رەسەي وكىمەتى تمد ەلدەرىنە ساياسي ىقپال ەتۋدىڭ قۇرالى ەتىپ ورىس ءتىلىن پايدالانىپ كەلەدى. وسىنداي ەرەپەيسىز ساياسات ۇستانۋىنا بايلانىستى بۇگىنگى ۇلتشىل ورىس بيلىگى بۇرىنعى كەڭەستەر وداعىنىڭ وتارىنان ازاتتىعىن الىپ شىققان تاۋەلسىز رەسپۋبليكالاردىڭ تاراپىنان قارسىلىققا دا ۇشىراپ كەلەدى، جەڭىلىس تە تاۋىپ جاتىر. مىسالى، بيلىك باسىنا ساياساتكەرلەردىڭ جاڭا تولقىنى يۋششەنكو مەن تيموشەنكولاردىڭ كەلۋىنە بايلانىستى ورىسقا ەڭ جاقىن سلاۆيان ەلدەرىنىڭ ءبىرى ۋكرايندار تەك ءوز تىلدەرىندە - ۋكراين تىلىندە عانا سويلەيتىن بولدى. قاپاقاز جۇرتى، سونىڭ ىشىندە گۇرجىلەر  ورىس ءتىلىنىڭ بار جوعىن ۇمىتقان دا سياقتى. ورتا ازيادا وزبەكستان رەسەيمەن قارىم-قاتىناستىڭ بارىسىندا «وكپەلەسەڭ ءوزىڭ ءبىل» ساياساتىن اشىق ۇستانۋدا. الايدا، ايماقتاعى كورشىلەردىڭ ءبارى بىردەي ورىس تىلىنە ءدال وزبەكتەر سەكىلدى وزگەشە كوزقاراس تانىتۋدا دەسەك جاڭساق سويلەگەن بولىپ شىعامىز. ورىس ءتىلى قازاقستان مەن قىرعىزستاندا ءھام تاجىكستاندا انىق بيلىك ءتىلى رەتىندە ءومىر سۇرۋدە. ايتكەنمەندە، قازاقتارعا قاراعاندا قىرعىزدار مەن تاجىكتەردىڭ ءوز تىلدەرىنە دەگەن قۇرمەتى، ماحابباتى ەركەشە بايقالىپ تۇرادى. سونىڭ ايعاعى دەسەك بولادى، ماسەلەنكي قىرعىزستاندا جوعارعى كەڭەسكە كەلىپ تۇسەتىن زاڭ جوبالارى تەك قىرىعىز تىلىندە تالقىلانىپ، قىرعىز تىلىندە قابىلدانادى. ونىڭ ۇستىنە، الاتاۋدىڭ ارعى جاعىنداعى اق قالپاقتى اعايىندارىمىزدىڭ اراسىندا ورىس دياسپوراسىنىڭ سانى كۇرت كەمىپ كەتىپتى. ال تاجىكستاندا «مەملەكەتتىك ءتىل» تۋرالى زاڭعا وزگەرىستەر ەنبەكشى.

رەسەي وكىمەتى تمد ەلدەرىنە ساياسي ىقپال ەتۋدىڭ قۇرالى ەتىپ ورىس ءتىلىن پايدالانىپ كەلەدى. وسىنداي ەرەپەيسىز ساياسات ۇستانۋىنا بايلانىستى بۇگىنگى ۇلتشىل ورىس بيلىگى بۇرىنعى كەڭەستەر وداعىنىڭ وتارىنان ازاتتىعىن الىپ شىققان تاۋەلسىز رەسپۋبليكالاردىڭ تاراپىنان قارسىلىققا دا ۇشىراپ كەلەدى، جەڭىلىس تە تاۋىپ جاتىر. مىسالى، بيلىك باسىنا ساياساتكەرلەردىڭ جاڭا تولقىنى يۋششەنكو مەن تيموشەنكولاردىڭ كەلۋىنە بايلانىستى ورىسقا ەڭ جاقىن سلاۆيان ەلدەرىنىڭ ءبىرى ۋكرايندار تەك ءوز تىلدەرىندە - ۋكراين تىلىندە عانا سويلەيتىن بولدى. قاپاقاز جۇرتى، سونىڭ ىشىندە گۇرجىلەر  ورىس ءتىلىنىڭ بار جوعىن ۇمىتقان دا سياقتى. ورتا ازيادا وزبەكستان رەسەيمەن قارىم-قاتىناستىڭ بارىسىندا «وكپەلەسەڭ ءوزىڭ ءبىل» ساياساتىن اشىق ۇستانۋدا. الايدا، ايماقتاعى كورشىلەردىڭ ءبارى بىردەي ورىس تىلىنە ءدال وزبەكتەر سەكىلدى وزگەشە كوزقاراس تانىتۋدا دەسەك جاڭساق سويلەگەن بولىپ شىعامىز. ورىس ءتىلى قازاقستان مەن قىرعىزستاندا ءھام تاجىكستاندا انىق بيلىك ءتىلى رەتىندە ءومىر سۇرۋدە. ايتكەنمەندە، قازاقتارعا قاراعاندا قىرعىزدار مەن تاجىكتەردىڭ ءوز تىلدەرىنە دەگەن قۇرمەتى، ماحابباتى ەركەشە بايقالىپ تۇرادى. سونىڭ ايعاعى دەسەك بولادى، ماسەلەنكي قىرعىزستاندا جوعارعى كەڭەسكە كەلىپ تۇسەتىن زاڭ جوبالارى تەك قىرىعىز تىلىندە تالقىلانىپ، قىرعىز تىلىندە قابىلدانادى. ونىڭ ۇستىنە، الاتاۋدىڭ ارعى جاعىنداعى اق قالپاقتى اعايىندارىمىزدىڭ اراسىندا ورىس دياسپوراسىنىڭ سانى كۇرت كەمىپ كەتىپتى. ال تاجىكستاندا «مەملەكەتتىك ءتىل» تۋرالى زاڭعا وزگەرىستەر ەنبەكشى. 1989 جىلى قابىلدانعان زاڭدا تاجىك ءتىلى مەملكەتتىك ءتىل، ورىس ءتىلى ۇلتارالىق ءتىل رەتىندە بەكىگەن-ءدى. شىلدە ايىنىڭ 22-ىندە مەملەكتتىك ءتىل كۇنىنە بايلانىستى ورتالىق تەلارانالاردىڭ بىرىنەن سويلەگەن سوزىندە تاجىك پرەزيدەنتى ەمومولي راحمون  ەل پارلامەنتى اتالعان زاڭعا قاتىستى وزگەرىستى تەزدەتىپ تالقىلاپ قابىلداۋعا ءتيىس ەكەندىگىن ەكپىن تۇسىرە ايتتى. رەسەيدىڭ ريا «نوۆوستي» اقاپارت اگەنتتىگى تارتقان بۇل اقپار قازىر ورىس باسىلىمدارىندا جاريالانىپ، قىزۋ پىكىر تۋعىزۋدا.

