Sheteldikter asyrap alghan qazaqstandyq jetim balalardy joqtaghan sapar AQSh-tan bastalyp edi. Tura bir jyl ótken song qarakózderdi izdep, Kәri Qúrlyqqa jol tartyq.

Sheteldikter asyrap alghan qazaqstandyq jetim balalardy joqtaghan sapar AQSh-tan bastalyp edi. Tura bir jyl ótken song qarakózderdi izdep, Kәri Qúrlyqqa jol tartyq.

Beligiya korolidigi - Batys Europadaghy kishkentay ghana memleket. Tipti jer kólemi jaghynan Almaty oblysy aumaghynday ghana dese bolady. Europalyq ólshemning ózinde Beligiya korolidigining territoriyasy tar sanalady. Bir qaraghanda búl el sәuletti ýileri, orta ghasyrlarda salynghan zәulim saraylary tizilgen, tipti aghashtary da týzu ósetin, múntazday taza memleket - әdemi oiynshyq siyaqty әser qaldyrady. Beligiyalyqtardyng ózderi «biz oiynshyq memleketpiz» deydi. Biraq mәdeniyeti, ekonomikasy jaghynan talaydy shang qaptyrady. Osynday kishkentay ghana jerde on mln-nan astam halyq túrady. Beligiyalyqtardyng 75 payyzy katoliyk, 500 myng músylman bar. Iudaizm, provoslav, protestanttar da jetedi. Bizben salystyrugha mýldem kelmeydi. Tәuelsizdik alghanyna 180 jyl bolghan memlekettegi negizgi últ - beligiyalyqtar óte bay túrady. Memlekettik biylik sayasaty da sol memleketti qúraushy  últtyng ynghayyna say jýrgiziledi. Bas-basynda baspana. Beligiya halqynyng 58 payyzy flamandyqtar, al 31 payyzy vallondyqtar. Qalghan on bir payyzy etnikalyq top ókilderi. Jalpy resmy týrde Beligiyada 900 myng shetel azamaty ómir sýredi. Soltýstiginde Gollandiyamen, shyghysynda Germaniyamen, ontýstik-batysynda Fransiyamen shektesetin elde niyderland, fransuz, nemis tili memlekettik til bolyp sanalady. Biraq ýstemdik negizgi últtyng ana tiline berilgen. Oqu oryndardynda sabaq niyderland yaghny flamansha jýrgiziledi, memlekettik emtihan da osy tilde tapsyrylady. Qazaqtar siyaqty úlanghayyr alqapty iyelenip jatpasa da ekonomikasy óristegen, Europadaghy bay memleketting biri. Degenmen bizge Beligiya da, Beligiyanyng baylyghy da manyzdy emes. Bizdi alandatatyny - Beligiyadan baqyt tapqan  qazaqstandyq jetim balalardyng jaghdayy.

1. Flamand Braband provinsiyasy, Birbeyk eldimekeni

Tay Azaes-Talgat Jaldashev. Tughan jyly  09.07.04. Almaty, №3 Balalar ýii.

Talghattyng ýii auyldyng shetinde ornalasqan. Beligiyanyng auyldary da qaladan kem emes. On mynday halyq túrady. Bizding qarasha auyldarmen salystyru tipti qisyngha kelmeydi. Talghatty asyrap alghan әkesi medisina salasynda, al anasy hatshylyq qyzmet atqarady. Al, osydan bir jyl búryn ghana Talghat Almatyda shauyp jýr edi. Qazaqtyng jerinde tuyp, tili qazaqsha shyqqan qara bala ýshin qazir ana tili bóten. Qazaqsha sayrap jýrgen balghyn Belgiyagha kelgen song úmytqan bәrin. Nebary eki aq aidyng ishinde bóten júrttyng tilinde sóilep ketken. Sheteldikter Talghatty asyrap alarda balalar ýiinde týsirgen beynetaspany saqtap qoyypty. Onyng «Ana» turaly әndi qazaqsha aityp jatqanyn kórgende janargha jas ýiirilip, jýrek syzdady. Beynetaspada Talghatqa tәrbiyeshisi qayshyny qalay ústau kerektigin qazaqsha ýiretip jatty. Qazir bóten júrttyng tilinde jylmay sóiletyin Talghat ózining ótken ómirin tek kompiuterden ghana kóre alady. Mýmkin sananyng sanylauynda bir sezim qalghan da shyghar. Biraq bara bara ol da úmytylady. Balalar ýiindegi tәrbiyeshining jarqyn jýzi ghana elesteytin bolar. Biraq sol alysta qalghan elester ishinde tughan anasynyng beynesi joq. Qazaq balasyn bauyryna basqan sheteldik erli-zayyptylardy Talghattyng birden bógde tildi mengerip ketkeni  qatty tanqaldyrypty. Óte alghyr deydi. Beligiyalyq otbasy Talghattyng esimin  ózgertipti. Óitkeni niyderland tilinde Talghattyng songhy qosymshasy jambas degen úghymgha keledi eken. Sheteldik ata-ana óskende Talghat óz atynan qorlanbasyn dep osynday sheshim qabyldaghan. Qazaqstandyq sot Tal degenge kelispegen song Tay dep ataghan. Osylaysha Talghat Jaldashev bir demde Tay Azaes bolyp shygha keldi. Qazaqtyng balasyn bauyryna basqan Luk Azaes pen Mary Rouzdyng óz kindikterinen taraghan 26-19 jas aralyghyndaghy eki qyzy bar. Olar eseyip ketken son, erli-zayyptylar bala asyraugha bel sheshken. Eng birinshi Qytaydan alady, keyin kórshi jatqan Qazaqstangha kóz salady. Talghat pen Mantay bir birine kórshi jatqan elden ekenderin de biledi eken.  Osylaysha qytaydyn  qyzy qazir bizding Talghattyng әpkesine ainaldy. Ekeuining júptary jazylmaydy.

Mary ROUZ: -«Mantay qyzymyz sabyrly, úyalshaq, al Taydyng minezi ashyq, adamdarmen tez aralasyp ketedi, óte aqyldy bala. Shapshang qimyldaydy. Ne aitsang da qaghyp alady. Bizge aziattyq týr óte únaydy. Jasymyz egde tartqan song bala asyrap alayyq dedik. Eng bastysy jetim balagha baqyt syilaghymyz keldi, meyirimge bólegimiz keldi. Óitkeni balalar otbasynda ósu kerek. Búl Qúdaydyng aldynda óte sauapty is. Jetim balanyng basynan syipap, oghan mahabbatyndy bildiruden asqan jaqsylyq joq shyghar. Biz Taydy óte jaqsy kóremiz, onyng tәrbiyesine qatty kónil bólemiz. Ol bolashaqta ýlken azamat bolady, bizding senimimizdi aqtaydy. Bizding is-әreketimiz oghan ýlgi bolady».

