(әngime)

(әngime)

Ýy ekeni belgisiz, ýngir ekeni belgisiz, qojalaq qabyrghalardyng qorshauynda qalypty. Kelinning jýzinde analyq meyirimning izi de joq, tulaq ýstinde tyrbandap jatqan nәrestege jemtik kórgen jyrtqyshtay oqshyraya tónip, ynyranyp otyr eken. Úly iytingen sayyn shyqshyty oinap, súr janaryn bir nýkteden audarmaghan kýii ekilene pyshaq qayrap otyrdy. Kenet nәreste shar ete týskende shoshyp oyandy. Jypylyqtay qorbandap ishikting ónirin aiqaryp, qoynyna sanylau jýgirtken. Jalang qabat jayalyqtyng jyqpylyndaghy qalaqtay nemening tyrjighan әlpetin qarlygha shyqqan ingәsinәn aiyrdy. Emshek súrap jatyr. Shal abdyray alaqtap, jan-jaghyn qarmana bergeni sol edi, qoly qaptalynda sýieuli túrghan dombyragha tiydi. Jalma-jan shanaqqaptyng býruli auzyn aghytyp jiberip, sypyryp aldy. Atam zamanda ii qanbaghan serkesh terisinen qalypqa keptep qausyrghan búiym. Qos sausaqty qonyshqa sýngitip, mýiiz sapty bәkisin sauyrynan sýirep shyqqan. Belin jazyp, jýzin jenine bir-eki janyp, sosyn shanaqqaptyng erneuinen taspalay tilip aldy da, týkti betine qaray býktep auzyna salyp, shaynap jiberdi. Áueli kýsting kirli dәminen loqsyp qalyp, týkirip tastady. Sodan song qayta qarshyp edi, kónning boyyn bughan iyding qaghy til quyryp, qos úrtyna silekey jinala bastady. Ony da laqytyp jiberip, ýshinshi mәrte tis arasyna qyrymen tastap, myljalay tolghaghan. Taspa yljyray júmsaryp sala berdi. Shal saghyzsha bylqyghan taspanyng úshyn әli qúryp, ýni óshe bastaghan nәrestening auzyna tosqanda, essiz neme әueli tyrjiya týrtinektep, sodan song qúnygha soryp әketti. Shal auyr kýrsindi!

***

Besinning kólenkesi jetim daraqtyng tóbesin әudem jerge soraytyp aparyp tastaghan eken. Alataudyng da ekpeti zorayyp, qozy kósh jerde ghana ýnilip túrghanday kórindi. Taspanyng ashy nilinen tәtti ómirding dәmi qaydan shalynsyn. Tek auzyna týsken qoyyrtpaqtyng әuresimen óz úrtynan silekey qaqtaghan talaysyz perishte, tanauy jipsip qalghyp ketipti. Shal bir qolymen ónirin qymtay qysyp, ekinshi qolymen jer tirey ornynan túryp edi, qúddy ayaghynyng asty jiyrylyp bara jatqanday tenselip ketti de, terekke sýienip túryp qaldy. Kózi qarauytyp, samayy solq-solq etedi. Ne zamatta janaryndaghy túman seyilip, dýnie qalypqa kelgendey bolghasyn, dombyrasyn qighash asynyp, Alataudy betke aldy...

...Meshinning júty iyendegi jalghyz ýidi de adaspay tauyp, shyr ainaldyrghanda, múqym eldi talaq tastaghan kisilik keyip múnda da dar-dar aiyryldy. Jalghyz ýiding eki ayaqtylary әueli birdi-ekili kóterem qarany kemigine deyin kemirip tauysqan. Sodan song beline túzaq baylanyp, beles kezip ketken әke men bala ayaq jeter jerdegi qosayaq pen týieqúlaqty da jylan jalaghanday qyldy. Búl uaqytta búlaghay dýniyening astan-kesteninen beyhabar taghy bir tirshilik iyesi payda bolghan edi, jalghyz ýide. Shaldyng oiyn shyrmaghan ashtyqtan aman qútyludyng azapty uayymy jalghyz úl men kómpis kelinning shengelinen tiri shygha alamyz ba, joq pa deytin ýreyge úlasatyny da mine osy kez...

