(әngime)

Apaq-sapaqta kózi ilinip ketken eken, bas jaghynda jatqan qalta telefony mónirep oyatty. Vibrasiyada túrghan. Kýngirt bólmede onan sayyn shaqyrayyp alghan ekrangha jyrtiyp qaray almady. Qyrtiyp jatyp qúlaghyna tosqan. Ar jaqtaghy auyz da aghytyla ketuge shaq túr eken, asyghys-ýsigis balpylday jóneldi.

-  Aaa, amansyng ba, qargham? Júmysyng jaqsy ma? Biz de әiteu eptep-septep...

- Búl ki... hhm... búl kim eken?

-  Oibuuu, búl men ghoy, kórshi Bәtiymә tәten.

Bәtiymә tәtenning bet-poshymyn qaysysynan kórip em dep irkes-tirkes qonjiyp, birin-

biri býiirimen qymtap otyrghan qotyr qújyralardyng quys-tesigin oisha týgendep bolghansha, ar jaqtaghy auyzdyng ózi de qaydan anqyldap túrghanyn pash etip ýlgerdi.

- Áәәi, shesheng jatyp qap edi, kelip-ketseng qaytedi?

Jýregi su ete týsti. Sosyn aptygha jauap qatqan:

- Bәtiymә tәte, siz be? Sheshemdi ne deysiz?

- Sheshendi aitam... nashar jatyr, - әlginde ghana bara almaymyn dese túp-tura

tútqanyng ar jaghynan qol jýgirtip jiberip kenirdeginen suyryp alarday sanqyldap túrghan tәtesi, endi sәl kibirtiktep baryp sózin jalghady - tezirek kelmeseng bolmas.

- Iya-iya, erten... erten-aq jetem.

- E, sóite ghoy, qargham. Al jaqsy onda. Dyn-dyn-dyn...

(әngime)

Apaq-sapaqta kózi ilinip ketken eken, bas jaghynda jatqan qalta telefony mónirep oyatty. Vibrasiyada túrghan. Kýngirt bólmede onan sayyn shaqyrayyp alghan ekrangha jyrtiyp qaray almady. Qyrtiyp jatyp qúlaghyna tosqan. Ar jaqtaghy auyz da aghytyla ketuge shaq túr eken, asyghys-ýsigis balpylday jóneldi.

-  Aaa, amansyng ba, qargham? Júmysyng jaqsy ma? Biz de әiteu eptep-septep...

- Búl ki... hhm... búl kim eken?

-  Oibuuu, búl men ghoy, kórshi Bәtiymә tәten.

Bәtiymә tәtenning bet-poshymyn qaysysynan kórip em dep irkes-tirkes qonjiyp, birin-

biri býiirimen qymtap otyrghan qotyr qújyralardyng quys-tesigin oisha týgendep bolghansha, ar jaqtaghy auyzdyng ózi de qaydan anqyldap túrghanyn pash etip ýlgerdi.

- Áәәi, shesheng jatyp qap edi, kelip-ketseng qaytedi?

Jýregi su ete týsti. Sosyn aptygha jauap qatqan:

- Bәtiymә tәte, siz be? Sheshemdi ne deysiz?

- Sheshendi aitam... nashar jatyr, - әlginde ghana bara almaymyn dese túp-tura

tútqanyng ar jaghynan qol jýgirtip jiberip kenirdeginen suyryp alarday sanqyldap túrghan tәtesi, endi sәl kibirtiktep baryp sózin jalghady - tezirek kelmeseng bolmas.

- Iya-iya, erten... erten-aq jetem.

- E, sóite ghoy, qargham. Al jaqsy onda. Dyn-dyn-dyn...

Estirtim-au әiteuir degendey ol da tútqany asyghys tastay berdi, búl da estandy kýide

menireyip otyryp qaldy.