Talghat kemtar bolyp dýniyege kelgen. Sharanasynyng qolynyng sholaq ekenin kórgen tughan anasy birden bas tartypty. Shaqalaqty perzenthanada qaldyryp ketken. Úrpaghyna tek esimdi ghana qaldyrypty. Tegi belgisiz, túqymy bólek qazaq balasynan әkelik qamqorlyghyn ayamaytyn beligiyalyq azamattyng pikirin tyndaghanda kemtar balghynnyng qorlyqtan qútylghanyna shyn jýregimmen quandym. Luk Azaes,-«Biz onyng mýgedektigi turaly  basynan aq bildik. Biraq búl bizdi shoshyndyrghan joq. Beligiyagha әkelgen son  dәrigerge  qarattyq, ol Talghat eseygen son  protez saludy ózi sheshsin dep aitty. Óitkeni kóptegen balalar protez saldyrghanmen kóp qinalady eken. Sonymen Talghatymyz keyin protez kerek dese, salyp beremiz. Ol ózin kemtarmyn dep eseptemeydi, bizge eshqanday qiyndyq keltirmeydi». Talghat qazaqtyng tuynyng týsin әli úmytpapty. Qazaqstan turaly ýlken kitapty aqtaryp tauyp alyp, bizge maqtanyshpen kórsetti. Tabaq toly tәtilerdi maghan úsynghanda «Tauday bol» dedim. Ol ýnsiz basyn iyzedi. Niyderland tilinde «Rahmet tәte» dedi. Mening ne aitqanymdy týsingen joq. Biraq jamandyq tilemegenimdi biledi. Jaqsy tilek aitqanymdy da ishtey sezedi. Osylaysha qazaqtyng eki balasy birin biri  tilmen emes, kózben ghana úghyndyq.  Mary ROUZ-«Tay ózining týp-tórkinin biledi. Asyrap alghan bala ekenin, qazaq jerinen ekenin de úmytpaydy. Balabaqshada  Qazaqstandaghy jetim balalar ýilerining suretin de salghan. Biz Qazaqstan turaly kitaptar satyp alamyz, Tay ony tastamaydy, balabaqshagha alyp barady. Týrli elderding mәdeniyeti men tarihy turaly shara ótkende Tay Qazaqstan turaly bayandama jasaghan. Birinshiden biz onyng eshkimge úqsamaytyn jeke túlgha bolyp qalghanyn saqtaghymyz keledi. Eger bolashaqta Qazaqstandy kóremin nemese kindik qany tamghan jerge oralamyn dese qarsy túrmaymyz. Onyng әr sheshimi biz ýshin manyzdy».

Qazaqtyng qara balasyna qazaqtan artyq jaqyn bolghan Mary Rouz Talghattyng tughan balamnan kem kórmeymin, ol da bizdi tughan әke-sheshem dep qabyldaydy. Biz bir birimizge tez ýirenip kettik deydi. Jetimsirep jýrgen balanyng ana men әke mahabbatyna susap qalghanyn anyq anghartsa kerek búl sózder. Beligiyalyq júp katolik dinin ústanady. Biraq Talghatty әli shoqyndyrghan joq. Búl elde músylmandar da kóp. Qay dindi qabyldaytynyn Talghattyng enshisine qaldyrypty. Sheteldikter qazaq balasynyng qazaqtyng tarihyna, mәdeniyetine, tiline jetik bolghanyn qalaytyny kónilge medeu boldy. Er jetkende eline barghanda Talghattyng qazaqshagha qysylyp túrghany úyat bolady deydi. Jetim balalar ýiinde jýrse Talghat ash qalmas edi, biraq qazirgidey jaghday, molshylyq bolmas edi.  Eng bastysy ata-ana meyiriminen qaghylar edi.

Antverpen provinsiyasy. Dessel qalasy.

2. SALTANAT DIDANOVA-SALTANAT BERTLS

3. AIDA SADYQOVA-AIDA BERTLS

Saltanat Qazaqstannan asyrap alynghan Beligiyadaghy túnghysh qazaq qyzy. Bir jarym jasar býldirshindi Abaydyng jerinen Europagha alyp kelgende býkil aqparat qúraldary shulapty. Qazir 11-den asty. Óz qandarynan jaralghan eki úly bar Anamy men Pol Saltanattyng esimin ózgertpegen. Tek tegi ghana auysty. Ol endi Saltanat Bertls. Balalar ýiining bastyghy beligiyalyq otbasyna - «búl qyzdy almanyzdar, basqasyn bereyik  ózi aurushan, sal bolyp qaluy mýmkin, ayaq-qoldaryn әzer qimyldatady»,- degen eken. Alayda  sheteldikter osy qyzdy qalaghan. Anamy Saltanatty bes jasynan bastap gimnastikagha bergen. Onyng densaulyghynyng týzelip ketuine  osy ýlken yqpal etipti. Semeyden kelgen Saltanat óte talantty, úqypty, aqyldy qyz. Gimnastikadan Olimpiadagha qatysudy armandaydy.  Saltanat: -«Men Qazaqstanda tuylghanymdy jaqsy bilemin. Kishkentay kezimde asyrap alghannan keyin de men mening esimde eshtene qalmady. Qazaqstannyng elordasy Astana ekenin bilemin. Mektepte әlem elderining mәdeniyeti kýninde Qazaqstan turaly bayandama jasadym. Men ata-anamdy óte jaqsy kóremin. Olar maghan jaqsy qaraydy. Ne qalasam sony oryndaydy. Men olargha ómirlik qaryzdarmyn. Aghalarymdy da jaqsy kórem, olar maghan ýnemi kómektesedi».

