bitirgenmin, biraq metall jaq qyzyqtyrdy da, solay kettim. Onday bolady. Mamandyqty auystyru. Men oghan ókinbedim, enbek etuge interesing bolsa, barlyq mamandyq jaqsy.

-  ...............................................................................................................

- Búl ýshinshi súraghynyz jaqsy. Bizding oblysymyzdyng әkimi Isharat Mausym myrza – óte mәdeniyetti, óte bilimdi, óte qarapaym, kishipeyil, naghyz qoghamshyl qayratker. Qanday ótinish-tilek aityp aldyna barsan, jaqsylap tyndap, bayyptap týsinip, dereu kómektesedi. Men IYshekendi sonday qasiyetteri ýshin joghary qúrmetteymin!

-   .................................................................................................................

- Búl tórtinshi súraghynyza jauaby qysqa. Bizding mәselemizding bәri ózimizde dúrys sheshilude. Biz ministrlikke jýgirmeymiz.

-  ..................................................................................................................

- Búl besinshi súranyz da erekshe oryndy. Búghan әrbir qazaqstandyq quana jauap beretini sózsiz. Sebebi kóp. Bizde bәri bar, ala bilseng bolghany. Jerimizding ýstindegi de, astyndaghy da baylyghym óte mol. Ýlken mamndardyng aituynsha, әli birneshe jýz jylgha jetetin múnayymyz, qansha jaqsang da tausylmaytyn gazymyz bar. Keng dalamyzdyng tereng qabattarynda tonnalap jatqan altyn, kýmis, qalayy, mys, qorghasyn, myrysh, bәr-bәri shóberemizding shópshegine jetedi. Al sonyng bәrin tәrtiptep óndirudi, iygerudi, ýnemdi de  úqypty paydalana biludi jalyqpay, sharshamay ýiretip, halyq sharuashylyghymyzdyng barlyq salasyn baghyp, ekonomikasyn ýnemi damytyp, mәdeniyetimizdi gýldendirip, jalpy halyqtyq mәselelerdi uaqtyly jәne qatesiz sheship  kele jatqan bizding Bas Túlghaday basshy, janaghy, basqa elderde joq ekenine kepil bola alamyn!

- Bәrekeldi, qúrmetti Dúghay Shúghay myrza, jaqsy sóileydi ekensiz. Bes súraghymyzgha da qinalmay, mýdirmey jauap qaytardynyz! Men, óziniz bizding arna ekranynan kórip, tyndap jýrgen bolarsyz, sizdey birneshe qayratkermen súhbattastym, keybireui  súraqqa dúrys jauap taba almay, ózi qinalyp, bizdi sharshatady. Maghan sizben súhbattasu qajettigin oblәkimdikting ónerkәsip basqarmasynyng agha inspektory Keneshan Jaqan myrza aityp edi, qatelespegen eken. Dúrys boldy. Rahmet! 100 jasanyz!

- Qymbatty Jaske, sizge kóp-kóp rahmet,  meni, janaghy, elep-eskergeniniz ýshin, sodan keyin mәndi súraqtarynyz ýshin! Sizge, kollektiyvinizge, janaghy, qyzmetterinizde ýlken tabys, janaghy, tileymin!..

Dúghay syrtqa shygha eki qolyn eki jaqqa soza qúshaghyn ashyp, keudesin kere taza auany ýsh ret qarpy dem aldy da, tompiyp tosyp túrghan automobiyline kirip otyrdy. Ot aldyrugha asyqqan joq. Oy qarmay qalghan. «Ómirimdegi birinshi  súhbatym ónim be, janaghy, týsim be?.. Keneshan, Kenke... bajam... maghan aitpastan, janaghy... júrtqa kórinsin, tanylsyn degeni ghoy. «Eki ayaqtyda baja tatu, tórt ayaqtyda bota tatu». Rahmet!.. Búghay dosym kórgen, tyndaghan shyghar, ol, janaghy, qazir telefon soghady. Ne der eken, qalay dep baghalar eken?..

Dúghay automobiyline ot aldyryp, jolgha shyqty. Jymyndap, basyn shayqady. Songhy jyldary ýlken-kishi sheneunikter «janaghy» degen sózdi  qystyrmay sóilemeytin boldy emes pe, Dúghay da sol sózdi keuip, sinir bolyp  qalghan qúrttyng maltasyn eki úrtyna kezek-kezek jýgirtip otyrghan siyaqtanady. Áne, bir-eki ret qopandady da: «Álgindegi súhbatymdy, janaghy, jýzdegen, joq, myndaghan adam, janaghy, tyndaydy, ә?.. Tanystarym telefon soghyp, janaghy... jә, olardy qoyshy, maghan IYshekenning tyndaghany kerek». Ol basyn taghy da aqyryn shayqap, taghy da jymidy. Álde Búghay dosymen «súhbaty» esine týsti me eken, kim bilsin. Mening biletinim bes súraqqa on jauap berip, eki súhbat jasaghany, «janaghy».

Ghabbas Qabyshúly

Abai.kz