Elimizge jappay enip jatqan jahandanu ózgeristeri, naryqtyq zaman, kapitalistik qoghamnyng keybir qaghidalary (ózin ghana oilau, tabys tabu, qarjylyq qajettilikter t.b.) dәstýrli qazaq qoghamyna da ózining keri әserin tiygizip, qanymyzgha singen ózgege kómektesu, qaytarymsyz jaqsylyq jasau syndy últtyq qúndylyqtarymyzdyng qadirin ketire bastaghanyn jasyryp jabugha bolmaydy.

Memleket basshysy BAQ-ty aqparat alanynda volonterlik qyzmetti belsendi týrde nasihattaugha shaqyrdy. Búghan elimizding barsha BAQ óz ýnderin qosa bildi. Sonyng nәtiyjesinde volonterlik qozghalys keng kólemde júrt arasynda nasihatala bastady.

Qazaqtyng keng qoltyqtyghymen tyghyz baylanystylyqtaghy volonterlikting batys elderinde payda bolu tarihy kóbinese sayasi, diny maqsattardan, payda tabu, ózgening әleuetin óz maqsatyna paydalanu syndy týp negizden payda boldy. Al qazaq jerindegi asar, ýme jinau, aghayyngershilik, jylu, qyzyl kóteru, óli sybagha syndy úghymdardyng barlyghy shynayy iygilik jasau, adamgershilik, tatulyq maqsatynda payda bolghanyn da atay ketken jón.

«Basqagha quanysh syilay bilgen – eng baqytty jan» degen eken Deny Didro. Erikti volonter bolu degenimiz riyasyz meyirimdilik kórsetu, jana daghdylargha ýirenip, adamdargha jaqsylyq jasau, tórt qabyrgha ishine qamalyp, taghdyryna nalyp otyratyn mýmkindigi shekteuli jandardyng qyzyqty da əserli ister men oqighalardyng ortasynda boluy ýshin kómektesu, taghdyrdyng tezimen qiyn jaghdaygha tap bolghan adamnyng janynan tabylu, qolynan kelgenshe sýieu bola bilu degen sóz. Ol ekining birining qolynan kelmeytin is. Erikti volonterler bolu ýshin adamdargha niyet bildiru, jany ashyp, esirkey bilu, ashudy  aqylgha  jendire  bilu,  komandada júmys jasay bilu ghana emes, adaldyq, parasattylyq siyaqty adamgershilik qasiyetter kerek.

Osy qozghalystyng elimizdegi damuyn saralaytyn bolsaq. Qazaqstanda volonterlik 1991 jyldan bastap BÚÚ Eriktiler qozghalysy baghdarlamasynyng payda bolghannan keyin damy bastady. Sonymen qatar, Qazaqstan Respublikasy Ýkimetining BÚÚ-nyng Bas Assambleyasynyng eriktiler qozghalys qararyna qarjylay demeushi boldy. 1997 qarasha aiynda Qazaqstan 100-ge juyq dýnie jýzi elderimen qatar A/RES/52/17 qararyna qol qoyyp, 2001 jyldy Halyqaralyq Eriktiler jyly dep ataldy. Sonday-aq, Qazaqstan Indoneziya, Laos, Mavrikiya men Niyger memleketterimen birigip 2002 jyldyng jeltoqsan aiynda A/RES/57/106 qararyna demeushi boldy. Onda bylay delingen: «...volonterlik prinsiypi kez kelgen strategiyanyng manyzdy komponenti, kedeyshilikting azangy, túraqty damuy, densaulyq, tótenshe jaghdaylardyng aldyn alu jəne basqaru, əleumettik integrasiya jəne əleumettik ekskluzivti jenu jəne diskriminasiya».