Saltanat búl sózderdi taza qazaqsha aitty dep oilau arman. Býldirshin kezinde elinen ketken qara qyzdyng esinde qazaq tili qaydan qalsyn. Tili niyderlandsha shyqqan Saltanat endi ózin taza beligiyalyqpyn dep esepteydi. Qara kózderi ghana bizding qanymyz ekenin bayqatady. Óte ibaly. Qazaq qyzyna tәn qasiyetter boyynda tógilip túr. Shashy da úzyn. Anasyna  shashymdy kestirem dep biraq qighylyq salypty, biraq Anamy qazaq qyzdarynyng shashy úzyn boluy kerek degen song rayynan qaytqan.   Saltanat: «Men sizderding qazaq balalaryn izdep kelgenderinizdi, olardyng qalay ómir sýrip jatqandaryn kóru ýshin kelgenderinizdi bilemin». Anamy men Pol Saltanatty asyrap alghannan keyin Qazaqstandaghy balalar ýilerine jii qoldau kórsetip otyrghan. Osynday saparlarynyng birinde tura sol Saltanatty alghan balalar ýiinde tórt jasar býldirshin Anamiyding etegine orala ketipti. Kishkentay ghana qyz bala, -«tәte meni alyp ketinizshi» degen eken. Anamy beykýnә býldirshinning qorghansyz keyipi esime týsken sayyn kózime jas keledi deydi. Óstip Áy-әy tәtelegen Aidany da asyrap alady beligiyalyq otbasy. Ayta keterligi balalar ýiining tәrbiyeshileri búl qyzdy da dert mendegen, merez ben sary aurugha shaldyqqan dep qara aspandy tóndirgen eken. Alayda bir toqtamgha kelgen erli-zayyptylar búny estigende shorshyp týspegen. Beligiyagha әkele salyp, auruhanagha aparghan. Dәl osy kezde qazaqstandyq dәrigerlerding qyzdy qúr dәrimen ulap tastaghandary, deni sau ekeni anyqtalghan. Aida jylqygha óte qúmar. Ata-anasy tegine tartqandyghy ghoy dep jymiysady. Aida segiz jasynan bastap attyng jalyn tartady. Europalyqtarsha qopandamay, jylqynyng ýstinde otyru mәneri de erekshe. Ippodromgha arnayy baryp, sinilimizding attyng qúlaghynda qalay oinaghanyn tamashaladyq. Qatty tolqyp túrghany birden bilinedi jýzinen. Barlyq yqylas Aidagha aughan. Onyng atqa mingenin býkil qazaq júrtynyng kóretinin aitqan anasy. Sondyqtan da qazaqtardyng aldynda úyatqa qalmau ýshin qarshaday qyz namysqa tyrysyp baqty. AIDA: -«Mening әpkem Saltanat mektepte Qazaqstan turaly bayandama jasaghanda jylqylar turaly da jazghan. Qazaqtardyn  jylqyny óte qadirleytinin jәne jylqymen angha shyghatynye bilemin. Attardy bala kezimnen jaqsy kóremin. Olar súlu. Men qazaq bolghannan keyin, qanymda osy qasiyet qalghan dep oilaymyn». Aidagha ózindi qazaqpyn dep esepteysing be әlde beligiyalyqpyn dep sanaysyng ba dep súraghanymyzda ol 50/50 dep jauap qatty. Eki jaqqa da tәnmin degen sózi jýrekti eritti. AIDA: -«Ósken kezde Qazaqstangha barghym keledi, atamekenimdi kórgim keledi óz kózimmen. -Qazaq tilin ýirenging kele me? -Bilmeymin búl til maghan óte qiyn siyaqty». Tórt jasynda elden ketken Aida qazir on ekige ayaq basty. Óskende dәriger bolghysy keledi. Anamy men Pol qyzymyzdyng búl mamandyqty tandauy tegin emes, ol óte meyirmdi, eshqashanda ashulanbaydy deydi. Bizding de teginnen tegin kelmeginizdi úghady qarshaday qyzdar. Týrimizden úqsastyq tauyp, jyly ghana kýlimsirep qoyady. Qannyng bәribir jibermeytinin, aramyzda kózge kórinbeytin  nәzik jip baryn sezindik. Osylaysha Saltanat pen Aidagha analyq meyirim men әkelik qamqorlyq syilaghan jandar olardyng bir tal shashyn týsirmey baghyp-qaghyp jatyr. Olar da ózderi dese ishken astaryn jerge qoyatyn beligiyalyq erli-zayyptylardy  jaqsy kóredi. Búnyng bәri kórer kózge anyq bayqalyp túrdy. Beligiyalyq otbasynyng shanyraghynan qazaqtyng qara dombyrasyn da, qymyz qúyatyn tostaghandardy da úshyrastyrasyn.  Sheteldik erli-zayyptylar qyzdarynan eshnәrseni býgip qalmay, olardyng qazaq topyraghynda jaralghandaryn aityp otyrady.

4. ASYRAP ALGhAN QAZAQ OTBASYNAN OPA TAPAGhAN QYZ

Shygys Flandriya provinsiyasy, Temza kalasy.

Janna-Áyger1m-Keymelen-Kózdebaeva. Tuylghan jyly 28.11.04. Almaty.