«ۇلتتىڭ ۇلىلىعى ءوز ءتىلىن ساقتاپ، ءوز تىلىنە قۇرمەتپەن قاراۋىنان كورىنىس تابادى» دەيدى راحمون مىرزا. راحمون مىرزا وسى ءسوزىن شيراتا كەلىپ «تاجىك ءتىلى ادەبيەتتىڭ، مادەنيەتتىڭ عانا ەمەس، مەملەكەت ىستەرىن اتقاراتىن ءتىل. زاڭنىڭ ءتىلى. بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ءتىلى» دەدى.

باق-تىڭ ءتىلى دەگەننەن شىعادى، ەل باسشىسى تاجىكستانداعى بۇگىنگى ءباسپاسوزدىڭ ءتىلىن قاتاڭ سىنعا الىپ، ءتىلدىڭ كوركەمدىگىن، تازالىعىن، قۇنارىن ساقتاي ءبىلۋدىڭ قاجەتتىگىن ەسكەرتتى. تاجىك حالقىنىڭ جەتەكشىسى ەسكەرتكەن وسى جايتتى ءبىزدىڭ ارىپتەستەردىڭ دە قاپەرىنە سالا كەتكەنىمىز ارتىق بولماس. قازىر  تەلە-راديو باعدارلاماسىن جۇرگىزەتىن جارتىلاي ءارتىس، جارتىلاي جۋرناليستەردىڭ ىشىندە قازاق ءتىلىنىڭ «قۇلاعىن كەسىپ قۇنتيتىپ، مۇرنىن كەسىپ شۇنتيتىپ» سويلەيتىندەر سانگە اينالدى. ءجا، باستاپقى تاقىرىپقا ورالايىق.

راسىندا، تاجىك ءتىلى - شىعىس شايىرلارى اتانعان فيردوۋسي، ساعدي، سانايلاردىڭ، بەرىدە يران مەن تاجىككە ورتاق اقىن اتانعان لاحۋتيدىڭ ءتىلى. ۇلى جىبەك جولىندا وركەندەگەن مادەنيەتتەن سۋسىنداعان  تاجىكتەر وزدەرىنىڭ ارعى تەگىن ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى ءبىرىنشى عاسىردا جاساعان سوعدىلاردان باستايدى. ارابتاردىڭ تاراپىنان بولعان شابۋىلداردىڭ اقىرىندا بۇگىنگى تاجىك ەتونسى قالىپتاسىپ، يسلام دىنىنە جىعىلعان.

تاجىك جەرى سۋ رەسۋرستارىنا باي. باعبانشىلىق پەن ماقتا شارۋاشىلىعى جاقسى دامىعان. ءوزىن ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتە الاتىن شاعىن ەل. ەل بيلىگى توقسانىنشى جىلدارى تولقىپ باسىلعان وپپوزيتسيادان گورى سىرتقى كۇشتەرمەن استىرتىن بايلانىسى بار دەپ تانىلعان اسىرە ءدىنشىل مودجاحەتتەردەن كوپ ساقتانادى. 1991 جىلدان باستاپ رەسمي دۋشانبە رەسەي ءباسپاسوزىنىڭ ەل اۋماعىندا تارالۋىنا تيىم سالعان بولاتىن.

قىسقاسى، تاياۋ كۇندەردىڭ بىرىندە تاجىكستان تولىقتاي مەملەكەت تىلىنە كوشىپ ءىس-قاعازدارىنا دەيىن تاجىك تىلىندە سويلەتەتىن سىڭايلى. ەندەشە ۇلتشىل ورىس ساياساتكەرلەرىنىڭ ىقپال ەتۋ قۇرالىنا اينالىپ كەتكەن ورىس ءتىلى تەك قازاقستان مەن رەسەيدى عانا وتان تۇتىپ قالا بەرەتىنگە ۇقسايدى.

ايتپاقشى، «اشىعان ءسۇت» ماسەلەسىنەن كەيىن رەسەيمەن اراسى بۇزىلا باستاعان بەلورۋسسيا گۇرجىستاننىڭ مەملەكتتىك تۇتاستىعىن مويىنداپ، تبليسيگە بارتىن ازامتتارىنا سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ارقىلى گۇرجى حالقىنىڭ زاڭدارىن ساقتاپ ءجۇرۋدى تالاپ ەتىپ جاتىر.

«اباي-ينفورم»