Sheshesinen basqa eshkimi joq edi. Sheshesining jalghyzy edi. Kirlegen túrmys kirgen iz bar da, shyqqan iz joq, jýzi búrylghandy arystannyng apanynday qarpyp baqqan qalagha múny da ónmendetkende, sheshe bayghús batadan basqa bereri bolmay qipaqtap qalyp edi. Sodan beri ýzip-júlynghan esendik-saulyqtan basqa kónil demeri bolmay búl bayghús ta qipaqtap jýrushi edi. Sóitse... tap qazirgi sýrepetining qasynda bastaghy búrynghy kep balanyng oiynyna da eru bola almay qalghanday, shyn nasharlyqty endi sezingendey sol zamatynda qayghynyng qatpary qalyndap bara jatty.

***

Erten-aq jetem degeni әnsheyin, elegizgen kónilding sharasyz typyrlauy ghana edi. Shalghaydaghy shahardan jer shetindegi jetim auylgha erteninde túrmaq, onan arghy kýni de jete almady. Tek ýshinshi kýni әreng ilingen. Kesh qalypty. Jalghandaghy jalghyz qimasyn aqtyq ret kóre almay ana dýniyege attanyp kete barghan sheshesin ong jaqqa salyp ta qoyghan eken.

Tirshilikten tarynghan son, kónilining de shalghayy jiyryla týsken bezeri bar auyldasqa bet-jýzin púldap ótkizbek túrmaq, tegin tartsa da qayrylmas edi. Tiyisinshe eki tuyp, bir qalghany bolmasa da eki kýnning birinde buaz samauyrdyng boz týtinimen birge budaqtap, qashan kórseng púshyq shәugimge mingesip otyratyn azary joq qúdayy kórshining alqauynan bas tarta alar shama qayda? Ólik óitip-býitip aqtyq sapargha jóneltildi.

Qazada da, qalghan sharuada da qazday tizilip kep, qazdiyp otyratyn jesir kempirler men kelinning qabaghynan jauraghanda kýnshuaqtap qotan kezip ketetin jetim shaldar sadaqadan qong jighan shala moldany saqalynan jetelep kelip, jetisin ótkerisken boldy.

Jýn jep, jabaghy tastamasa da, jýdep jýrip qyrqyn berdi.

Tirisinde týk kórmegen shesheni ólip qalghan song qay úshpaqqa shyghara alsyn?! Tek әiteuir o dýniyelekterge sholaq ayattay qayyry bolmasa da, bú dýniyelikter paryz ataulynyng tóresi kóretin bir qareketti búl da medet tútqan. Sóitip qaytkende de sheshesining basyna tas qongdy niyet etti. Biraq tilinde kәlimasy bardyng qaushaghynda jatyp ta kýnәning esebin týgendey alarlyq yrqymen qúdayynan bezgenning qúlqynyna shyrgha salghan bir qylmystan beyhabar edi...

***

Aulynay osy auyldaghy qabyrghasy jabyq jalghyz adam - balaghyn bit jep, jaghasyn it tartyp jatsa da ay qarap otyratyn anqau eldi aramzalyghymen noqtalap, endi bolmasa auanyng ózin tekshelep satudyng az-aq aldyna jýrgen bireu edi. Alayda qara sudan qaymaq qalqyghan ysqayaqtyghy júrtta joq qylmysqa jeteleydi-au dep ózge túrmaq ózining de esh oilamaghany jәne ras. Sharuadan qajyghan kisimsip bylghary kresloda myjyleeep otyrghan. Ayaq astynan kenseni an kirip ketkendey dýrliktirip, zәrin shasha jetken kәri jengelerining biri ornynan júlqyp túrghyzghanday boldy.

- Ana kirme kempir nege shalymnyng qasynda shәljiyip jatyr?!

-  A? Sizding shalynyz bayaghyda...

- Ne, ólmeli kezinde kerek bolghan shaldy, ólip qalghan song itjemege tastapty dep pe

en? Álde ózim barghansha tizesin jyltyp jatsyn dedinder me?!

- Jeneshe-au, týk úqsam búiyrmasyn, siz osy ne aityp túrsyz?

- Ne aitushy em, ana kempirdi aparyp mening shalymnyng qasyna kómipti. Qabir bos

jerden qazyla bersin dep sen aitqan deydi.