Bes jasar Janna osy uaqytqa deyin qasiretten kóz ashpady. Tauqymetke toly taghdyry aqyrynda  mandayynan syipady. Jannanyng jýregine eki ret jara týsti. Alghashqysynda tughan anasy bezindi balasynan. Ekinshisinde asyrap alghan qazaqstandyq otbasy qayta ótkizdi balalar ýiine. Ógey әke-sheshe eki jasar balghyn tamaqty kóp jeydi dep shaghym aitypty. Qazir Janna bes jasqa keldi. Eki jyldan beri beligiyalyq otbasyn baqytqa bólep keledi. Osylay qazaq óz perzentine meshkey dep mekirenetin jaghdaygha da jetken. KEsirimizdi Alla keshirsin dep kýrsingennen basqa amal joq Jannanyng túnghiyq janarynan iymengen sәtterde. Eng auyry qazaqtardyng jetimekke kesiri turaly maqalany Jannany bauyryna basqan Franky Keymelen men Linda Brugeman әli kýnge saqtap qoyypty. Jannany asyrap alyp, esimin Áygerim dep ózgertken otbasynyng masqara tirligi «Komsomoliskaya Pravda» gazetinde 2007 jyly jariyalanghan. Europagha baryp, múnshama jer bolamyz degen oy kelmepti bizge. Eki jarym jasar býldirshindi  jary jyl baqqan Aygýl Núrymbetova,-«búl qyz óte ashqaraq, tamaqty eki balamnan asyp, opyryp jeydi, maghan aldap auru balany berdinder»,- dep Balalar ýiinen moralidyq shyghyn talap etip, sotqa bermek bolypty. Jetimin jylatpaghan últtyng osynsha qatygezdengeni býkil Beligiyagha әshkerelendi. Bir perzentke zar bolghan sheteldik otbasy Janna dese ishken astaryn jerge qoyady. Aynalyp-tolghanyp, bar jighan tergenderin aldyna qoyyp, mәpelep ósirip jatyr. Búl asyra aitqandyq emes. Aqiqat osy. Alghashynda búlardy jatsynghan Janna qazir sheteldik әielden bir eli qalmaydy. Linda Brugeman:-«Alghashynda qatty qiyn boldy. Ol bizge jaqyndamay, janyna jolatpay jýrdi.  Taghy tastap ketedi dep qoryqqan shyghar. Biz ony shyn jaqsy kóretinimizdi, endi balalar ýiine ótkizbeytinimizdi sezdiru ýshin bәrin jasadyq. Segiz ay boyy janyma alyp jattym. Qúdaygha shýkir, әiteuir senimine kirdik. Qazir biz Jannasyz, ol bizsiz ómir sýre almaymyz. Qyzymyzdyng ótken ómirine qatysty әngimeni mýldem qozghamaymyz. Jýregin jaralaghymyz kelmeydi». Linda Jannanyng tәrbiyesi ýshin hatshylyq qyzmetin tastap ýiinde otyr. Al, әkesi jýk kóligining jýrgizushisi. Biraq tapqan tabystary jetip artylady. As ta tók dýniye.  Qazir Jannanyng jýregin jonyp otken zúlym kýnder alysta qaldy. Densaulyghyn da da kinarat joq. Qazaqshagha jýirik qara qyz Beligiyagha kele sala niyderland tilinde sóiley bastaghan. Linda Brugeman: «Jannagha deyin jarym kónil boldyq. Ózimizdi tolyqqandy otbasy sezinbedik. Qazir bizding shanyraqtan kýlki arylmaydy. Álemde qanshama bala bar ata-anasy joq, baqytsyz kýy keship jýrgen. Solardyng bireuin baqytty etkenimizge quanamyz. Bala asyrap alghangha deyin erkin boldyq, eshqanday jauapkershilikti sezinbedik. Qazir bizde ýlken jauapkershilik payda boldy, qyzymyzdy ósirip, jaqsy tәrbie beruimiz kerek. Sol ýshin tyrysamyz, sol ýshin júmys isteymiz». Janna tabandy, ózine ne kerek ekenin biledi, minezi óte jaydary  deydi qazaq qyzynyng qylyghyna toymaghan sheteldikter. Jannanyng búl jaqta dostary da kóp. Anasynyng etegine oralyp jýrip Qazaqstanda týsken suretterin kórsetti. 2008 jyl, Janna tәrbiyelengen balalar ýiinin, tәrbiyeshisining suretteri samsap túr. Beligiyalyqtar qanday bolsa da Janna  qaydan kelgenin, qay últ ekenin úmytpasa eken deydi. Globustan Qazaqstannyng qayda ornalasqanyn da dәl tabady. Áke-sheshesi de qyzdaryna sening atamekening óte ýlken dep jatty. Ýlken óte ýlken. Biraq sol alyp dalagha marjan týiirindey bir qyz syimady. Syighyzbadyq. Janna bizge de birden jaqyndamady. Qaytarda ghana qúshaqtap, betinen sýigizdi. Qoshtasyp, kólikke otyrdyq. Búrylyp, artyma qaradym. Janna biz úzap ketkenshe sonymyzdan qarap túrdy.... Ol әli eshnәrseni úmytqan joq....

Jalpy, Beligiyada Jannamen taghdyrlas qazaqtyng tórt balasy túrady. Dýniyege kelmey jatyp tastandy atanghan sәbiylerdi keyinnen asyrap alghan qazaq otbasylary balalar ýiine qayta ótkizgen. Bir qazaq әieli  balasynan aiyrylghan song jetim balany bauyryna basypty. Alayda  úlynyng qazasynan aiygha almaghan kelinshek túldyr jetimekting kózin jәudiretip qayta әkep tastaghan. Qazir ol bala bes jarym jasta. Esimi Edgar. Beligiyada túrady. Biz oghan bara almadyq, jol shalghay boldy. Jalpy, jetim balalardy asyrap alyp, keyinnen olardan bas tartqan qazaqstandyq otbasylardyng sany tórt jýzden asady.  «Maghan sorasy aqqan, auru, deni dúrys emes bala beripsinder» dep janjal shygharatyndar kóp kezdesedi.

5. Antverpen provinsiyasy, Borgerhaut qalasy.

Kayrat Sportsmans-Danaghulov. Tuylghan jyly 01.12.08. Almaty.

Biz barghanda qazaqtyng mandayyna syimay ketken Qayrat alansyz úiyqtap jatyr eken. Ákesi terezeni ashty. Bólmege kýn sәulesi týsken boyda, sәl ghana dybystan Qayrat oyanyp ketti. Júmyrtqanyng uyzynday appaq bala eken. Jan-jaghyna tanyrqay qaraydy, jýzderi beytanys, biraq, qany bir, sonshalyqty  jaqyn adamdardy kórip anyryp túryp qaldy. Qayrattyng bólmesine beligiyalyq ata-ana qazaqtyng kók bayraghyn ilip qoyypty.  Úiqysynan oyanghan úlynyng betinen shópildetip sýiip jatyr. Kórinip túr, bizding Qayratty qatty jaqsy kóretini beligiyalyq azamattyn. Qolyma alyp kóterdim, kózime tesilip qarap túrdy da týri bóten adamgha qaray  jalt búrylyp, jylap jiberdi. Jatyrqamay qaytsin, jat bauyr bop ósken úrpaq...

Asyraushylary kiyim ilgishke deyin Qayrattyng esimin jazyp qoyghan. Onyng әli tili de shyqqan joq. Sheteldik erli-zayyptylar mening bauyrymdy, yaghny qazaqtyng balasyn ainalyp-tolghanyp jýr. Anasy úlynyng eng әdemi kiyimderin shygharyp jatyr. Izdep kelgen әpkesining aldynda úyatqa qalmayyq degeni shyghar. Alystaghy Europada qazaqpen jolyqsang tughan bauyrday bolady ekensin. Bauyrymdy ózekke teuip, endi izdegen jýrisime laghnet aittym.