Eng alghashqy ÝEÚ Qazaqstan təuelsizdik alghannan keyin qúryldy, mine solar alghashqy bolyp qoghamdaghy volonterlik iydeyasyn kómekting jana formasy retinde, qoghamdyq ómirde azamattyq qoghamnyng aralasuy jəne odaq məselelerin sol odaqpen sheshu retinde taratty. Qazirgi uaqytta da volonterlik sferasy kóptegen jetistikterge jetkenine qaramay, ol payda bolu kezeninde, ózine qyzyghushylyq tanytqan barlyq múddeli jaqtardy kónil bóluin qajetsinedi: ÝÝEÚ jəne halyqaralyq úiymdar, memlekettik mekemeler jəne biznes qúrylymdar. 2006 jyly 25 shilde Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti «Qazaqstandaghy azamattyq qogham 2006-2011 jyldargha arnalghan damuynyng konsepsiyasyna» qol qoydy. Búl konsepsiya azamattyq qoghamnyng úiymdasuy men damuyn týrli kommersiyalyq emes úiymdardyng ashylumen, mysalgha ÝEÚ sekildi erikti əleumetti belsendi halyqty tartuyn qoldaydy. Konsepsiya azamattyq qogham damuynyng manyzdylyghyn kórsetken. «Volonter» nemese «Erikti» sózderi konsepsiyada kórsetilmegen, tek qana ortaq baghyt berilgen, ol «Elimizde azamattyq qoghamnyng damuynyng jogharghy satysy retinde volonterlik instituttyng damuyn alu». Eriktiler – demokratiyalyq elderdegi eng ýlken júmys kýshteri sanalady. Songhy uaqytta Qazaqstanda kóptegen eriktiler úiymdary qúryldy. Alayda kópshiligi tek qaghaz jýzinde júmys  jasaydy. Əzirshe əleumettik jobalar boyynsha júmys jasaytyn búl úiymdardy bilim, ekologiya nemese memlekettik organdar úiymdastyratyn sharalar tolghandyrmaydy.

Qazaqstanda Últtyq volonterlik jelisi júmys jasaydy, onyng qúrylghan uaqyty: 2010 jylghy 30 səuiri. BÚÚ Eriktiler Baghdarlamasy jəne Qazaqstannyng Azamattyq Aliyansynyng jobasy. Volonterlik úiymdardy, volonterlermen júmys jasaytyn ÝEÚ-lardy, sonymen qatar, volonterlikting damuyna qyzyghushylyq bildiretin jeke túlghalardy biriktiredi. Maqsaty: eriktilik bastamalardyng əri azamattyq qoghamnyng tolyqqandy jəne ýdemeli damuy. QR-da volonterlik mədeniyetti damytu. Jelining damuy: ÚVJ mýshelerimen júmys: aqparat almasu, bilim əri mashyqtargha ýiretu, qoldau kórsetu jəne t.b. (qazirgi uaqytta jelige býkil Qazaqstan boyynsha 18 volonterlik úiym kiredi). Bilim beretin volonterlik lagerler/mektepter: 2010 jyldyng qarasha aiynda volonterlermen júmys isteytin ÝEÚ-largha arnap, Burabay jerinde halyqaralyq volonterlik lageri ótkizildi.

Últtyq qozghalysyna jana serpindi 2020 jyly Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti Qasym-Jomart Toqaev bere aldy.

Osydan ýsh jyl búryn Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti Qasym-Jomart Toqaevtyng 2019 jylghy 26 tamyzdaghy № 135 Jarlyghymen 2020 jyl «Volonter jyly» bolyp jariyalandy. Osyghan oray, elimizdegi volonterlik qyzmetti damytugha arnalghan talay auqymdy júmystar atqarylda. Sonyng nәtiyjesinde halqymyz «Volonterlik qyzmet» degenimiz ne, volonterlik qyzmetti damytu ýshin qanday sharalardy qolgha alghanymyz jón degen siyaqty saualdardyng shyn mәnisin úghyna aldy.

BAQ jurnalisterine bergen súhbattarynyng birinde Memleket basshysy: ««Volonter jyly – kezekti nauqan emes. Osyny halyqqa týsindiruimiz kerek. Búl – el ýshin, qogham ýshin adal qyzmet. Volonterlik halqymyzdyng ómir saltyna ainaluy kerek. Ony tәuelsiz Qazaqstannyng býgingi jәne bolashaq sipaty retinde dәriptegen jón. Volonterlerding boyyndaghy qayrat-jiger әr azamatty yntalandyruy tiyis. Elimizdegi әr auyl-aymaq osy manyzdy júmystan tys qalmaydy dep senemin...

Búl ýderis Volonter jylynda atqarylatyn is-sharalardyng arqasynda azamattarymyzdy odan әri biriktire týsetinine senimdimin. IYgi ister bizding mәdeny biregeyligimizding ajyramas bóligine ainaldy. Elimizde 200-den astam volonterlik úiym bar. Onda 50 mynnan astam volonter júmys isteydi...

