Júma, 29 Nauryz 2024
Janalyqtar 3367 0 pikir 24 Shilde, 2009 saghat 03:39

Orys tilining otany Qazaqstan men Resey ghana bolyp qaldy

Resey ókimeti TMD elderine sayasy yqpal etuding qúraly etip orys tilin paydalanyp keledi. Osynday erepeysiz sayasat ústanuyna baylanysty býgingi últshyl orys biyligi búrynghy kenester odaghynyng otarynan azattyghyn alyp shyqqan tәuelsiz respublikalardyng tarapynan qarsylyqqa da úshyrap keledi, jenilis te tauyp jatyr. Mysaly, biylik basyna sayasatkerlerding jana tolqyny Yushenko men Timoshenkolardyng keluine baylanysty orysqa eng jaqyn slavyan elderining biri ukraindar tek óz tilderinde - ukrain tilinde ghana sóileytin boldy. Qapaqaz júrty, sonyng ishinde gýrjiler  orys tilining bar joghyn úmytqan da siyaqty. Orta Aziyada Ózbekstan Reseymen qarym-qatynastyng barysynda «ókpeleseng ózing bil» sayasatyn ashyq ústanuda. Alayda, aimaqtaghy kórshilerding bәri birdey orys tiline dәl ózbekter sekildi ózgeshe kózqaras tanytuda desek jansaq sóilegen bolyp shyghamyz. Orys tili Qazaqstan men Qyrghyzstanda hәm Tәjikstanda anyq biylik tili retinde ómir sýrude. Áytkenmende, qazaqtargha qaraghanda qyrghyzdar men tәjikterding óz tilderine degen qúrmeti, mahabbaty erkeshe bayqalyp túrady. Sonyng aighaghy desek bolady, mәselenky Qyrghyzstanda Jogharghy Keneske kelip týsetin zang jobalary tek qyryghyz tilinde talqylanyp, qyrghyz tilinde qabyldanady. Onyng ýstine, Alataudyng arghy jaghyndaghy aq qalpaqty aghayyndarymyzdyng arasynda orys diasporasynyng sany kýrt kemip ketipti. Al Tәjikstanda «Memlekettik til» turaly zangha ózgerister enbekshi.

Resey ókimeti TMD elderine sayasy yqpal etuding qúraly etip orys tilin paydalanyp keledi. Osynday erepeysiz sayasat ústanuyna baylanysty býgingi últshyl orys biyligi búrynghy kenester odaghynyng otarynan azattyghyn alyp shyqqan tәuelsiz respublikalardyng tarapynan qarsylyqqa da úshyrap keledi, jenilis te tauyp jatyr. Mysaly, biylik basyna sayasatkerlerding jana tolqyny Yushenko men Timoshenkolardyng keluine baylanysty orysqa eng jaqyn slavyan elderining biri ukraindar tek óz tilderinde - ukrain tilinde ghana sóileytin boldy. Qapaqaz júrty, sonyng ishinde gýrjiler  orys tilining bar joghyn úmytqan da siyaqty. Orta Aziyada Ózbekstan Reseymen qarym-qatynastyng barysynda «ókpeleseng ózing bil» sayasatyn ashyq ústanuda. Alayda, aimaqtaghy kórshilerding bәri birdey orys tiline dәl ózbekter sekildi ózgeshe kózqaras tanytuda desek jansaq sóilegen bolyp shyghamyz. Orys tili Qazaqstan men Qyrghyzstanda hәm Tәjikstanda anyq biylik tili retinde ómir sýrude. Áytkenmende, qazaqtargha qaraghanda qyrghyzdar men tәjikterding óz tilderine degen qúrmeti, mahabbaty erkeshe bayqalyp túrady. Sonyng aighaghy desek bolady, mәselenky Qyrghyzstanda Jogharghy Keneske kelip týsetin zang jobalary tek qyryghyz tilinde talqylanyp, qyrghyz tilinde qabyldanady. Onyng ýstine, Alataudyng arghy jaghyndaghy aq qalpaqty aghayyndarymyzdyng arasynda orys diasporasynyng sany kýrt kemip ketipti. Al Tәjikstanda «Memlekettik til» turaly zangha ózgerister enbekshi. 1989 jyly qabyldanghan zanda tәjik tili memlkettik til, orys tili últaralyq til retinde bekigen-di. Shilde aiynyng 22-inde Memlekttik til kýnine baylanysty ortalyq telaranalardyng birinen sóilegen sózinde tәjik preziydenti Emomoly Rahmon  el parlamenti atalghan zangha qatysty ózgeristi tezdetip talqylap qabyldaugha tiyis ekendigin ekpin týsire aitty. Reseyding RIA «Novosti» aqapart agenttigi tartqan búl aqpar qazir orys basylymdarynda jariyalanyp, qyzu pikir tughyzuda.