...Shyrt úiqydan kóz ashqan-dy. Qúlaghyna shalynghan kýbir-sybyrdyng duasy qol-ayaghyn qúrsaulap tastaghanday erkin tynystaugha da dәrmeni kelmey, sileydi de qaldy.

- Ózimiz aram qatsaq, bәri bir múnyng da shipasy bitpey me...

- Jarghymdy qalay qiyam?! Kelini óksip jiberdi.

- Súnqyldamay aqylgha kelsenshi, sen qatyn! Shau tartyp túrghamyz joq qoy. Qúday

ondap, ashtyqtan aman qalsaq... - úl nendey súmdyqqa bekingeni jetesine endi jetkendey irkilip qalghan. Azdan song týnekti qaqyrata sókken qorqau ýni әlgindegiden de batyl shyqty, - Mening ólgim kelmeydi!

Baghanadan eki ottyng ortasynda qap, kýizele kýnirenip jatqan kelin de, endi kóndige bastaghan synayly.

- Tiridey tozaqqa saldy ghoy... qayteyin endi. Óz balamyzdy ózimizge jegizgenshe,

tóbemizden jay týsirmeding be, qu qúday!

Kelin kórpege túmshalanyp, bulygha solqyldap jatyr. Úlda ýn joq. Shal túla boyyn ter jauyp, qalshyldap ketti.

Ýzikting shúryq tesiginen tanghy boz sәule sorghalap túr eken. Shal atyp túryp, apyl-ghúpyl etigi men ishigin kiyip, ónir týimesin salmaghan kýii belin budy da, keregining basynda iluli túrghan dombyrany asyndy. Sodan song oshaqtyng auzyn ainala ayaq jaqtan kelip qúndaqtauly nemeresin eppen kóterip ap, qoynyna saldy. Eki-aq attap bosaghagha jetken. Esikke tútqan qúrym kiyizding japsaryn qayryp, tabaldyryqtan attay bergeni sol edi, tu syrtynan oqys shyqqan «Áke!» degen suyq dauys selk etkizdi. Jalt qaraghan. Japsardyng qiyghynan syghyrayghan bozamyqtan onsyz da kózi shýnireyip, bet sýiegi shodyraya sorayghan úly, qaranghy kór týbinen ýnilgen tiri aruaqtay kórindi. Shyntaqtay bas kóteruge ghana múrshasy kelipti. Jemine shengeli jetpey qinala qynsylaghan shynjyrlauly taghynyng kekti janaryna arbalghanday bolghan qas-qaghymda, shal artynda endi qaraylaytyn eshtene qalmaghanyn úqty. Jalghyzyn jalmauyzday qúbyltqan súm ómirding qysasynan jany shyrqyrap, tamaghyna óksik kepteldi. Jalghyz-aq auyz «Qosh!» deuge ghana múrshasy kelgen. Kelin syrtta, irgege sýiene býktetilip loqsyp túr eken.

Qoynyndaghy nemeresin ishikting syrtynan ayalay qysqan kýii, shal týstik shyghysty betke alyp, kemsendep bara jatty.

***

Sýtti inirde úshary kók týrtip, dýniyening tóbesinen tónip túrghan Nayzagharanyng súlbasyn shyramytty. Áne-mine Almatynyng shalghayyna ilinbek. Mýlikten dombyrasyn, mýridten nemeresin alyp iyendegi jalghyz ýiden, jalghyz ýide tirisinde-aq tirshilikten kýder ýzip, jer tayanghan jalghyz úldan jyryla qashqandaghy, sharasyz shaldy aspan men jerding arasynda es-týssiz qanghalaqtatqan bar maqsat osy ghana. El oryngha otyrmay qalagha kirsek tiri qalarmyz deytin soqyr ýmit múny emes, búl sol soqyr ýmitting ózin sýirep kele jatqanday. Jaghy qarysyp qalghan. Ayaq basqan sayyn miy solqyldap, my solqyldaghan sayyn jer-dýnie tamyrynan júlynyp qap, biylep jýrgendey bolady. Nәreste toqtausyz yqylyq atyp jatyr.

