Men qart ústazbyn. Ómirim jas úrpaqqa bilim-tәrbie berumen ótti. Qazir enbegimning zeynetin kórip, qarttyq kezendi alansyz ótkizip jatqan qariyanyng birimin. Kýni boyy gazet-jurnalgha ýnilemin. Jaqsy maqala shyqsa ejiktep oqyp, tipti, saqtap qoyatyn әdetim bar. Qartayghandaghy ermek osy.

Mening aitayyn degenim myna bir jay edi. Juyrda Jambyl oblystyq «Aq jol» gazetinde (№ 111 (17628), 4 qyrkýiek) jaryq kórgen «Qyzyl tilding qyrghiy» atty maqalany oqyp, janym týrshikti. Avtory - Qorday audanynan Tólegen Maupayúly degen zeynetker eken. Ol ataqty sheshen Bóltirik jayly syr shertipti. Endi gazet tilimen bayandayyn. «Áulie babamyz kóz júmar (qaraytqan men - B. D.) aldynda Talas audanynyng «Oyyq» kensharyna jaqyn Jәdik kólining jaghasyndaghy jәdikter auylynda, búryn sol jerge jerlengen úly Tanabaydyng janyna jerlenedi». Bóltirik babamyz arghy ghasyrda  (1774-1854 j.j.) ómir sýrgen adam. Al myna sauatsyz sóilemge sensek, ol keshegi kenestik zamanda qaza bolady jәne... kózi tirisinde-aq jerlengendey әser qaldyrady. Jәne «jerlengen» degen jaman sóz bir sóilemde eki ret qaytalanady. Au, әruaqty mazalaghandary óz aldyna, gazetting 20 myngha juyq kózi ashyq, kókiregi oyau oqyrmandarynan úyat boldy ghoy búl. Múnday topastyq pen saldyr-salaqtyqty búryn-sondy kim kórgen? Biraq búl shaghyn maqalanyng súmdyghy әli alda eken. Taghy da ýnileyik.

Men qart ústazbyn. Ómirim jas úrpaqqa bilim-tәrbie berumen ótti. Qazir enbegimning zeynetin kórip, qarttyq kezendi alansyz ótkizip jatqan qariyanyng birimin. Kýni boyy gazet-jurnalgha ýnilemin. Jaqsy maqala shyqsa ejiktep oqyp, tipti, saqtap qoyatyn әdetim bar. Qartayghandaghy ermek osy.

Mening aitayyn degenim myna bir jay edi. Juyrda Jambyl oblystyq «Aq jol» gazetinde (№ 111 (17628), 4 qyrkýiek) jaryq kórgen «Qyzyl tilding qyrghiy» atty maqalany oqyp, janym týrshikti. Avtory - Qorday audanynan Tólegen Maupayúly degen zeynetker eken. Ol ataqty sheshen Bóltirik jayly syr shertipti. Endi gazet tilimen bayandayyn. «Áulie babamyz kóz júmar (qaraytqan men - B. D.) aldynda Talas audanynyng «Oyyq» kensharyna jaqyn Jәdik kólining jaghasyndaghy jәdikter auylynda, búryn sol jerge jerlengen úly Tanabaydyng janyna jerlenedi». Bóltirik babamyz arghy ghasyrda  (1774-1854 j.j.) ómir sýrgen adam. Al myna sauatsyz sóilemge sensek, ol keshegi kenestik zamanda qaza bolady jәne... kózi tirisinde-aq jerlengendey әser qaldyrady. Jәne «jerlengen» degen jaman sóz bir sóilemde eki ret qaytalanady. Au, әruaqty mazalaghandary óz aldyna, gazetting 20 myngha juyq kózi ashyq, kókiregi oyau oqyrmandarynan úyat boldy ghoy búl. Múnday topastyq pen saldyr-salaqtyqty búryn-sondy kim kórgen? Biraq búl shaghyn maqalanyng súmdyghy әli alda eken. Taghy da ýnileyik.