Qayrat Beligiyagha jeltoqsannyng basynda ghana keldi. Alty ay búryn  ol Almatyda edi. On jyl boyy bir perznetke zar bolghan otbasy qazaqtyng bir týiir qanyn jatsynbaghan. Qayratty әke men ana meyirine bólegen sheteldik shanyraqtyng shattyghynda shek joq. Igor Sporsmans «Toyoto» kompaniyasynda qyzmet isteydi, әieli Els Veholenderding mamandyghy medbiyke. Búl ýy bay túrady. Qayrattyng ishkeni aldynda, ishpegeni artynda. Jalghyz úldy mәpelep, ósirip jatyr. Qayrattyng ózi de baqytty siyaqty. Tek, tegimning jalghasy, әuletimning shyraghy degen ata sýiegi qabirge syimay jatqan shyghar. Igor Sporsmans:-«Birinshi minuttan aq Qayrattyng biz ýshin jaralghanyn, aramyzdaghy baylanysty sezdik. Búl sezimdi, sol kezdegi tolqynysty aityp jetkize almaymyz. Qayrat bizding úlymyz. Biz ony janymyzdan artyq jaqsy kóremiz». Jasymyz qyryqtan asqanda búnday baqyt búiyrady dep oilamappyz, qazir biz on jylgha jasardyq deydi sheteldik erli-zayyptylar. Qayrat osy bosaghanyng tabaldyryghyn alghash attaghanda qazaqtar siyaqty qonaq shaqyryp, besik toy jasapty.

Els Veholender: -«Basynda әriyne qatty qiyn boldy, biz onyng qay uaqytta tamaq ishetinin, qay uaqytta úiyqtaytynyn bilmedik, biz de Qayrat ta bir birimizge ýirengenshe qinaldyq. Biraq búnyng bәri tәtti shaqtar. Bala degen baqyt qoy, ómirimizdi bayytty. Ol kelisimen ýiimiz kýlkige, quanyshqa toldy. Qayrat bir kýn siyaqty búghan deyingi sýrensiz ómirimizdi shuaqtandyryp jiberdi. Bizge jana ómir syilady. Qazir kóshege shyqsaq ta bizge búrylyp qaramaytyn adam joq. Barlyghy oy qanday sýikimdi bala, kózderi qanday әdemi dep aitady. Osynday sózderdi estigende tóbemiz kókke jetkendey bolady». Qayratty tughan qazaq qyzy alty saghattan song sharanasyn perzenthanagha qaldyryp, ózining aty-jóni turaly jalghan aqparat berip, tayyp túrypty. Osylaysha alty ailyq alash balasy Beligiyadan bir aq shyqty. Perzentinen bezingen әiel taghdyr tәlkegine tastaghan úlyn oilap, ansap, zarygha ma eken?... Eser qylyghyna ókinedi me eken? Biraq ótkendi qaytara almaydy. Qayratty qansha izdese de tappaydy.     Igor Sporsmans: «Qayrattyng sheshesin polisiya izdegen eken biraq aty-jónin ótirik aitqan song taba almapty. Qayrat dep sol perzenthanadaghy medbiykeler ataghan. Al, tegi anasy bergen jalghan  familiya, sonda da biz ony ózgertken joqpyz. Danaghúlov qylyp qaldyrdyq. Qayrat degen esimning de maghynasyn jaqsy bilemiz. Úlymyz óskende qayratty bolsyn, ómirding eshqanday qiyndyghyna taysalmaytyn qajyrly bolsyn deymiz. Men  balalaryn tastap ketken adamdargha týsinistikpen qaraymyn. Olardyng jaghdaylary solay bolghan shyghar. Taghdyr ghoy. Biraq men eshuaqytta balamnan tartynbas edim». Qayrattyng ata-anasy katolikter. Al, Qayrattyng kim bolatyny әzirge belgisiz. Ákesi: «Biz ony әli shoqyndyrghan joqpyz. Búl tandaudy onyng óz erkine beremiz. Ol ózi tandaydy katolik bolghysy kele me, joq әlde músylman dininde qala ma, múny ózi sheshedi. Búghan aralaspaymyz. Bizge búl manyzdy emes. Eng bastysy jaqsy tәrbie bersek, ósirsek, qyzyghyn kórsek sol da jetedi»,- deydi. Bizding elden bala alugha qúmar Amerikandyqtar kóbinese sau býldirshinderge jýgirse, beligiyalyqtargha búl basty nәrse emes. Elden ketip jatqan dimkәs qaragózderdi olar baptap, barlyq jaghdayyn jasap, dertinen qúlan taza aiyqtyryp alady. Qayrattyng da densaulyghyna kinәrat bar. Fiziologiyalyq auytqushylyqtan zardap shegedi. Tuylghannan keyin ayaghynda isik payda bolghan. Beligiyalyq mamandar búl eshqanday qauipti emes, ósken song operasiya jasap, aldyrtyp tastaugha bolady depti. Eng bastysy beligiyalyq júp Qayrat eseygende qazaq ekenin týsindiremiz deydi. Kózi botaday jәudiregen balghyn qazir bәrinen beyhabar. Alansyz ósip keledi. Janyndaghy qúraq úshyp jýrgen sheteldikterden asqan qamqorshy da, qoldaushy da joq ol ýshin. Qazaqtyng kishkentay jetimegin tóbesine tútyp, kókke kóterip jýr beligiyalyqtar. Qazaqstannan kәmpitter alyp kelipti Igor men Els. Saqtap qoyghan. Qayrat ong solyn tanyghanda aldyna qoyamyz, tughan jerining dәmi ghoy deydi. Al, biz «dәm tartsyn seni balapan» dep ishtey tilek tastadyq...

6. Antverpen provinsiyasy. Durne qalasy.

Oleg Vanrobays-Sofiyev  Tuylghan jyly 30.06.06. Almaty.