Jastar jylyn qorytyndylau jiynynda qoghamnyng naqty mәselelerin sheshuge arnalghan birqatar jobalardy aityp óttim. Auyl jastary, balalar ýiining tәrbiyelenushileri, ardagerler men zeynetkerler qoldaudy qajet etedi. Ásirese nauqastargha jәrdemdesuding manyzy erekshe. Volonterlerding kýshimen qúqyqtyq sauat, ekologiya salalaryn jetildirip, Qazaqstannyng mәdeny múralaryn qorghap, elimizding batyrlaryn eske saqtau salalaryndaghy týitkilderdi sheshuge mýmkindik mol...

Qazaqstan 116 elding 20 millionnan astam volonterin biriktiretin Dýniyejýzilik ekologiyalyq «World Clean up day» nauqanyna qosylugha dayyn. Otandastarymyzdyng BÚÚ, YuNIYSEF, AIESEC úiymdarynyng eriktilik baghdarlamalaryna jәne basqa da halyqaralyq bastamalargha atsalysuy әrtýrli memleketterding tәjiriybesimen tanysugha jәne elimizge ýzdik volonterlik tәjiriybeni tartugha mýmkindik beredi»,- dedi.

Osy orayda «Volonterlik» úghym-týsinigining basyn ashyp alyp, onyng әlemdegi jәne Qazaqstandaghy damu ýderisine den qoyghanymyz jón. Volonter sózining etimologiyasynyng shyghu tarihy XVII ghasyrdaghy Europa elderinen bastau alady jәne latynnyng voluntarius, yaghny erikti degen sózin bildiredi. Orta ghasyrdaghy keybir biyleushiler túraqty jaldamaly әskerge júmsalatyn qarjy kólemi kóp bolghandyqtan halyq arasynan eriktilerdi jinap, olardyng әleuetin óz maqsatyn iske asyru jolynda paydalanghandyghynan tarihtan jaqsy bilemiz. Osylaysha, volonterlik alghashqyda әskery sipatta payda bolghanymen uaqyt óte kele qoghamnyng ózge de salalaryna taray bastaghan iygi dәstýrge ainaldy.

Tarih betin paraqtaytyn bolsaq, Angliyada 1844 jyly «Jastardyng hristian qauymdastyghy» býkilәlemdik úiymy qúryldy. Búl úiymgha kirgen adamdar «janyn, tәnin jәne aqylyn» ayanbay hristian dinining ilimderin nasihattaugha júmsaudy maqsat etti. 1851 jyly atalghan úiymnyng filialy Amerikada payda bolyp, azamattyq soghysta zardap shekken azamattargha kómek kórsetumen shúghyldana bastady. Osy siyaqty dini, iydeologiyalyq maqsatta payda bolghan jәne ýlken tanymaldyqqa ie bolghan volonterlik úiymdar óte kóp.

Shyndyghyn aitqanda volonterlik negizinen aqysyz enbek etuge negizdelgen. Degenmen qazirgi tanda úiymdastyrushylardyng belgili bir kólemde aqy tóleui arqyly iske asyrylyp jatqan volonterlik jobalar az emes. Sonday-aq, tәjiriybe jinau, ózin jetildiru, belgili bir salany iygeru nemese әr týrli salalarda enbek etip, jana kәsipterdi baghyndyru maqsatynda aqysyz enbek etushi volonterler de jii kezdesetindigin de joqqa shygharugha bolmaydy.

QR Aqparat jәne qoghamdyq damu ministrligining dereginshe, qazir Qazaqstanda 200-den astam volonterlik úiym tirkelgen. 2017 jyly olardyng sany 100-ge jeter-jetpes bolatyn. Búdan ózge jekelegen bastamashyl toptar da bar. Volonterlik qozghalysqa 50 mynnan astam adam tartylghan.

«Volonter jylynyn» budjetine zertteu jýrgizgen sarapshy-ekonomist, Zertteu Research Institute úiymynyng diyrektory Quanysh Onalbaev elimizde volonterlikti damytugha memlekettik budjetten 1,5 mlrd tenge bólingenin eske salady. Qarjynyng basym bóligi «Azamattyq bastamalardy qoldau ortalyghy» (632 mln tenge) men Aqparat jәne qoghamdyq damu ministrligining (598 mln) enshisinde.

Ábil-Serik Áliakbar

Abai.kz