- Iya... ol onsyz da solay bolat ta ghoy... Aulynay kreslosyn ynyrsyta shalqayyp,

temeki tútatqan. Jengesi de jenile qalatyn qalyp tanytpady:

- Áy, ol mening jerim! Sprәpkim bar.

- Oibay-au, jeneshe, onday sprapki kezinde kimge berilmedi. Tizimdi ózing jasamap pa

eding degen kisishe jengesining jýzine bejireye qaraghan edi, erini býrise jybyrlap yryqqa kónbey túr eken. Sosyn týiinsheginen aghytylghan dorbaday neme barqyray sógildi:

- Áy, qaynym, sen ózing sol bir bet qaghazdy qúiryq sýrtinder dep tegin taratqanday

shalqayasyng ghoy, tipti!

- Endi... tegin taratpasaq ta... - oqshyraya tóngen kәri jengesining jýzinen kóz

taydyryp, jelkesin qasy berdi, - qazynanyng mórin su tegin-aq basyp bergemiz joq pa.

Kempir kemsendep otyra ketti:

- Sonda meni qayda kómbeksinder?

- Qayda kómgeni nesi, siz әli tiri otyrsyz ghoy...

Qayta-qayta aldyn orap, sózding sonyn qúrdymgha jeteley bergen aulynaydyng búnysy

endi shymbayyna shyn batqan kempir kóz jasyn sap tiyp, shatynap shygha kelgen.

- Sonda ne, meni osylay ólmey jýre beretin saytan dep pe edinder?! - Kók týtinnin

ar jaghynan týtige túra kelgen kempir rasynda albastyday sústy edi, - Kóp sózdi qoy, sen qaynym. Ana jemtiginning eti sógilip, jambasym tiyer jerge jayylyp ketpey túrghanda shalymnyng irgesin bosattyryp ber. Áytpese... - әitpese ne bolary jópelemde auzyna týspegendey erini jybyrlap az túrdy, - әitpese... osy uaqqa deyin ishken-jegenindi jipke tizgendey qyp ýstinnen aryz jazam!

Kempir sóz osymen tәmam degendey tasyr-túsyr shygha jóneldi.

Qútyrghan qúiynday jaypap ótken shaypau jengening bir ketse qatty keterin oilaghanda qipaqtap otyra almady. Auzyndaghy aq it pen kók itti qarghybausyz qoya berip, kórde jatqan jetpis jeti atasyn tap temekining túqylymen qosa shaynap tastarday tik túrghyzyp, qayta jusatyp baryp sabasyna týsken. Sosyn talay bylyqqa tamyzdyq tastamay túrghanda kәri jengesining kәrinen qútyludyng qamyna kiristi.

***

Osy auyldyng qanghalaqtaghan eki ayaqtysy túrmaq, qanghybas itterine deyin qay qotannan boq jep, qay búryshqa saryp ketkenin timiskilep bilip otyratyn aulynaygha, qabirstandyq aumaqtyng da әr sýiemi tap ózining sýiegi shýiinshige shashylghanday mәlim edi. Qas qylghanda, qatar jatsa qiyamet kýnine deyin qol ústasyp birge baratynday-aq kәri әke-sheshesining әiteuir bir ólerinen ýmitti júrt tebingidey jerdi de sәntimetrlep bólisip alypty-au. Ras, tirilerdi jalghan sprapkimen dualap, alansyz attanysqa kepildik bergeni ýshin aqshanyng astynda qalghan. Kezinde. Endigi siqy mynau. Áli topyraghy suymaghan kirme kempirdi jatqan jerinen suyryp ap, tepkilep qayta kómer jer tappay miy ashyp otyr. Jәne estigen júrttyng eki kózi tóbesine shyghyp, tap sol túrghan ornynda-aq jyndanyp keteri bek mýmkin súmdyq iske kimdi jegerin bilmey taghy dal.