Oleg Sofiyev degen býldirshinge  baramyz degende kóz aldymyzgha orystyng sap-sary balasy elestegen edi. Kelgende tanyrqap túryp qaldyq. Sóitsek búl da qazaqtyng túqymy eken. Olegti jetimder ýiine ótkizgen anasynyng últy  orys, әkesi qazaq bodyp shyqty. Biyl ol tórtke  toldy. Qazirgi әkesining últy kәris, ony da kezinde beligiyalyq otbasy asyrap alghan. Polisiya bólimining bastyghy, zayyby qalalyq әkimdikte hashtylyq qyzmet atqarady. Beligiyalyq otbasylardyng kópshiligi balalardyng esimin ózgertpeydi, al keybiri azan shaqyryp qoyghan atyn ekinshi esimi retinde qaldyrady. Qazir Oleg Sofiyev-Hektor Vanroboys bolghan. Sheteldikter ýshinshi balalar ýiinen ony bir jarym jasynda alyp ketken. Erli-zayyptylar úlymyz kópshil, qonaq kelgende qatty quanady deydi. Olegting densaulyghy jaqsy, biraq aqyl oiynyng damuynda tejeu bar. Ata-anasy kelesi jyly ony arnayy terapiyadan ótkizbek. Sheteldikter Olegti  asyrap alarda onyng salmaghy az, aqyl oiy dúrys jetilmegenin bilgen, biraq beligiyalyqtar búl baladan bas tartpapty. MAMASY: «Biz qazir Qazaqstannan ekinshi bala alayyq dep jatyrmyz, әzirge qyz ba úl ma bilmeymiz. Búl asa manyzdy emes. Eng bastysy bala alghymyz keledi. Qazir soghan asyghyp jýrmiz». Kóshpendiler úrpaghy ósip jatqan jat ýiden «Kóshpendiler» filimin de keziktiresin. Jetim balany bauyryna basqan erli-zayyptylardyng jaqsy adamdar ekeni birden bayqalady. Balany jan-tәnimen jaqsy kóredi. Riyasyz kýlki, jýrekten shyqqan móldir meyirim syrt kózge de bilinip túr. Hektar búl shanyraqqa segiz jyldan keyin kelgen shattyq.  

7. Flamand Braband provinsiyasy, Herend qalasy

Erlan Birbeyk-Erlan Qatabaev, tuylghan jyly 2007 jyl, 9 mamyr. Almaty.

Erlan qúldyrandap qoldy ayaqqa túrmaytyn bala eken. Artynan quyp jýrip ústap aldyq. Qimyly shapshan, kóz ilestirmes jyldamdyqpen jýgiredi. Qúlap jatsa da jylamaydy. Erlan Almatydaghy 1-balalar ýiinen bir jasynda ketken Beligiyagha. -Sәlem Erlan!, -«Salem» -Oy bilesin  be qazaqsha? Atyng kim senin? Erlannyng sәlem degen sózin estigende qúiqam shymyrlap ketti, onyng qazaqsha bilmek týgili týsinbeytinin úghyp túrsam da, bir ýmit pen bir kýdik aiqasyp ketti. Biraq quanyshym kópke sozylmady, Erlan artynsha maghan mýldem týsiniksiz sózderdi byldyrlap aita jóneldi. Áriyne Beligiyada túrghanyna eki jyl bolghan bala qalay ana tildi bilsin. Qazir Erlan ýshten asty. Ákesi Brusselide Ádilet ministrligine qarasty Prokuratura qyzmetkeri. Anasy telekommunikasiya salasynda júmys isteydi. Qyryqqa kelgenshe kariera quyp, sәby sýimegen júptyng qazirgi bar quanyshy qazaqtyng balasy.  Dirik BIRBEYK: -«Biz balamyzgha jaqsy tәrbie bergimiz keledi. Es bilgennen keyin oghan asyrap alghanymyzdy aitamyz, qazirding ózinde Erlan Qazaqstannan ekenin biledi. Ol bilu kerek ózinin  tughan jerin». Dirik Birbeyk  Qazaqstannan taghy bir qaragózdi almaqshy. Qújattary da dayyn túr. GAAGA konvensiyasyna qatysty erejeler qabyldanghan song taghy bir jәudirkóz beligiyalyq atanady. Katolik dinin ústanatyn otbasy Erlandy elge әkele salyp, bir jasynda shoqyndyrghan. Erlannyng qylyghyna toymay otyrghan kezde osy ýige taghy bir qara qyzdy kóterip, bir qonaq keldi.

8. SARITA BAGhYZBEKOVA-VANDERBEYKEN

Búl qyzdyng esimi Sarita. Ol da Almatydan.  Beligiyalyq eki otbasy qazaqtyng balalaryn alghannan keyin ghana tanysqan, qazir aralasyp túrady. Erlan men Sarita da bir birin jaqsy tanidy. Erlan Sarita kórgen boyda qúshaqtap, betinen sýiip jatty. Sarita qazaq qyzyna tәn qasiyetpen úyalyp, tartynshaqtap túrdy. Qazaqqa bógde atty balalar ýiining tәrbiyeshisi qoyypty. Ýndi filimindegi basty keyipkerding esimi eken. Sarita Europanyng balalaryna úqsmaydy. Óte úyalshaq, birden adamgha jaqyndamaydy. Ákesi: «qyzymnyng minezi qyrsyq, tegine tartqandyghy bolar, aitqanynan qaytpaytyn qaysar qyz», deydi. Sarita da Beligiyadaghy ózge qazaq balalary siyaqty esh nәrseden qyjalat kórmey ósip jatyr. Asyrap alghan әkesi mulitiymediya mamany, anasy telekommunikasiya jýiesinde júmys isteydi. Búl otbasy da qazaqtan taghy bir bala alugha qúmartyp jýr. Sarita әli músylman dininde. Árbir jas bala Islamgha beyim, taza, pәk bolyp dýniyege keledi, onyng әke-sheshesi ya hristian qylady, ya otqa tabynushy etedi degen Payghambarymyzdyng hadiysi eske týsedi osyndayda. Jaqynda Saritany da óz dinderine búrady ata-anasy. Qazir qarshaday ghana, tәmpish múryn qara qyzdyng Beligiyada ómir sýrip jatqanyna eki jyl boldy. Ákesi niyderland tilinde «Qyzym, qazaqtar keldi» dep aityp jatyr. Biraq Sarita әli eshnәrsening bayybyna jetpeydi. Óskende anam meni nege tastap ketti eken, Qazaqstan nege meni Beligiyagha berdi eken dep oilaytyn da shyghar. Bәlkim tasbauyrlar otanyn úmytugha tyrysar...

BELGIYaDA TASTANDY BALA DEGEN TÝSINIK JOQ.