Qaladaghy qyrghyn daladaghy topalannan kem soqpaghan. Daladaghy qazaq qalagha qaray bosqanda, qaladaghy qazaq qayda qasharyn bilmey, әli barlary ashananyng juyndysyn kópek itting kómeyinen tartyp iship, әli qúryghandary aryqqa qúlap, aram qatuda. Kóshe toly qayyrshy. Tenkiygen ólikten de ayaq alyp jýrgisiz. Aua jemtik sasidy. Almatyda arasha bolarlyq siyq joq edi. «Joldastar, qúrbandyqsyz bolashaq joq. Áytse de, bolishevizm bolashaqqa ólekse arqalap bara almaydy. Sýiikti Otanymyzdy iyis-qonystan aryltuymyz kerek!» dep dauryqqan sholaq kósemderding jarymes úrany búiryqqa úlasyp, júmysshylar men studentter ashtan ólgenderdi arbamen qala syrtyna tasyp, say-jyranyng auzy-múrnyn mýrdemen tyghyndap jatqan. Múnyng bәrin beybaq shal qaydan bilsin...

***

Almatynyng aspany kómusiz qalghan qazaqtyng qayghysyn jamylghanday týnerip túrghan bir kýn edi. Búl ózi ayaq basqannyng aldyn oraghan qaraly kep pendesi túrmaq qúdayynyng ózin bezdirip jibererdey azapty qareket. Biraq sonda da bolsa ólik jii nauqanyna boyúsynghan bir top student qaraghayly sayabaqqa kirisimen, ýn-týnsiz bytyray bastady. Sayabaqtyng qaq ortasynda aiqyshy aspangha shapshyp әulie Voznesenskiy shirkeui túr. Tek sazyrayghan súlbasy ghana. Hrestiyan júrtynyng dәmesinshe, zamanynda Jetisudyng aspan qamqorshylary - azap shegushi Vera, Nadejda, Lubovi әuliyelerding mehnatyn jenildetuge mehrab etilgen. Al qazir әr bútanyng qalqasynan mýrde tergen myna beybaqtargha aibat shegip, kelimsek júrttyng kisiligin kóldeneng tartarlyq syqpyty izim-ghayym. Ózge túrmaq ózining din-qaryndasyna opa taptyrmaghan, jaratushydan ýmitsiz, mahabbattan júrday, biz-qúdaymyz deytin óktem senimmen dýniyeni lastaghan kommunister jarty әlemge jarlyq shashatyn radio ýiine ainaldyrghaly qashan.

Ár jerge bir shonqiyp, jemtik andyghan myng san qarghanyng qarqyly men radio ýiinen birde anyq, birde talyp jetken әielder horynyng kýnirengen zarly ýni qaraghay basyn búlttay buyp, ense kótertpeydi. Ýlken qaladaghy az qandastyng alapat qyrghyny jadau kónilin jer qylyp, al onymen joqshylyq qoyyndasqanda, ajary semip, bar súlulyqtan jylay-jylay búlauday bolghan qoy kózderi men oqtauday qos búrymnan basqa týk te qalmaghan qarshaday qyz ýnsiz egilip kele jatqan. Kenet ong qaptaldan qylang etken tosyn kórinisti kózining qiyghymen shalyp qap, kilt toqtady. Sosyn jalt qaraghan. Jýregi zyrq ete týsti. Qaptaghan ólikting ortasynda tiri adam... Baspalay jyljyp janyna jaqyn baryp, jýzine ýnilgeni sol edi, әlginde ghana jylt etken ýmit bardan joqqa ainaldy. Qyz enirep qoya berdi...

...Shal aghashqa sýienip tik otyrghan kýii jýrip ketken eken. Sol qoly aldynda kóldeneng jatqan dombyranyng moynynda qarysyp qalghan, ong qolymen keudesin oray qysypty. Ishikting ónirinen nәrestening qara-súr jýzi qyltiyady.

«Abai.kz»