Á degende sheshesi jatqan jerding jayyn úlyna estirtpek bolghan. Biraq o nemesi ólgenin qorlatyp qoyyp qarap túrar deysing be, «nege-negenin» astyna alsa ne betin aitpaq? Nege olay bolghany oidaghy on auyl, qyrdaghy qyryq qalagha jayylsa she? Odan arghy kór satudan kórer azaby kórge deyin tausyla qoyar ma eken? Basqa bir ebin tabu kerek.

Aydalada qalghan bir kempirding sýiegi sayda sany, qúmda izi joq qanghybas úldyng qayrylyp soghar qaghbasyna ainalar deymisin? Ózin osylay dep júbatqan boldy. Onyng ýstine bar pәlening qolamtasyn qozdatyp ketken әlgi shaypau jengesin býgin-erteng onsyz da qúday almastay kóringen. Aqyry ary oilap, beri oilap, adamyn aruaqqa shet qylghan haram iske jetim Qalaq pen araqkesh Pivakinnen basqa eshkimdi qolayly kórmedi...

***

Pivakin atam zamannan kensening ot jaghushysy edi. Kýlge aunaghan qotyr týiedey qysy-jazy qojalaq kachegarkanyng ysyna qaqtalyp jata beretin. Qalaq alqaptyq jeri jýz jylgha jalgha ketken salbókse auyldyng alqymy qansyp, әldeghashan saudyrap sýiegi qalghan kombaynsymaqtary men kensirigi sәnireyip, miy aqtaryla shonqighan traktorlarynyng qanqasyn kýzetetin. Ony da ýishiginde tútqyshtay iylektelip jatqan jerinen arshyp aldy. Ómir sýru birine - bar bolghany kenirdek jibitu, ekinshisine - qaytip te bolsa tamaq asyrauday kórinetin qos múndar, kerek deseng kirme kempirding jatqan jerin topyraghymen qosa qoparyp kóshirip jiberemiz desip dýrildep otyrdy...

***

Týn sýttey jaryq edi. Batyldyq ýshin bir jartylyqty qylday bólip qotaryp alghan ekeui әueli qabirding jalyn bir qaptalgha jaymalay syrghytty. Sodan song qalghan topyraghyn qobyrata kýrep, bet aghashqa deyin taqyrlay tazalghan. Bet aghashty besting taqtaylarynan kóldenendey tizip, jalang qabat tastaghan eken. Qoly úzyn erbekeyleu Pivakin jýreley enkeyip, ayaq jaghynan bastap bir-birlep alyp Qalaqqa bere bastaghanda, kebini jarq etken mýrde qúbylagha qaray bozara sorayyp bara jatty. Bet aghashyn sypyryp alghan song da miz baqpaghan qos dýley qarap túrmay qoldaryna bir-bir kep qanar ústap ishke týsken. Sosyn mýrdege biri basynan qúrsaq túsyna deyin, ekinshisi ayaghynan omyraudyng astyna deyin qap kiygizip, oray kóterip erneuge qoydy da, ózderi sekirip syrqa shyqty. Aynalasy bie sauymda jas qabirding qorys-qopasyn shygharghan ekeui qoryqpaq túrmaq titirkengen de joq, sýiekti kómir tasityn qol arbagha kóldeneng óngerip, zirattyng jelke týsyna qaray sýirey jóneldi. Bara, tap qashanyng irgesinen asyghys qazylghanda bolmaghanda, myqynnan da kelmey qalghan shúqanaqqa audara salyp, betin jasyrghan. Endigi sharua tipten onay edi. Bar bolghany basy qatqan júrtty bilgeninen janyldyru. Áueli tonalghan kórding ýnireygen auyzyn qayta keptep, jan-jaghyna jayyla taptalghan topyraghyn qyrlay shoshaytyp, bastapqy nobayyna keltirgendey boldy. Sosyn tamyzdyqqa jaratu ýshin bet taqtaylaryn jiyp-terip arbagha salghan qos mýnәpyq týk kórip, týk bilmegendey auyldy betke alyp dәldirlep bara jatty.

ABAI.KZ