Beligiyalyqtar eshuaqytta perzent inen bezinbeydi. Sol sebepten de búl elde jetimder ýii joq. Tek qarausyz qalghan balalardy uaqytsha oqshaulau ortalyqtary júmys isteydi. Ol mekemelerde  immigranttardyn, kóbinese syghandardyng balalary tәrbiyelenedi. Jalpy, Beligiya Qazaqstannan bala asyrap alu jaghynan  ýshinshi kezekte túr. Tәuelsizdik alghaly beri múnda aghylghan qazaqstandyq balalar sany 343-ke jetken. Tek Byltyr ghana beligiyalyq otbasylar 26 qaragózdi bauyryna basypty. Beligiyada ómir sýru dengeyi jogharylaghan sayyn adamdar ómirge úrpaq әkelu qabiletinen aiyrylyp jatyr. Sondyqtan da olar  bәrine dayyn, balanyng densaulyghyn týzeu ýshin eshnәrseden tartynbaydy. Beligiyalyqtar balajan, ózderi sәby sýie almaghandyqtan da shyghar, asyrandy balalargha erekshe sýiispenshilikpen qaraydy. Ógeysitu joq. Oiynshyqtar da barlyq jerde shashylyp jatady. Búl Beligiyada qalyptasqan dәstýr. Ýiding ishi qansha keng bolsa sonsha jerdi balanyng menshigine beredi. Oiynshyqtardyng shashylyp jatqany olar ýshin keremet dýniye. Qazir Beligiya korolidiginde túryp jatqan qazaqtar bas tartqan tórt jýzge juyq býldirshinning 250-den astamy Almaty men Almaty oblysynan  asyrap alynghan balalar. Olardyng basym bóligi elding Flandriya ólkesinde túrady, al fransuz aimaghynda ýsh býldirshin bar. Qazaqstandyq jetimekter ana tili men ata dininen maqúrym. Kópshiligin әkele salyp shoqyndyrghan. Bolat ÓTEGEN-QR BELGIYaDAGhY ELShILIGINING KONSULY: «Áriyne jýreging auyrady,  әsirese ózimizding qaradomalaq balalardy kórgen kezde kózine jas alghyng keledi. Ómir bir orynda túrmaydy ghoy, olar da bizding qoghamnyng bir mýshesi retinde baqytty bolugha, jaqsy ómir sýruge olar da teng qúqyly ghoy». Bolat Ótegen búghan deyin sheteldik azamattar tarapynan qazaq balasyna qaghaju kórsetken faktiler tirkelgen joq deydi. Beligiya korolidigindegi  Qazaqstannyng Tótenshe jәne ókiletti elshisi Erik Ótembaevtyng jәne Konsul Bolat Ótegenning úiymdastyruymen jylyna bir ret Qazaqstannan asyrap alynghan balalardyng basy qosylady. Alayda  jii aralaspaghan song ókinishke oray  qaragózder týp-tórkinin úmytyp jatady. Bolat ÓTEGEN-QR BELGIYaDAGhY ELShILIGINING KONSULY:  «Qazaqstannan asyrap alynghan balalargha qazaqtyng mәdeniyetinen, dәstýrinen maghlúmat beretin eksponattar jasaymyz,  qazaq taghamdaryn әzirleymiz. Elshilik atynan qazaq әnderining shyghu tarihy jayynda, oryndaluy, qazaq biylerining oryndaluy turaly mәlimet berip, konsert úiymdastyramyz, balalargha kәde-syilyq beremiz, onyng ishinde qazaqtyng búrynghy ertegileri qazaqsha-aghylshynsha, qazaqsha-fransuzsha jariyalanghan ertegilerin syilyqqa tartamyz. Qazaqstan jayly maghlúmat bar diskiler taratamyz». Qazaqtyng balalary qazaqqa jat bolmasyn degen niyetpen biz de  qazaqtar turaly derekti filimdi syiladyq. Búl tuyndyny kýzge salym Beligiyanyng týkpir týkpirinen jinalatyn qazaqstandyq balalardyng barlyghy tamashalaydy. Búdan qaragózder últtyng dәstýrine, tiline qanyq bolyp ketedi demeymiz, biraq  olardyng sanasynda últqa qatysty úiyqtap jatqan bir týisik oyanady dep oilaymyz. Shókimdey bolsa da bir aqparat qalsa deymiz. Búl sharany Saltanat pen Aidanyng anasy Anamy jәne onyng qúrbysy vietnamdyq qyzdy bauyryna basqan Anik Yoris qúrghan agenttik úiymdastyrady. Qaragózder men olardyng ata-analary qatysatyn jiynda qazaqtyng últtyq taghamdary da, salt-dәstýri men jón-joralghysy da jasalady. Múnyng bәri jattanyp bara jatqan býldirshinderding týp-tamyryn úmytpaugha baghyttalyp otyr. Beligiyadaghy «Kishkentay ghajayyp» dep atalatyn úiym  2006-shi jyly ashylghan. Búghan deyin beligiyalyq azamattar qazaq balalaryn óz betterinshe әketip otyrypty. Endi olar tikeley tek osy úiym arqyly ghana Qazaqstannan bala asyray alady. Agenttik bala suy baqytynan airylghan otbasylargha qatysty barlyq mәlimetterdi jan-jaqty taldap, zerttep bolghannan keyin ghana kómektesedi. Osylaysha ýsh jyldyng ishinde 168  balghyn bala sýng baqytynan aiyrylghan beligiyalyqtargha berilipti.  Anamy PASKOYZE- «HET KLEINE MIRAKEL» AGENTTIGINING ÝILESTIRUShISI: «Biz Qazaqstandaghy balalar ýilerine qarjylyq, materialdyq kómekter kórsetemiz. Beligiyada qayyrymdylyq sharalaryn ótkizip, týsken qarajatty alyp baramyz. Jalpy,   beligiyalyq ata-analar qalaghan balany asyrap ala almaydy. Biz olardy barlyq jaghdaygha dayyndaymyz. Olar Qazaqstangha bara jatqan kezde qanday balany alatyndaryn bilmeydi. Auru bala bola ma, sau ma, olar ýshin búl manyzdy emes. Eng bastysy  beligiyalyqtar balaly bolghandaryna shýkir deydi. Negizinen bizding azamattar asyrap alatyn sәbiylerding basym bóligi aurushan. Ózderi emdetip, operasiya jasatu kerek bolsa jasatyp, adam qataryna qosady». Búl agenttik Qazaqstannan basqa Polishamen de júmys isteydi. Biraq polyaktar shetke tek auru balalardy ghana beredi. Polishanyng zany osynday. Al, Qazaqstannan bala asyrap alar kezde onyng densaulyghynda kinәrat bolsa búl ata-analargha eskertiledi. Qazir Beligiya azamattary qamqorlyghyna alghan qazaqstandyq býldirshinderding ishinde SPIYD, merez siyaqty qaterli keselderge shaldyqqan balalar kóp. ANNIK YORIYS-«HET KLEINE MIRAKEL» AGENTTIGINING ÝILESTIRUShISI: Beligiyalyqtar asyrap alghan balalary kindik qany tamghan jerinin, últynyn  qúndylyqtaryn bilse eken deydi. Qazaqstannan bala alghan song qazaqtyng mәdeniyeti, tarihy bәri-bәri manyzdy olar ýshin. Beligiyagha kelgen song ýsh aidan keyin biz sol otbasylar turaly qaytadan mәlimet jinaymyz. Balany qalay tәrbiyelep jatyr, qalay qaraydy  degen siyaqty. Qazaqstandyq bala kәmeletke tolghansha  onyng býkil ómiri bizding kóz aldymyzda bolady dep aitsaq artyq emes. On segiz jasqa deyingi jinalghan aqparattar, olardyng suretterin konsulgha jiberip otyramyz. Elshilik ol mәlimetterdi Qazaqstangha joldaydy». Osy tústa Qazaqstannyng shet memleketterdegi konsuldyq qyzmetteri bala asyrap alugha niyet tanytqan azamattardyng qújattaryn qabyldaudy 24 mamyrdan bastap  uaqytsha toqtatqanyn aita ketu kerek. Bala berudi toqtattyq degenge masattanudyng qajeti joq. Óitkeni GAAGA konvensiyasyna baylanysty erejeler dayyndalghan song qazaq balalary qaytadan aghylady shetelge. Qazirding ózinde bizden bala alghan beligiyalyq otbasylardyng otyz payyzy qaytadan qazaq balasynan dәmeli. Olardyng qújattary Qazaqstannan bala asyrap alumen ainalysatyn agenttiktikte qaraluda. Qazaqstannyng Beligiyadaghy konsuly Bolat Ótegenning aituynsha Konvensiyagha sәikes endi agenttikter zandy týrde júmys isteuge tiyis bolady, osymen qatar olardyng jauapkershiligi artady. Balalardyng túrmys-tirshiligin qadaghalau qatang bolady.