«Kýnderding kýninde elding shyghys jaq betine bes jýz qolmen kelip tu tigip, nayman Baraq batyr Jalayyr eline jaushy jiberedi. Aytqany mynau eken: «Jalayyr eli armanda qaldyq demesin. Maghan qarsy shygha ma nemese aytqanyma kónip, aidauyma jýre me, sonyng habaryn tez bersin». Búl suyq habargha el sasady. Sol uaqta jas bala Bóltirik «men barayyn» dep Balpyq atasynan rúqsat alyp, tory tóbel qúnanyna minip, bógelmey baryp Baraq batyrgha sәlem beredi. Múny kórgen Baraq batyr oigha qalady. «Ózi jas bala, biz búl elge jau bolyp kelip jatyrmyz. Al, búl bala qorqudy biletin emes, jayrandap jýrgeni mynau», - dep oilaydy da synamaq bolyp:

- Qaraghym kóniling oyau, eting tiri bala ekensin, myna jatqan mening qolyma kózing toya ma? - deydi. Bala Bóltirik saspay:

- Batyr ata, qolynyzgha kózim toyghanmen, kónilim toymay túr, - depti.

- Kóniling qalay toymay túr? - deydi oghan qayran qalyp.

- Kónilim toymay túrghan sebebi - birinshiden, myna jatqan sizding qol «Sәmen úrandy» - Sypatay, Andas, Toyshybek, Bayseyit batyrdyng nemese «Qarasay úrandy» - Kәshke, Qarash, Súranshy, Sauryq batyrlardyng auylynyng syrtynda tu tigip jatugha layyq qol ghoy. Al, úrghanda qolynnyng qyshuy qanbaytyn, asasang auzyng tolmaytyn on eki ýy Jalayyrdyng auyly syrtyna kelip tu tigip: «Shyq beri!» dep qahar tóguinizdi, ýsh jýzding balasyna atynyz belgili, batyr ata sizge layyq kórmey túrmyn, - depti Bóltirik».

O, súmdyq, endigi jetpegeni qazaqty qazaqqa jau qylyp, bir-birin qorqytyp, ýrkitip, shapqan degen byljyryqty әngime etu edi. Qazaq-qyrghyz arasyndaghy daudy sheshken ataqty Bóltirik sheshenning auzyna osynday «shirigen» sózdi salyp otyrghandaghy maqsaty ne? Elding eldigin ketiretin, jas úrpaqtyng sanasyn ulaytyn múnday soraqy «derekti» basyp otyrghan gazet pen onyng basshysyn auyzdyqtaytyn eshkimning bolmaghany ma? Jeke mýddeni kózdeytin bir alpauyttyng emes, memleketting sayasatyn jýrgizetin oblys ainasy ispetti gazetting múnday soraqy sauatsyzdyqqa nege barghanyn týsinbedik. Oblystyng iydeologiya salasyn basqaryp otyrghan K. Kókirekbaev pen gazet mazmúnyna tikeley jauapty ishki sayasat basqarmasynyng bastyghy Rahiya Túrmaghambetova qayda qarap otyr? «Bas redaktor» degen bildey aty bar Ghalym Qasabay osynday orasholaq maqalasymaqty qalaysha jiberedi? Estuimizshe, ol óz gazetin ózi oqymay, bir jazushysymaqqa «oqytyp», «jóndetip», «taqyryp» qoydyryp alady eken» degen sypsyng әngime bar edi, sol ras bolghany-au shamasy.

Elbasymyz «shyghys, batys, ontýstik, soltýstik degendi qoyyndar, «altau ala bolsa auyzdaghy ketedi, tórteu týgel bolsa, tóbedegi keledi» dep qayta-qayta aityp, elimizding tútastyghy men birligin oilap jýrgen kezde, myna maqalasymaqtyng qanday aktualidylyghy bar dep oilady eken bas redaktor? Onysyz da az qazaqtyng arasyna syna qaghyp, «nayman», «jalayyr» dep ekige bólip, ekiday qylyp, shy jýgirtu nege kerek? Býite bersek el ishin alatayday býldiremiz ghoy. Elding namysyn qorlaytyn múnday maqalasymaqty jariyalap otyrghan gazet basshylarynyng kózdegeni ne? Oblysta osyny oilaghan adam bar ma?

Bәkir DÁRIBAEV,

qart ústaz.

Taraz qalasy

«Abai.kz»