 

 

«Últtyng úlylyghy óz tilin saqtap, óz tiline qúrmetpen qarauynan kórinis tabady» deydi Rahmon myrza. Rahmon myrza osy sózin shirata kelip «Tәjik tili әdebiyettin, mәdeniyetting ghana emes, memleket isterin atqaratyn til. Zannyng tili. Búqaralyq aqparat qúraldarynyng tili» dedi.

 

 

BAQ-tyng tili degennen shyghady, el basshysy Tәjikstandaghy býgingi baspasózding tilin qatang syngha alyp, tilding kórkemdigin, tazalyghyn, qúnaryn saqtay biluding qajettigin eskertti. Tәjik halqynyng jetekshisi eskertken osy jaytty bizding әriptesterding de qaperine sala ketkenimiz artyq bolmas. Qazir  tele-radio baghdarlamasyn jýrgizetin jartylay әrtis, jartylay jurnalisterding ishinde qazaq tilining «qúlaghyn kesip qúntityp, múrnyn kesip shúntityp» sóileytinder sәnge ainaldy. Jә, bastapqy taqyrypqa oralayyq.

 

 

Rasynda, tәjik tili - Shyghys shayyrlary atanghan Firdousi, Saghdi, Sanailardyn, beride iran men tәjikke ortaq aqyn atanghan Lahutidyng tili. Úly jibek jolynda órkendegen mәdeniyetten susyndaghan  tәjikter ózderining arghy tegin bizding dәuirimizge deyingi birinshi ghasyrda jasaghan soghdylardan bastaydy. Arabtardyng tarapynan bolghan shabuyldardyng aqyrynda býgingi tәjik etonsy qalyptasyp, islam dinine jyghylghan.

 

 

Tәjik jeri su resurstaryna bay. Baghbanshylyq pen maqta sharuashylyghy jaqsy damyghan. Ózin azyq-týlikpen qamtamasyz ete alatyn shaghyn el. El biyligi toqsanynshy jyldary tolqyp basylghan oppozisiyadan góri syrtqy kýshtermen astyrtyn baylanysy bar dep tanylghan әsire dinshil modjahetterden kóp saqtanady. 1991 jyldan bastap resmy Dushanbe Resey baspasózining el aumaghynda taraluyna tiym salghan bolatyn.

Qysqasy, tayau kýnderding birinde Tәjikstan tolyqtay memleket tiline kóship is-qaghazdaryna deyin tәjik tilinde sóiletetin synayly. Endeshe últshyl orys sayasatkerlerining yqpal etu qúralyna ainalyp ketken orys tili tek Qazaqstan men Reseydi ghana otan tútyp qala beretinge úqsaydy.

 

 

Aytpaqshy, «ashyghan sýt» mәselesinen keyin Reseymen arasy búzyla bastaghan Belorussiya Gýrjistannyng memlekttik tútastyghyn moyyndap, Tblisiyge bartyn azamttaryna Syrtqy ister ministrligi arqyly gýrji halqynyng zandaryn saqtap jýrudi talap etip jatyr.

 

 

«Abay-inform»

 

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1572
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2267
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3568