QAZAQSTANDYQ JETIM BALALAR QANShA TÚRADY?....

Beligiyalyq azamattar qazaq balasyn alu ýshin Qazaqstangha ýsh ret baryp qaytady. Ortasha eseppen әr otbasy balaly bolu ýshin 18 myng evro júmsaydy. Al, agenttik kórsetken qyzmetke 1250 evro tóleydi.

Saparymyzdyng sonynda Kastrle qalasynda Qazaqstannan bala asyrap alghan taghy jeti otbasymen kezdestik. Olardyng arasynda qazaq elinen birneshe balany bir aq alghandar kóp boldy. Shúrqyraghan qarakózderding arasynda otyrghanda sanany san oilar qauzady. Múnsha kóp balanyng bәri Qazaqstannan әketilgen degenge senging kelmeydi. Kókek ana balany songhy ret kórip, qatal sheshim shygharghan kezde búl býldirshinder eshtene sezbegen. Olar qazir alansyz oinap jýr. Ósken kezde qazaqy minez olarda bolmaydy. Búl balalar adamshylyqqa ghana bas iyetin kosmopolit buyngha ainalady. Óitkeni, bógde adamdardyng qúshaghanynan baqyt tapty, analyq-әkelik mahabbatqa bólendi. Saritany búl jiyngha atasy men apasy ertip kelipti. Tәmpish múryn qara qzy sausaghyn auzyna sala beredi. Osy kezde balalar ýiining bir bólmesinde shyrqyrap jylaghan jetim qyzdyng dauysyn estigendey bolasyn. Anasy kelmeytinin bilgen sәby qolyn auzyna salyp, qalyng úiqygha ketkendey. Týsinde beytanys adamdar ony jetelep alyp barady...

Jәudirkózderdi janynan artyq baghalaghan beligiyalyq otbasylar Qazaqstangha alghystaryn jaudyryp jatty. Qazaq jerinde balalaryn tuyp, tastap ketetin opasyz adamdar bolmaghanda olar bala sýi baqytyn sezinbes edi. Rahmet saghan Qazaqstan! ...Bizde әli sizderge beretin bala kóp. Tandaghandarynyzdy alynyzdar degennen basqa ne aitaryndy da bilmeysin... Qazaqstanda әli 47 mynnan astam jetim bar, olardyng 85 payyzy qazaqtar.

QAJYTAY ILIYaS-AQYN: «Qazaq osynshama jerding iyesi, osy jerding ýsti de asty da jetedi qanshama million jetim bolsa da, shettegi úrlanghan-jyrlaghan aqshany әkelip, osynda ana balalardyng nesibesi ghoy, esi kirmegen, aqyly kirmegen kristalday sәby ghoy, onyng ishinde  Mahambet te, Abay da jýrui mýmkin, Oljas ta, Sәken Túrysbekov te, Bekbolattar da, Sattarhanov ta, keshegi Qajymúqan da jýrui mýmkin.  Kim kóringendi zang qylyp ap, jetimderdi satugha bolmaydy. Eshkimning qylshyghy da qisaymaydy».

PS  Osylaysha qazaq kerek etpegen qaragózder ózge últtyng qamqorlyghyna bólendi. Olar endi jetimdikting azabyn tartpaydy. Qazaq balalarynyng jýzinen qayghynyng taby ketip, quanyshtyng lebi eskenin kórip sýisinesin. Olar endi tórt dýniyesi týgel ortada ómir sýredi. Balalyq shaqtary da bayandy bolatyny dausyz. Biraq bәribir de qazaq jerinen býtin bir auyl ýdere kóship ketkendey jýrek syzdaydy...

«Qúnyng sening aspay qaldy qaltadan,

Qanghytty da qayyrymgha tar qogham...

Osy úshaqpen u-zaharyng úlghayyp

Bizding elge kele kórme qaytadan....»

Janar Baysemizova

Beligiya-Brusseli-Antverpen, Flaman Braband provinsiyalary

«Abai.kz»