Munhendegi qauipsizdik mәseleleri jónindegi forumgha barghan Zelenskiy kesek-kesek mәselelerdi sóz etti. Onysy týsinikti de. Ukraina Resey tarapynan ashyq agressiyagha tap bolyp, territoriyalarynan aiyrylyp jatyr. 2014 jyldan beri jalghasyp kele jatqan «soghys» qazir әbden ushyqqan.

Ol Munhen minberinen yadrolyq qaru jayyn sóz etti. Dәl aitsaq, Ukrainanyng qauipsizdigine kepildik beretin (sonyng ishinde territoriyalyq tútastyghyna) Budapesht memorandumy jayly sóz etti. Zelenskiy Budapesht memorandumyna mýshe (qol qoyghan) elderding sammiytin úiymdastyrudy SIM-ge tapsyrghanyn aitty. Eger sol sammit ótpeytin bolsa nemese Ukraina qauipsizdigine kepildik bergen sol memleketter sammitke jinalmaytyn, qazirgi Ukraina qauipsizdigine ózderi uәde etken kepildikti bermeytin bolsa, onda Kiyev әlgi memorandumdy joq dep tanitynyn mәlimdedi.

Ángime bylay: BÚÚ-nyng 1968 jylghy Yadrolyq qarudy taratpau turaly Kelisimi bar. Niu-Yorkte qabyldanghan. KSRO, AQSh, Úlybritaniya jәne ózge 40 memleket әlgi qújatty ratifikasiyalaghan son, 1970 jyly kýshine engen. Qazir oghan 190 memleket mýshe.

Al Budapesht memorandumy 1994 jyldyng 5 jeltoqsanynda qabyldanghan. Janaghy BÚÚ-nyng yadrolyq qarudy qoldanbau hәm taratpau turaly Kelisimine Ukrainanyng qosyluy ýshin jasalghan. Memorandumgha qol qongshy, sol arqyly Ukrainanyng qauipsizdigine kepildik berushi taraptar: AQSh, Úlybritaniya jәne Resey! Qol qoyyp, mindet arqalaghandar sol kezdegi el basshylary - Leonid Kuchma, Boris Elisiyn, Bil Klinton jәne Jon Meyjor.

Shyndyghynda Ukraina Tәuelsizdik alyp, óz aldyna derbes memleket bolyp shyqqanda kólemi jóninen әlemdegi ýshinshi alyp yadrolyq arsenalgha ie bolghan eken. Keyin Ukraina yadrolyq memleket statusynan bas tartyp, onyng Tәuelsizdigi men territoriyalyq tútastyghyna janaghy ýsh alyp kepildik bergen. Keyin ol topqa Fransiya men Qytay da qosylghan.

Ukraina býgin osy Halyqaralyq qúqyqtyq qújattyn, onda uәde etilgen kepildik mәselelerining oryndaluyn talap etude. Al Resey búl shartty 2014 jyly búzghan. Ukrainadan Kyrymdy anneksiyalap alghan. Sol arqyly ózi Halyqaralyq dengeyde bergen uәdesining kók tiyndyq qúny joq ekenin dәleldegen.

Eng qyzyghy dәl osynday qújat, dәl osynday kepildik Qazaqstangha da berilgen. Endi sol turaly:

1991 jyly Semey yadrolyq poligony jabyldy. 29 tamyzda. Sol 1991 jyly Qazaqstan, Resey, Belarusi jәne Ukraina preziydentteri Almaty deklarasiyasyn qabyldaydy.

Al 1992 jyly Lissabonda janaghy tórt memleket pen AQSh jolyghyp, bestik Protokolgha qol qoyady. Osylaysha KSRO-dan qalghan yadrolyq arsenaldyng taghdyry sheshilgen. Onda barlyq taraptardyng mindetteri naqty kórsetilgen, jauapkershiligi aiqyndalghan.

1993 jyly Qazaqstannyng Jogharghy Kenesi BÚÚ-nyng Yadrolyq qarudy taratpau turaly Kelisimin ratifikasiyalaydy.

Al 1994 jyldyng 5 jeltoqsanynda Ukrainamen birge Qazaqstan da Budapesht kepildigin alghan. Qazaqstannyng Tәuelsizdigi men territoriyalyq tútastyghyna Resey, AQSh, Úlybritaniya kepildik bergen. Keyin kepilgerler qataryna Fransiya men Qytay qosylghan. Osylaysha Qazaqstan da yadrolyq memleket statusynan aiyrylghan. Al odaqtan shyqqanda Qazaqstanda әlemdegi tórtinshi eng quatty yadrolyq arsenal bolghan.

Endi qaranyz, jyldar ótti. Kezinde ózi kepilger retinde bergen uәdesin Resey oryndaghan joq. Ukrainanyng territoriyalyq tútastyghyn búzdy, jerin tartyp alyp, taghy eki oblysynda soghys bastap otyr. Ukraina shekarasyna jypyrlatyp әskerin hәm әskery arsenalyn ýidi. Býlikshi eki aimaqtaghy satqyndardyng qoltyghyna su býrkip, soghysqa shaqyryp otyr. Onymen qosa, Sergey Shoygu deytin RF Qorghanys ministrine tóteley tapsyrma berip, yadrolyq qarudy qoldanu boyynsha oqu-jattyghu ótkizudi búiyrdy. Shoygu «búiryq qatty, jan tәttige» salyp, tapsyrmany oryndaugha kirisip ketkenin mәlimdedi.

Álginde Ukraina preziydenti: «Álemdegi eng joyqyn ýshinshi yadrolyq arsenaldan bas tartqanda Ukraina kepildik aldy. Búl qaru (yadrolyq bomba) bizde joq. Sol sekildi qazir bizding qauipsizdigimizge kepildik te joq. Bizding jalpy aumaghy Shveysariya, Belgiya nemese Niyderlandy sekildi bolatyn jarty territoriyamyz da joq. Eng manyzdysy - bizding milliondaghan adamymyz joq», - dep sóiledi.

Ras-au... Joq ekeni shyn ghoy. Osyghan qarap, ertengi bizding kepildigimizdi oilaysyn. Resey basshylary ýshin Halyqaralyq qújat, moyyngha alghan mindet degenning týk te túrmaytynyn kórdik. Resey preziydenti Vladimir Putinning KSRO-ny týgel tirilte almasa da, ózining әli jetetinderding jerine alakózdenip otyrghany jәne shyndyq. Sol maqsat qoy, Kremli men onyng ainalasyna toptasqan aitqyshbekterining Soltýstik Qazaqstan territoriyasy turaly әlsin-әlsin әngime shygharyp túratyny. Al qazaq: «Orystan dosyng bolsa, aibaltang qasynda bolsyn», - degen...

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz