Senbi, 23 Qarasha 2024
Qazaqtyng tili 1555 1 pikir 21 Qarasha, 2022 saghat 12:52

Álemdik internetke QAZNET dep qalay tirkey alamyz

Taza qazaq tildi internetti veb-sheber, fizik ghalym Sayran Myrzahmetúly Kikkarin 1998 jyldyng mausymynda ylatyn jazuy negizinde ómirge әkeldi. Aghamyz jana últtyq jazugha qatysty: «Latyn әlippege kóshuding maqsaty – keng taraghan standarttargha qosylyp, býkil jaqtan damyghan, qoldanysqa dayyn jәne ynghayly jazu jýiesine ie bolu.

Sondyqtan әlippemizde qoldanylatyn tanbalardy tandaghanda shynayy keng taralghan standarttargha jýginu kerek. Aqparattyq jýielerde eng kóp taralghan latyn tanbalar jiyntyghy – ISO-8859-1 (Latin 1). Jana әlippeni jobalaghanda osy standarttyng shenberinde qalghan jón» https://internettv.kz/?page_id=4535 degen pikir aitady. Sayran Myrzahmetúly osy isti qolgha alghangha deyin elimizdegi internet kenistigimiz aghylshyn tilining ýlesi az, qazaq tili mýldem kereksiz bolyp, tek orys tilinde sayrady.

Eger biz dәl qazir býkil әlem RF ýrkip jatqan kezde internet kenistigimizdi qazaq-aghylshyndyq negizde bekemdemesek bәrinen kesh qalamyz.

Basty mәsele orys tilin ysyryp, últtyq kelbetimiz ben bolmys bitimimizdi ashpaytyn KAZNET-ti tarih kýresine laqtyryp, QAZNET qayyra tirkeluge tirelip túr. Kk әriptik domenimizde «qz» bolyp jazylatyn ózgeristi kerek etedi

1990 jyly KSRO «su» domeninimen әlemdik internet kenistikke endi. Túnghysh Kәmiptik jelini "Relkom" ómirge әkeldi. Osy  «su» domeni IANA-da tirkeldi.

IANA (aghyl. Internet Assigned Numbers Authority — «Internet kenistigining әdiristik әkimshiligi») IP-әdiristerding kenistigin, jogharghy dengeydegi domenderdi basqaru pýnshýnin (funksiya/qyzmetin) atqarady. Sonymen qatar MIME (/maɪm/, aghyl. Multipurpose Internet Mail Extensions — internet poshtanyng kópsalaly keneytiliminin) mәlimetteri tipterin, Internet hattamalaryn tirkeudi jýzege asyrady. Ony ICANN («aiyken» dep oqylatyn aghyl. Internet Corporation for Assigned Names and Numbers «atauly domender men IP-әdiristerdi basqaru boyynsha Kәrpәrәtsiiye»1998 jyly 18 qyrkýiekte qyrylghan halyqaralyq kәmersiiyәlyq emes úiym), baqylauyndaghy Public Technical Identifiers kәmpәniiyәsi jýzege asyrady.

1992 jyly KSRO elderi «su» domenininen arylugha qatysty Internettik is-sharalardy qolgha ala bastady. Biraq búl biraz sozylyp ketti. Eng әueli jogharghy dengeydegi últtyq domenderin (ccTLD aghyl. “country code Top-Level Domain“) Baltyq boyy elderining ishinen estondar men litvalyqtar 1992 jyldyng 3 mausymy kýni EE jәne LT degen ataumen tirkedi.

Tap osy 1992 jyly olardyng izin ala Ukraina (UA) jәne Gýrjistan (GE) óz ccTLD tirkese, kelesi 1993-shi jyly Latviya (LV) men Ázerbayjan (AZ), al 1994-te – Moldova (MD), Resey (RU), Belarusi (BY), Armeniya (AM) jәne Qazaqstan (KZ) óz jogharghy dengeydegi últtyq domenderin tirkedi. Kórshilerimiz: Ózbekstan (UZ) men Qyrghyzstan (KG) búl qadamgha 1995 jyly barsa, Týrkimenistan (TM) men Tәjikstan (TJ) aragha tek eki jyl salyp,  1997-shi jyly bardy.

Semey qazirgi Kaznet-ting negizin salushy bolyp tabylady. Naqtylay aitsaq,  1993 jyldyng qarashasynda "Relkom" kәmiptik jelisi negizinde semeylik Pavl Gusev pen Aleksey Ostrouhtar qúrghan «RelcomSL» kәpәniiyәsi IP Sankt-Peterburgqa qosylyp, elimiz boyynsha kenestik ýlgidegi WWW, FTP, chattargha qosyla alatyn tolyqqandy Internet qosylymyn jýzege asyra aldy.

Osylaysha 1994 jyly 19 qarashada tek qana orys tildi qadap aitamyn, otarshyldar tildi últtyq domendik aimaghymyz KZ ómirge keldi. Ony әli kýnge qazaq tilin kerek etpeytin Kaznetmedia kәmpәniiyesining biznesin damytuynyng diyrektory bolyp Aleksandr Lyahov  qyzmet etip keledi.

Últtyng kýn tәrtibindegi basty mәsele orys tildi KAZNET-ti tarih kýresinge laqtyryp, qazaq-aghylshyn tili jarysa qoldanylatyn QAZNET ómirge әkelip, ony tirkeuge ghana tirelip túr.

 

Ábil-Serik Áliakbar

Abai.kz

1 pikir

Ýzdik materialdar

Syni-esse

«Talasbek syilyghy»: Talqandalghan talgham...

Abay Mauqaraúly 1469
Bilgenge marjan

«Shyghys Týrkistan memleketi beybit týrde joghaldy»

Álimjan Áshimúly 3245
Birtuar

Shoqannyng әzil-syqaqtary

Baghdat Aqylbekov 5406